Къумп1ыл Къадырбэч. Усэу «Адыгъэ хэку»
план-конспект урока (6 класс)

Къумп1ыл Къадырбэч.

Усэу «Адыгъэ хэку»

Урокым изэк1элъык1уак1.

1. Урокым изэхэщэн.

• Шъуимафэ ш1ух! Одыджыным урокыр зэрежьэрэр къыте1о, урокыр етэгъажьэ.

2. Шъу1агу ц1ык1ухэм къэгъэгъэ ц1ык1ухэр арылъ, ахэр ш1ум тыфэзыщэрэ къэгъагъэр ары. Къызхэшъош1а шъукъзэригъэфабэрэр? Шъу1агухэр къэфабэ, пкъышъолым къырэк1о, шъугу ц1ык1умэ анэсы. Шъугу фэбагъэу къихьагъэм шъукъегъэчэфы, шъуегъатхъэ, дунаим идэхагъэ зыхышъуегъаш1э, тыгухэр зэфэкъабзэ мэхъух. Мыщ фэдэ ч1ып1э дахэм джы ти урок щедгъэьэщт.
3. Вставка видео

- Сыда мы джыдэдэм шъулъэгъугъэхэр? Тэщ фэдэ ч1ып1эха ахэр? Шъош1эмэ къысашъу1оба.

-Ары тэрэз, мыр адыгэ ч1ыгур ары, адыгэ хэкур ары.Непэ тызтегущы1эщтыр адыгэ хэкур ары. Джы къысэшъу1онэу сызыфаер Адыгэ хэкоу тызщыпсэурэм пае ш1эныгъэу шъуи1эхэр къысэшъу1уагъэмэ дэгъугъэ. Шъуш1эрэр мы колонкэм иттхэщт.

-Адэ зэк1эри шъош1а? Зыпари зэжъугъэш1энэу шъуфаеба? Шъузыфаер шъуш1энэу мы колонкэм иттхэщт. (заполнение таблицы : знаменитые люди, простые люди, природа.

4. Джы доскэм зэ шъукъеплъи. Мы сурэтым тетхэр шъош1эха? Сыдэу шъухъупхъа! Хэта ац1эхэр къытезтхэщтхэр? ( Еутых Асе, Къумп1ыл Къадырбэч,

-Мыхэр ти Адыгэ ч1ыгу къэзгъэдахэхэу, адыгэмэ ац1э чыжьэу зыгъэ1угъэ ц1ыфмэ ащыщых. Асе и1эш1агъэхэмк1э, Къ.Къ итыгхэмк1э адыгэ хэкум идэхагъэ къатхыхьэ.

5. Адыгэ хэку, Адыгэ хэку,

Узэрэсщыхъурэр орэд.

Адыгэ джэгу, адыгэ джэгу

Уикъашъо ч1ыгур е1эт.

-Мы гущы1эхэр зэхэшъухыгъа? Хэта ахэр зиер? Ары тэрэз, ти Адыгэ ч1ыгу идэхагъэ къыщри1отык1ыгъ Къумп1ыл Къадырбэч иусэу «Адыгэ хэку» зыфи1орэм. А усэр непэ зэдгъэш1эщт, ау ащ ыпэ Къадырбэч ищы1эныгъэ гъогу нэ1уасэ шъуфэсш1ыщт.

6. Презентация.

-Къумп1ыл Къадырбэч. (1934- 1990)

