Педкопилка
тест на тему

Алтай тил

1. Сӧсколбулардын ла эрмектердин бӱдӱмдерин, бӱдетен эп-аргаларын ла ээжилерин ӱренип турган грамматиканын бӧлӱги:

а) морфология

б) синтаксис

в) фонетика

2. Энчилеечи кубулткыштан башка, косвенный кубулткыштын сурагына каруу берип турган эчени член:

а) айалга

б) jартаачы

в) толтыраачы

3. Баштаачызы jок, jӱзӱни jарт, айдылаачызы баштапкы jӱзӱнде турган глаголло айдылган бир тӧс члендӱ эрмекти кандый эрмек деп айдар?

а) jарт jӱзӱндӱ

б) jарты jок jӱзӱндӱ

в) jӱзӱни jок

4. Тӱней сурактарга каруу берип, jаныс сӧскӧ баштанып турган эрмектин члендери:

а) аныланган члендер

б) укташ члендер

в) jайылган члендер

5. Эрмекте учурыла, ӱнле аныланып, чокымдап кӧргӱскен члендер:

а) аныланган члендер

б) укташ члендер

в) jайылган члендер

6. Эрмекте айдылган шӱӱлтеге кижи бойынын кӱӱн-санаазын кошкон анылу  сӧстӧр:

а) кириш сӧстӧ деп айдар

б) сӧс-эрмек деп айдар

в) кычыру сӧс деп айдар

7. Ӧскӧ кижинин куучынын кубултпай айтканын:

а) косвенный куучын-эрмек деп айдар

б) сӧс-эрмек деп айдар

в) абзац деп айдар

8. Диалог –

а) эки эмезе бир канча улустын куучыны

б) jаныс кижинин куучыны

9. Сӧстин тӧзӧгӧзине кирет:

а) тазыл ла сӧс бӱдӱрер кожулта:

б) тазыл ла сӧс кубултар кожулта

в) тазыл ла кӧп тоонын кожултазы

10. Куучын-эрмектин бӧлӱгин ӱренер наука:

а) синтаксис

б) лексика

в) морфология

11. Ӧскӧ кижинин куучынын кубултпай айтканы:

а) косвенный куучын-эрмек

б) чике куучын-эрмек

12. Цитата –

а) ӧскӧ кижинин куучынын кубултып айтканы

б) ӧскӧ кижинин кайтканын ӧскӧртпӧй айтканы

в) кандый бир тексттен алынган ӱзӱк

13. Шылтузын кӧргӱзер кош эрмекти орус тилле айдары

а) придаточные причины

б) придаточные следствия

в) придаточные цели

14. Уланты, бӧлӱгеш, колбоочы кандый учурлу куучын-эрмектин бӧлӱктери?

а) алдынан учурлу

б) болушчы учурлу

в) анылу учурлу

        кандый?        качан?

мызылдаган        jылдыс        тӱнде         келген

        канайда?

камаанду сӧс            тӧс сӧс        араай              айтты

                кандый?

камаанду        +      тӧс        кеен            Алтай

              кандый?

                    шӱӱлте        кара   кӧстӱ  бала

           кайдан?

      камаанду     +     тӧс                                                   кыштудан                келген    (Ч. К.)

                неге?

                 кубулткыш                                                     солундарга                 jилбиркеер  (Б. К.)

Башкарышкан (мензинген) колбу

                      изафет

ад. Э.к. + ад. 3j.                                                    агаштын                       будагы 

ад. Э.к. + ад. 3j.                                               энемнин                         колы

ад. 3 j., Э.к. + 3 j.                                                  адазынын                   jакылтазы

2 j. сол + ад. 2j.                                                 сенин                             ижин

ад. Э.к. + ад. 3j.        jылдын                           учы

ад. Т.к. + ад. 3j.        ӧлӧн                                ижи

.

1. Jааназынын куучынын.
2. Ап-апагаш чечектӱ.
3. Jойгоннын тӧзинде.
4. Тӧнӧзӧк jерлерден.
5. Сууда таштар.
6. Эрке колдоры.
7. Кожондорды уккан.
8. Чаазынга бичиген.

1. Башкарган
2. Башкарышкан
3. Кожулган

1. Кичинек балага.
2. Энирде туштажар.
3. Биске jуук отура берди.
4. Jирме jашту jиит.
5. Кожонды эске алынды.
6. Тӱрген jорыкту ат.
7. Сандраштын маказы канатан.
8. Кожон-каткы ӧткӱре угулат.

1. Тегин
2. Колболу

1. Тебек тееп тургандар столовый jаар jӱгӱрдилер.
2. Не де угулбайт.
3. Ӱчӱлези тепшиге кире бердилер.
4. Анчыбай уулыла экӱ школдон кунукчыл санаалу араай чыктылар.
5. Олордын ижинде улу амаду бар.
6. Саадакла адарына ӱренип тургандар андый терени танма эдип туратан.
7. Экӱ бир эмеш куучындашпай баргылады.
8. Газетти мен jилбиркеп кычырадым.

