С.Сарыг-оол "Алдын-кыс" шулуглел
план-конспект урока (10 класс) на тему
Предварительный просмотр:
Тыва чогаал кичээлиниң план-конспектизи
Эртем | Тыва чогаал |
Класс | 10 |
Кичээлдиң темазы | С. А. Сарыг-оолдуң шүлүглел «Алдын-кыс» - чуртталганы чаартыр, чаагайжыдар соруктуң чалбыыжын кывыскан чогаал. |
Кичээлдиң хевири | Чаа материалды тайылбырлаарының кичээли. |
Ажыглаан арга, методтар | Индукция,деңнелге. Башкының сѳзү, беседа, хайгаарал, ѳѳреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы, кѳргүзүп тайылбырлаарының методу, дилеп тыварының, шинчилел методу. |
Ѳске эртемнер-биле харылзаазы | Тыва дыл, тываның тɵɵгүзү, орус литература |
Дерилгези | Чогаалчының чуруу, кичээлдиң презентациязы, карточкалар, ноутбук, мультимедия. |
Канчаар ажылдаары | Шупту, бѳлүктеп, эжи-биле, боду хуузунда |
Сорулгазы | Ѳѳредиглиг: «Тываның мɵңге хостуун ырлап ханмаан» чогаалчы С. А. Сарыг-оолдуң « номчукчуларның ишти-хɵңнүнге эң чоок» шүлүглели «Алдын-кысты» дамчыштыр совет эрге-чагырганың ачызында Тываның арат чонунуң, аныяк ɵскениниң сагыш-сеткилге долу чедишкен чаа амыдыралды тургузуп алганын билиндирер; чогаалдың тема, идеязы, сюжедин тодарадырының, дылының уран-чечениниң талазы-биле мурнуку кичээлдерге алган билиин ханыладыр, системажыдар. |
Рефлексилиг Чогаалдың идейлиг утказын сайгарып, ишти-хѳңнү-биле хүлээп ап, айтырыгларга шын харыылап, түңнел үндүреринге ѳѳредир; чогаал сѳзүглелин сайгарарының арга-мергежилин сайзыраңгайжыдар; | |
Менеджерлиг: ажылдың үезин чѳп ажыглаарынга ѳѳредир; | |
Сайзырадыглыг: Уругларның логиктиг боданыышкынын, сайгарып, деңнеп, түңнеп билирин, сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыр; бот-тывынгыр чоруун, бот-идепкейин кѳдүрер; чогаалчыга болгаш ооң чогаалынга уругларның сонуургалын оттурар. | |
Кижизидилгелиг: Кижи бүрүзүн идепкейлиг ажылче хаара тудуп тургаш, кичээлге сонуургалын чедип алыр; угаан-сарыылдыг, эртем-билиглиг, бедик культуралыг, тѳлептиг мɵзү-бүдүштүг, күш-ажылга, амыдыралга ынак, ынакшылга шынчы, ёзулуг кижизиг кижини кижизидер. |
Кичээлдиң планы:
I. Кичээлдиң эгезин организастаары
1. Уругларның сагыш-хɵɵнүн кичээлге белеткээри
II. Бажыңга онаалга хыналдазы (Дыңнадыгны, аянныг номчулга шулукту болгаш чогаадыгны бижип кээр турган)
- Оюн «Мени таны…» (Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл)
- Айтырыг-харыы (мурнуку кичээл-биле харылзаа)
III. Чаа тема тайылбыры
- План тургузары (Уруглар чогаалды рольдап номчуур)
- Аянныг номчулга.
IV. Быжыглаашкын.
V. Уругларның кичээлге алган билиин хынаары
1. Тест
VI. Кичээлдиң түңнели
- Айтырыг-харыы
- Демдектер салыр
VII. Бажыңга онаалга
2. Чогаалга иллюстрация чуруур.
VIII. Рефлексия
Кичээлдиң чорудуу:
I. Кичээлдиң эгезин организастаары
- Амыр мендээ, экии шупту!Кичээливиске белен бис бе? Кичээливисче кирип, идекпейлиг тура-соруктуг ажылдаарын күзедим, уруглар!
II. Бажыңга онаалга хыналдазы
-Кандыг онаалгалар бердинген турганыл? Кым чугаалаптарыл?
-Тыва шулук чогаалынын начыны С.Сарыг-оолдун дугайында кыска дыннадыгны дыннаптаалынар.
-Чогаалчывыстын шулуунден аянныг номчулганы кууседип бээрин диледим, уруглар?
-Эр-хейлер, четтирдим, улуу-биле, чогаадыгларны база кичээл уезинде хынаптар мен.
С.Сарыг-оолдун лириказынын онзагайын, делгем ханы уткалыын шулуктеринден коруп, билип танышкан бис, уруглар. Ѳске-даа шулуктерин сонуургап номчуурун дилээн мен, ынчангаш кичээлче кирер бертинде оюн.
Оюн «Мени таны…» (Оюннун сорулгазы силерге мен ангы-ангы чогаалдарнын аттарын коргузер мен, кайызы С.Сарыг-оолдун чогаалы азы шулуу-дур тывар силер, Карточканы кодуруптеримге, С.Сарыг-оолдун чогаалы болза, холун кодурер, ол эвес болза бажын чаяар).
-Эр-хейлер, танып билип, номчуп турган деп чуве коску-дур.
Ам сан кодуруптер мен ол чуну коргузуп турарыл? Кым сактып кээр эвес.