 Къумп1ыл Къадырбэч 1934-рэ илъэсым шышъхьа1ум и 24 –м къуаджэу Улапэ къыщыхъугъ.Ятэ блэк1ыгъэ Хэгъэгу зэошхом хэк1одагъ.Янэ шъузабэу къани ик1алэхэр изакъоу ып1ужьыгъэх ык1и ригъэджагъэх.Къадырбэч гурыт еджап1эр къызеухым 1954-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 1957-рэ илъэсым нэсэу дзэм къулыкъу щихьыгъ. Мыекъуапэ Адыгэ хэкумк1э къэралыгъо хэутын 1офхэм яшъэф икъэухъумэн 1офхэм апылъ 1офш1ап1эм(ОБЛЛИТО) итхьаматэу 1оф ыш1агъ.Тхэныр я 60-рэ илъэсхым ригъэжьагъ ык1и 1964 – рэ илъэсым апэрэ тхылъэу «Псынэк1эчъ» къыдигъэк1ыгъ. Москва дэт Литературнэ институтэу М.Горькэм ыц1эк1э щытыр 1965-рэ илъэсым къеухы,1975-рэ илъэсым СССР-м итхак1охэм я Союз аштэ. Къумп1ыл Къадырбэч зэк1эмк1и усэхэмрэ поэмэхэмрэ адэтхэу тхылъипш1 адыгабзэк1э къыдигъэк1ыгъ.Бэп ыгъэш1агъэр усак1ом,ау лъэуж дахэ иусэхэмк1э тиадыгэ литературэ щыпхырищыгъ. Иусэхэмрэ ищы1эныгъэ гъогурэ зэтефэжьэу къабзэхэу зэдиштагъэх. Ащ итхылъэу къыдэк1ыгъэхэр зэк1э адыгабзэм илъых: «Псынэк1эчъ» - 1964 илъ., «Гумэк1»-1968илъ., «Апрелэу сыгум инэф» - 1971илъ., «Ц1ыфым инеущ» - 1973илъ.«Сятэ исурэт» -1975 илъ., «Гъаш1э нап» - 1976 илъ., «Нэфшъагъор сишэсып1»- 1984 илъ., «Охътэ гъунэнчъэр»- 1987 илъ., «Бзыоу быбырэм иныбжьыкъу»-1990 илъ. «Гъаш1эм илъэуж» - 1994 – рэ илъэсым усак1ор щымы1эжьэу къыдагъэк1ыжьыгъ.

7. Джы усэм зыфэдгъэзэн, тыкъеджэн. (Теджэ).
8. -Усэр къызтегущы1эрэр къыжъугуры1уагъа?  Адыгэ хэкур ары. Адэ нахь куоу зэхэтэжъугъэфи, зырызэу тыкъежъугъадж.
9. Тхак1о пэпчъ художественнэ ш1ык1э амал горэхэр егъэфедэх, сыд фэдэ ш1ык1а амала къумп1ылым ыгъэфедагъэхэр?  Тэрэз зэгъэпшэныр ары. Сыда зэгъэпшэн зыфа1орэр? Къыхэжъугъэщын шъулъэк1ыщта усэм? Къыхагъэщы. Дэгъу дэдэу 1оф дэшъуш1агъ усэм, джыри зэ тыкъежъугъэджэжьи, ет1ани упч1э горэхэр къышъостыщт.
10. Доскэм  тэплъэ, упч1эу тетхагъэмэ джэуапхэр яттыщтых. (Работа возле доски, две колонки).

11. Джы куп-купэу 1оф тш1эщт.  Текст тетэу тхьапэхэр къышъостыщт, текстыр Адыгэ хэкум икъэралыгъо символмэ ащыщэу быракъым фэгъэхьыгъ. Текстым 1оф зэрэдэтш1эщтым тыкъедэ1у. ИНСЕРТ зыфи1орэ ш1ык1эм тетэу о1ф тэш1э. Текстым шъуеджэ, шъузэджагъэу шъуш1эрэм птичкэ тэгъэуцу,
12. Физминутка.
13. Усэр дэхэдэд, Къумп1ылым ыгу илъыр зэк1э иусэк1э къыри1отык1ыгъ. Адэ шъо мы усэм шъузеджэм сыда шъугу къыгъэк1ыгъэр? Къэшъуш1ынэу сыфай е сурэтк1э, е усэ ц1ык1ук1э. Нахь дэгъоу купым зы сурэт , е усэ къыхэтэхы, тыкътегущы1эжьы.
14. Т1эк1у шъукъызэрэпшъыгъэр сэлъэгъу, джы зышъозгъэгъэпсэфыщт. Урокр едгъажьэ зэхъум ц1ыф ц1эры1охэр зэрэти1эр къэт1уагъ. Ахэмэ ащыщ горэм дэжь непэ хьак1ап1э тык1ощт...
15. Урокыр едгъажьэ зэхъум таблицэу тш1ыгъэм изы калонкэ нэк1эу къэдгъэнагъ, ащ къыфэтэгъэзэжьы. Сыда адэ непэ урокым к1эу щызэъугъэш1агъэр? Шъузфэягъэхэр зэжъугъэш1энэу зэжъугъэш1агъэха? Сыда ахэр? Тэжъугъэтхы.
16. Непэрэ урокыр ык1эм фэк1уагъ, тхьашъегъэпсэу къышъуас1о сш1оигъу.