Балдарды jайаандык ишке тазыктырары.
статья на тему

Балдарды jайаандык ишке тазыктырары.

Jаны ФГОС кийдиргени ле колбой, уредучинин учуры солынып  jат: ол уренчикти ишти эдерине jук ле башкарып аппарат. Тургуза ойдо уредулик jанжыккан турулталардан кыйып, уренчиктердин куунин бийиктедип, уреду-эдилгеге ууламjылайт. Уренчик огоштон ло ала эткен ижин шииртеп. Тундештирип, кандый бир шуулте чыгарып, учына  jетире сананып, jаны ачылта эдип, коороп, бедреништу ле jайаандык ишке тартылар деп бодойдым. Бу ишти баштап апарарга ТРИЗ-технология jарамыкту болгонын, jиит уредучилерле jетирерге куунзейдим.

ТРИЗ – технология тос шуулте табарга,  jайаандык курч сурактардын бажына чыгарга, jайалталу кижи таскадарга болужат. Коп уредучилердин алдында:

- уренчиктерди албадабай, бойынын кууниле урензин, jайаандык аргаларын ачсын, уренчиктерди уредип турган предметке канайда jилбиркедер, уренчиктерди мен неге таскадаарга турпум – деп, сурактар чыгып келет. Бу сурактарга чокым jарт карууны ТРИЗ – технология берип турган дезем, jастырбазым. Ненин учун дезе бу технологияны тузаланганы текши уреду эдилгелерге камаанын jетирет:  бойын башкаарынар (регулятивный), jаны билгирлер алар (познавательный), колбу тудар (коммуникативный), уренчиктин озумиле колбулу( личностный).

ТРИЗ – технологиянын эп-аргаларыла уренчиктердин ижин башкарганы – балдардын когус-байлыгын, куун-санаазын таскадат, балдардын сана-кууни элбеп, билгирлери терен ле быжу болот. Эн ле учурлузы баланын jилбузин кодурет, уренчик ле уредучинин ижи бек колбуда болуп, бой-бойын jомойт. Jанжыккан урокторды да оскортип ийет.

Бу технологияны тузаланып, мен элден ле озо уренчиктердин билгири бийиктезин , «Эрjине» деп кружокко jуруп турган балдардын jайаандыгы элбеде ачылзын, текши уреду эдилгелер турулталар берзин деп албадангам. Уреду jузун-jуур ойындардын, чорчоктордин, башка-башка тесттердин болужыла откурилет. ТРИЗ-уредунин девизи: «Ончозын айдарга  jараар. Уренчиктер бойынын сана-шуултезин куучындайт, кажы ла баланын айтканын угар керек. Блааш-тартышту, удурлашту да куучынга чыгарага jараар. Уренчиктер ачылталар эдип, курч айалгалардан канайда чыгарын бедирейт. Бу бедреништер школдо ло танынан jурумде керекту болор.

Уренчиктердин  jайаандыгын элбедерге башка-башка эп-аргалар ла эп-сумелер тузаланылат. Бир канчазын, коруп ийектер: 1. «Мозговой штурм» темалары: «Jурукты карандаш jок канай jураар» «jаашка канайда сууланбас», «кышкыда jайдын узугин эске алары» Башка-башка шуултелерден каруулар талдалат. Бу эп-арга уренчиктерди ширтеерге, куч айалгалардан чыгарга, кижи будурип болбос учуралдар jурумде jок деп шуултеге экелет.

2. «Синектика» - балага кандый бир предметтин эмезе курч суракту айалганын ордына болзын деп айдары. Темдектезе: Токтодорго ундып койгон будильникти коргузери; одугинин бажы тар бололо, сабарларын тудуп турган кижинин базыдын отконори.; ачынган чочконын балазы, коркыган кискени, суунчилу кроликти тунейлери. Бу иш уренчиктердин jалтанбас болорына, jайаандык болорына таскадат.

3. «Робинзоннын эп-сумези» Уредучи балдарга ээн ортолыкта болгон болзогор, анда  jаныс ла….(берилген варианттар: скакалкалар, одылып калган лампочкалар, жвачкалар, куру консерванын банкалары…..) деп суракла баштанат. Кандый бир предметти тузаланып, бу ортолыкта jадар керек.

4. «Лови ошибку» («Jастыраларды тап») Материалды jартап тура, уредучи онотийин jастыралар эдет. Ол керегинде уренчиктерге айдып койгон. Балдар jастыраларды этпезин деп албаданар керек. Бу эп-арганын амадузы – уренчиктер ээжилерди  ондоп ло билип алары.  

   Алган билгирлерине тайанып, jаны эп-аргаларла тузалынып, уренчиктер куч айалгалардан чыгат. Jедимдерге бойы jединип, билгирге бойы албадынып, бийик уредули Кижи болорына  jуткийт. ТРИЗ – уредуни тузаланганда уренчиктер бойын  jайым тудунып, уйалганын таштап, jаны билгир аларга ичкери алтагылайт. ТРИЗ – уредуни мен урокто ло класста эмес иште эрчимду тузаланадым. Балдардын jайаандык ижи турулталарга jединерге бу технология jаан камаанын jетирет. Jиит уредучилерди, баштамы класстын уредучилерин бу технологияны тузаланзын деп кычырадым.

 Чаган-Узун jурт,

алтай тил ле литературанын уредучизи

Садалова Г.М.