180 хире кижиге шулуктерни тураскаадып бижээн, оларнын хой кезии кандыг кижилер-херээжен чон. Херээжен чонга ынак, оларны хүндулээри- чогаалчының эки аажы-чаңының бирээзи-дир.
Богун чогаалывыста С.Сарыг-оолдун лириказын каастап, онзаландырып чоруур чогаалы -шулуглел Алдын-кыс. Аныяк мерген угаанныг, биче сеткилдиг кыстарга тураскааткан.
План
1.Шулуглелдин бижиттинген тѳѳгузу, тема, идеязы
2. Болуушкуннарның болуп турар чери
3. Алдын-кыстын портредин чурууру
4. Чогаалдың кол маадырлары
Кичээнгейлиг дыннап ап турар силер, силернин ажылынар-мээн тайылбырымдан тема, идеязын тып ундуруп кээр. Бижиттинген тоогузунден кыска тайылбырны бериптейн.
- Шулуглел «Алдын-кыс» 1946 чылда чырыкты кѳруп, «Тываның аныяктар»солунунга коступ келген. Канчаар тѳрүттунуп келген чогаал дээрзин мен силерге солундан материалды номчуп берейн. Куулар Черлиг-оол чогаалчынын бижээн материалы. (Солундан номчуур)
- Болуушкуннарнын болуп турар чери
Артык ынааң кымыл дизе,
Албанчының Алдын кызы
Алыс чуртуң кайдал дизе,
Арзайтының-Аржаанныг-Хем.
3.Алдын-кыстын овур-хевирин азы портредин чурууру
-Эн-не онзагай, эн-не чараш чечен мерген сѳстерниң дээжизин, уран аргаларын илип тургаш, чогаалчы Алдын-кыстын овур-хевирин чураан.
Шупту аянныг номчуп тургаш кѳрээлинер че,
Сыны-
Арны-
Чаагы-
Кирбиктери-
Аажы-чаңы-
Уруг боду-
Бойдустун бугу-ле бар арга-ыяжы, агым суглары, дириг амытаннары, куштары Алдын-кыстын овурун хевирин тургузуп турарын эскерип коор бис. Тоолдарда дег алдын дангына.
Кузели-
Алдын-кыстын кузел-соруу
Аржаанныг-Хем кырын орта,
Аткан даңнын херели дег,
Ак-кѳк ѳң бооп кѳстүп келген.
Романтиктиг угланыышкын бары кѳстүп келир.Шулуглелде романтика хѳй таваржып турар-даа болза, херек кырында болуушкуннар амыдыралга болуп тураганы-биле шынныг костур.
Кол маадырлар
Алдын-кыс болгаш Байыр- 2 аныяк кижи бот-боттарынга ынак, кады чурттаар дээрге оларның бодалы чѳрүшкек, дуушпейн турар азы билишпейн турар деп болур)
Алдын-кыс бурунгаар узе-бодалдыг, сууржун чуртталганы тудар, эртем-билиглиг боору чугула деп билип турар, ынчалза-даа болдунмайн турар.Угаанныы коступ турар.
Байыр-шаандагы хевээр чурттаар, дурген ѳгленип алгаш мал-маган тудуп чуртаар бодалдыг.
Сууржун дээрге-ле бугу арат чону чангыс черге чыып, ажыл-агыйны, кушту тудуп тургузары, чоннун амыдыралынын чаагайжыдарынын оруу деп бодалды илеретпишаан,Шулуглелде кандыг тема бар-дыр уруглар?
Темазы: Чуртталганы чаартыр, чаа коруш-биле тура-соруктуг чурттаар.
Идеязы: Сураанын тывар, кузээнин чедер. Чаа амыдырал дугайында бодал.
Быжыглаашкын
1.Тест-биле ажыл
-Кым кайы-хире билип алган эвес, тест-биле ажыл
1. Шеңне чечээ чазылган дег,
Шырай арны чырыткылыг,
……. ….. бышканы дег,
Чымчак кызыл, хоюг чаактыг.
а) Кызыл-кат б) Честек-кат в) Кѳк кат
2. Сууржулганы эгелээр деп
Сувуразы бадылаан
Кымнарыл ол?
а) Кырганнар б) Аржаанчылар в) Аныяктар
3 Чогаалдың идеязы
а) Күзээнин чедер б) Халас чүве ажык болбас в) Тɵɵгү билбес тɵɵрээр
4 Эки кижи болурунуң эжик-оруу кайда чүвел?
а) Алдын-кыста б) бодуңда в) бажыңда
VI. Кичээлдиң түңнели
- Айтырыглар
Кичээлдиң эгезинде кандыг сорулга салып алган ийик бис?
Сорулгавысты чедип алган-дыр бис бе?
Чүнү билип алдывыс? .
VII. Бажыңга онаалга
1. «Алдын-кыска чагаа»
2. Чогаалга иллюстрация чуруур.
VIII. Рефлексия
- Айтырыглар.
- Алдын-кыстың кандыг бүдүжү силерни бодандырыпты?
- Маадырның кандыг кижизиг аажызын бодуңарга сайзырадыр бодап турар силер?
-Дараазында бодалдарны уламчылаңар:
- Меңээ солун болган чүүл…
- Мен моон сонгаар...
Кичээл тɵнген. Четтирдим. Байырлыг.
Саны-Мөге Алдын-кыс, Аңгыр-оолдуң
тоожузу
Оттуг- Терге
Ол-ла Маскажык
Самбажык
Аныяк Биче-оол, Озалааш хем, Тараа
Чечек