Кушымчалар таблицасы
учебно-методический материал (7 класс) на тему

Ясагыч кушымчалар

^

Мөнәсәбәт белдерүче

кушымчалар

Модальлек

 кушымчалары

͆

Бәйләгеч

кушымчалар

1.Исем ясагыч кушымчалар:

-даш//-дәш, -таш//-тәш;

-чы//-че; -ма//-мә;-лык//-лек; -гыч//-геч, -кыч//-кеч; -выч//-веч; -кы//-ке; -как//-кәк; -ак//-әк; -вык//-век; -ым//-ем; -ыш//-еш; -ымта//-емтә; -ыч//-еч

Авылдаш, якташ, сердәш, көрәштәш, эшче, балыкчы, бүлмә, кушма, күзлек, таллык, элгеч, кыргыч, баскыч, кискеч, чалгы, түмгәк, ишкәк, тарак, көрәк, утырыш, күренеш, ышаныч, кушымта.

1.Исемнәрдә (иркәләү-кечерәйтү, күплек сан)

- кай//-кәй, -чык//-чек, -лар//-ләр,–нар//-нәр

1.Исемнәрдә:

а)тартым кушымчалары:

-ым//-ем.-м; -ыбыз//-ебез;

-быз//-без; -ың//-ең,-ң;

-ыгыз//-егез; -гыз//-гез;

-ы//е; -сы//-се;-лары/\-ләре.

б) килеш кушымчалары:

-ның//-нең; -га//гә;-ка//-кә, -ны//-не; -дан//-дән;-тан//-тән; -да//-дә;-та//-тә

2. Сыйфат ясагыч кушымчалар: -лы//-ле; -сыз//-сез; -лык//-лек; -гы//

-ге,-кы//-ке; -чан//-чән;

-ык//-ек,-к;-ынкы//-енке; -гыр//-гер; -чыл//чел; -лач//-ләч;-ас//-әс; -ма//-мә; -ый//-и;-он; -ик;-аль,-ль-алынма сыйфатларда гына була

Томансыз, җыйнак, оялчан, кунакчыл, кышыкы, яшерен, китек, тайгак, сузык, тыйнак, сүзчән, тозлы, җәйге, табигый, серле, тартык, язма, атналык, күтәренке, ашыгыч, әдәби, күчмә,тормышчан, нормаль, синтетик, объектив, сәяси, мәдәни, сыйнфый, революцион.

2.Сыйфатларда: (чагыштыру, кимлек дәрәҗәсе)

-рак//-рәк; -гылт//-гелт,

-кылт//-келт; -сыл//-сел.

3.Фигыль ясагыч кушымчалар: -ла//-лә; -лан//-лән; -а//-ә; -ай//-әй; -гар//-гәр,-кар//-кәр;-сын//-сен; -ылда//-елдә; _ырда//-ердә;-ар//-әр,-р; -лаш//-ләш; -ык//-ек; -ы//е

Җырла, эшлә, рухлан, икедән, аша, яшә, матурай, киҗәй, дуслаш, берләш, яхшыр. сирәклә, кызыксын, гөрелдә, мышкылда, дөбердә, кыштырда, чынык, савык, юашлан, уйлаш, көйлән, яңар, бае, киме.

3. Фигыльләрдә: -ма//-мә;

-ды//-де; -ты//-те; -ган//-гән, -кан//-кән; -ачак//-әчәк;

-ячак//-ячәк; -ыр//-ер,-р.

(юклык, заман, юшәлеш, дәрәҗә)

3. Фигыльләрдә:

а)зат-сан кушымчалары:

-мын//-мен, -м;-быз//-без; -к; -сың//-сең, -ң; -сыз//-сез; -гыз//-гез.

б)хәл фигыль кушымчалары: -ып//-еп,-п; -гач//-гәч, -кач//-кәч;

 -ганчы//-гәнче, -канчы//

-кәнче;

Исем фигыль кушымчасы:

-у//-ү.

4.Саннарда:

сан төркемчәләре:

җиде-нче.

4.Саннарда:

исемләшкәндә күплек сан, килеш һәм тартым:

бишенче-ләр-не (ярышка  җибәрделәр)

5.Рәвеш ясагыч кушымчалар: -ча//-чә; -лай//-ләй; -дай//-дәй; -тай//-тәй; -лата//-ләтә; -лап//-ләп; -ын//-ен,-н.

Дусларча, искечә, боздай, уттай, атналап, җәяүләп, яшьләй, көзгедәй, көзен, язын, акчалата, әйберләтә, бушлай, унлап, иртән, күпләп.

5.Рәвешләрдә: 

чагыштыру дәрәҗәсе:

тиз-рәк.

5.Рәвешләрдә: исемләшкәндә күплек сан, килеш һәм тартым:

күп-ләр-не (күргән)

      Бәйләгеч кушымчалар, гадәттә, сүз ахырында булалар (алар бәйлиләр).Исемнәр белән фигыльләрдә модальлек кушымчалары ясагычлардан соң, аннары - сүз ахырында бәйләгечләр килә: эшче-ләр-гә, уйла-ды-лар. Бәйләгеч кушымча булмаганда, сүзләрне модальлек кушымчасы төгәлли:кош-чык, кош-кай. Модальлек кушымчасы булмаса, тамыр яки нигездән соң бәйләгеч кушымча килә: җырла-са, кеше-гә.

      Исемнәрдә икешәр модальлек (дус-кай-лар) һәм бәйләгеч (авыл-ым-ны) булырга мөмкин.

      Фигыльләрдә модальлек кушымчалары шактый күп: ки-ен-мә-де, ки-ен-дер-де, көл-емсерә-штер-гәл(ә)