"Ак чәчәкләр ява. Дөнья матур…" (Һади Такташ. «Ак чәчәкләр» шигыренә анализ.)
презентация к уроку на тему

Слайд 1

Татарстан Республикасы МББЙ “Биектау муни ципаль районы Шәпше урта белем бирү мәктәбе Хәмидуллина Әлфия Абрик кызы беренче категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Слайд 2

Һади Такташ (1901 – 1931)

Слайд 3

Мин яралдым серле моңнарым белән бар дөн ьяны Елатырга ; әйе, миндә көчле Байроннар җаны, – (Һ. Такташ « Юану », 1921)

Слайд 4

« Ак чәчәкләр ява . Дөнья матур …» (Һади Такташ . « Ак чәчәкләр» шигыренә анализ.)

Слайд 5

Максат: шигыр ь нең язылу чоры һәм бу чордагы со циаль-политик вакыйгаларга шагыйрьнең мөнәсәбәте турында тарихи белешмә бирү; шигырьнең темасын ачыклау , эчтәлеген ачар өчен аның композициясе буенча анализ үткәрү ; текст өстендә эшләү ;

Слайд 6

Төркемнәрдә эш : Беренче төркемгә кар яву күренешен рәсемдә күрсәтергә ; Икенче төркемгә – кар яву күренешен матур сүзләр белән сурәтләргә (2 -3мин.);

Слайд 7

Шигырьне уку ; - Укучылар , шигырьне укыганда , кемнәрне күрәсез? - Тәрәзәдән берәү мыштым гына карый . Берәү борынын тотып кайтып бара. Ике кеше тау шуарга китте . - Аларны кем күзәтеп тора? - Шагыйрь . - Шагыйрь дигән сүз бармы? - Юк . - Нинди сүз бар? - Мин. - Без аны лирик герой дип атарбыз .

Слайд 8

Лирик герой дип шигырьдә уй-хисләрне һәм эчке кичерешләрне сөйләп бирүчене йөртәләр . Шагыйрьнең беренче зат исеменнән язуын бары тик аның шәхси үз кичерешләрен белдерү дип кенә карарга ярамый . Ул үз заманы кешеләренең уй-фикерләрен, кичерешләрен җиткерегә тели . - Шигырьдә нинди күренешләр сүрәтләнгән? - Кар ява . Кышкы салкын көн. Тәрәзәләр туңган. - Автор карны нәрсә белән чагыштыра ? - Автор карны ак чәчәк белән чагыштыра . - Күк йөзе нинди ?

Слайд 9

- Зәңгәр. - Ә йөлдызлар? - Ак кар кебек . - Шигырьдә тәүлекнең кайсы өлеше сурәтләнә? - Төн вакыты . - Төн нинди ? - Салкын , җилле. - Каян белдегез ? - Тау шуарга киткән ике кеше кире сызды . - Димәк, шигырьдә кышкы күренеш, кышкы матурлык сурәтләнгән. Шагыйрь тәңкә карлар яуганда , буранлы төндә

Слайд 10

йөрергә яраткан . Аның күп әсәрләре кыш көне язылган . Әсәр « Ак чәчәкләр» дип атала . Ак төс нинди билге ул ? - Ак төс – сафлык , матурлык , яктылык символы. Кышкы табигатьнең матурлыгын рәссамнар картиналарда сурәтли. (Төркемнәрнең иҗади биремнәре күрсәтелә: 1нче төркем ) - Кар бөртеге нәрсәгә охшаган ? - Кар бөртеге чәчәккә охшаган . Такташ дөрес сурәтләгәнме? Матурма кар яуганда ? Шушы матурлыкны сез ничек сурәтли алдыгыз ? (2нче төркемнең эше тикшерелә ).

Слайд 11

Менә шундый матурлыкны ни өчен Такташ шигырендә өйдә генә күзәтнп утыралар ? - Салкын булгач . - Ә нигә мыштым гына ? Без кайчан мыштым гына утырабыз ? - Курыкканда . « Мыштым » – тынгысыз сүз чөнки матурлыкны качып-посып күзәтмиләр. Димәк, Такташ аны башка урында кабатларга һәм аңа үзе салган мәгънәне күрсәтергә тиеш .

Слайд 12

Дөнья матур , Шуның өчен дә бит, Сүгенә-сүгенә кайтам салкыннан ; Ә җил мыштым гына , эндәшмичә, Ияреп килә минем артымнан … Тәрәзәдән карап торучы « Ул » белән җил икесе дә кешеләргә күренмәскә тырышалар . Әле тәрәзәдән карап торалар , әле кайбер кеше артыннан ияреп йөриләр.

Слайд 13

Шигырьдә биш персонаж катнаша : Ул , Берәү , Алар , Мин һәм Җил . Әйе, Җил дә Такташта персонаж. Ул ике кеше артыннан гына иярә. Шигырьдәге шул юлларны табып укыгыз . Берәү, Борын очын кулына кысып , Сүгенеп узды кышкы салкыннан , Җил ияреп китте артыннан . һәм

Слайд 14

Сүгнә-сүгнә кайтам салкыннан ; Ә җил мыштым гына , эндәшмичә, Ияреп килә минем артымнан … Димәк, җил салкынны сүгүчеләрне генә күзәтә.

Слайд 15

- Такташ бу шигырьдә нинди образлар тудырган һәм алар нинди роль үтиләр ? - Такташ иҗатында образлар : Төн, Кар, Буран, Җил . Алар тормыш матурлыгын тудырырга да, тормышның ямьсез якларын күрсәтүгә дә хезмәт итәләр. - Матурлык турында әйтелгән урыннарны табабыз . Нәрсәләр матур ? Дөнья матур . Кар матур ( ак чәчәк кебек ). Күк матур ( зәңгәр, йолдызлы ).

Слайд 16

- Ямьсезлек турындагы юлларны табып укыйбыз . - Кышкы салкын ( салкынны сүгәләр, аннан качалар , урамнар кар астында , бураннар ). Җил ямьсез : Кайда барсам, шунда бара ул ; Өйгә кергәндә, җиргә ятып , Чыкканымны саклап кала ул… Шуның өчен дә мин чыкмый гына Тәрәзәдән карыйм урамга …

Слайд 17

- Әсәр матурлык һәм ямьсезлек өлешләренә бүленә, дип нәтиҗә ясыйбыз . Такташ бүлгән дүрт кисәкне гомумиләштереп бүлеп була : « Ул » дип атаган кешегә кыш ошый . Калган өчесенә юк . Шушы ике капма-каршы кисәкләр арасында нинди бәйләнеш бар? Шуны ачыклыйк . Бу әсәрдә безне кызыксындырган 4 функция бәйләнеше бар: Метафора. Каршылык . Конфликт. Кабатлану .

Слайд 18

Метафора лар га тукталыйк . ...Ә бераздан кире сыздылар . ( кайттылар түгел, сыздылар ) … йолдызлары ак кар булып җиргә коела . (төшә яки ява түгел ). … Язгы янгын җиргә кабынганчы , Кар астында йоклар урамнар . Бу фигыльләр кышның ямьсезлеген яки матурлыгын арттырып күрсәтер өчен кулланылган .

Слайд 19

Кабатлау юлларын табабыз . … җырлый-җырлый … уздылар , … сүгенә-сүгенә кайтам салкыннан ; Бу кабтланулар әсәрнең тәэсирлелеген, андагы мәгънәви һәм хисси кыйммәтне көчәйтү, шагыйрьнең теләгән урыннарга игътибарын юнәлтү өчен кулланылган . Автор , бер карасаң , дөнья матур , кар матур дип мактый , икенче карасаң , матурлыкны үзе юкка чыгара бара. Кар – төнге салкынны алыштырып килүче матурлык . Чәчәк кебек матурлык , ләкин чәчәк түгел. Салкын , тиз эри , югала торган матурлык .

Слайд 20

« Ак чәчәкләр» шигырендә Такташ ил турында яза. Илнең иң матур , иң ирекле булу дәгъвасы эчендә кешеләрне сүгенү дәрәҗәсенә җиткергән тормыш ятуын күрсәтә. …Дөнья матур . Шундый матур булып тоела ,… Бу юлларда шигырънең конфликтка китергән каршылыгын күрәбез.

Слайд 21

цитаталар Компонент лар компонентлар нәрсәгә хезиәт итәләр « Ак кар булып җиргә Ак чәчәкләр ява урамда .» «Күге зүңгәр, гүя йөлдызлары коела .» пейзаж Алдагы компонентларга җирлек булып тора. Авторның дөньяның матурлыгы белән соклануын күрсәтә. «Дөнья матур . Шунын өчен дә бит Сүгнә-сүгнә кайтам салкыннан .» «Дөнья матур . Шундый матур булып күренә.» каршылык Бер якта – тормышның яманлыгы , икенче якта - шуны матурлык дип раслаучы идеологияне гаепли . « Ак чәчәкләр ява урамда …» рефрен ( кабатлану ) Мәгънә каршылыгына нигезләнгән киеренкелеккә карата шагыйрьнең мөнәсәбәтен чагылдыра һәм әсәрнең мәгънәви , хисси кыйммәтен көчәйтә .

Слайд 22

Шигырьдә яшерен уйлар , хисләр сурәтләнгән. Авторның үз уйлары . Такташ үзе яшәгән чорга бәя бирә. Шигырь 1929нчы елда языла . ( Шагыйрь тормышының авыр моментлары искәртелә. Тактада алдан язылган план буенча .)

Слайд 23

План: Алпавытның рәнҗетүе. Революция еллары . 1921нче елгы ачлык . Әтисен кулак дип , сеңлесе Хәнифәне уку йортыннан чыгаралар . Шигырьләрен начар итеп күрсәтеп, газеталарга мәкаләләр язалар .

Слайд 24

Шигырьдә сүзләр артына тирән мәгънә яшеренгән була : Ак чәчәкләр ява … Дөнья матур , әмма тормыш авыр .