1. Адалгышла
2. Адалгыштын учурын алынган jарталгышла.
3. Адалгыштын учурын алынган эренисле.
4. Адалгыштын учурын алынган тооломоло
5. Солумала
6. Сӧсколбу

1. А телекейде jилбилӱ солундар кандый кӧп
2. Бу ӧйдӧ менен ырысту кижи бар эмеш пе
3. Туман jаны-jаны ла jерге тӱжӱп jаткан
4. О, jайла, бу тӱш jеримде бе, айса кайда jадырым
5. Орус тилди билбес кижи канайып ӱренерим
6. Мен чӧрчӧктин бажалыгын тӱрген бичип алдым
7. Кажы-кажы сыннан сыгын этпес кайтты не
8. Кичинек jапаштын ичинде jадып амырайтаны сӱрекей jакшы

1. Точка
2. Сурак темдек
3. Кый темдек

1. Бистин jуртта сӱӱнчилӱ jакшы уулчак ӧскӧн.
2. Алты ӱйелӱ чакыста аттар турзын качан да.
3. Бу кӱндӱ-айлу Алтайда сенен не артар?
4. Момыйдын кийнинде кенетийин тибирт угулды.
5. Ӧскӧн jеригер ундыбагар, балдар.
6. Ол эмди нени тӱженет не?
7. Чыккан-ӧскӧн алтайардын ар-бӱткенин чеберлеп jӱригер.
8. Куулар качан да айрылышпас, сӱрекей ӱӱрзек куштар.

1. Табылу
2. Jакарган
3. Суракту

1. Jелечи jӱре берди.
2. Тышкары айас.
3. Jымжак ӱн.
4. Суу да табышту.
5. Озо баскан.
6. Бийик туулар.
7. Сӱрекей терен.
8. Он jети jашту бала.

1. Эрмек
2. Сӧсколбу

1. Карлагашта ӱн де jок.
2. Мен эртенгизинде сӱт тартып клееткем.
3. Сӱӱнер кӧстӧрин jумуп алган.
4. Jииттер табыштарын кенете токтодып ийдилер.
5. Бис ол кӱн бойыстын уйыска ӧлӧн чапканыс.
6. Кӧрӱк эки jаагын эмилле бултайта кептеп алган.
7. Сӱрекей ас улуска тайганын ӱнин ондоорго берилген.
8. Олор база ӱч кырлан ажып ийдилер.

1. Чике
2. Косвенный

Урок: алтай тил

Класс: 8

Тема: Баштаачы ла айдылаачынын ортозында тире тургузылары

Амадузы: 1) Баштаачы ла айдылаачынын ортозында тире тургузылар ээжиле таныжып, ээжи аайынча эрмектерди чокым тургузарына уредери;

2)Кычырары ла бичиири ажыра критикалык шуултени чыгарар технологиянын эп-аргалары ажыра эрмектер тургузарына ла jайым куучындап, туп-шуултени толо эдип билерине тазыктырары;

3) Калыгыстын байлу чум-jандарын тузаланарына, байлык ич корумду болорына таскадары.

Уроктын jепселдери: слайдтар, видеокассеталар.

       Эрмектин чойо схемазын тургусканда, анылу танмалар тузаланар. Тос эрмекти [       ] танмала   темдектеп,  кош эрмекти            танмала коргузер.

Темдектезе: Бу кижинин jажы jаандай берген, jе чачы эмдиге jетире бир де буурайгалак. 

[       ], jе          

       Синтетический колболу эрмектин схемазында кожулталар скобканын ичинде болор. Темдектезе: кажаганнын толыгында каруулда турган тортинчизи араай ла сыгырып ий=ер=де, торт кижи тургуза ла аттарына мине сокты.

  ер=де , [       ].

       Колболу эрмектин тужуре схемазын тургусканда, эрмектерди темдектееринде экче танма тузаланар.

Темдектезе: Эртен тура кун оксой бергежин, jурттын кажы ла талазы jаар jойу балдар чыгара баскылаар.

        2                

        =гежин        качан?

        1

     Кош эрмек тос болуктин алдында турары ла эрмектин схемазы.

Темдектезе: Алдында бу тайгаларда, бу шынырап ургуу баскан алтайда jаан jуу-согуш – тартыш болгон деп, олордын каа-jаазы ла уч-башка сос уккулап туратан. 

                         2

                     деп                нени?

        1

     Эмди Алан jедип кел=ер=де, Jалаа jуунын токтогонын jаны ла билип тургандый болды.

        2

               =ер=де           качан?

        1

Укташ кош эрмекту конструкциялардын схемазы.

     Колболу эрмектеги кош болуктер укташ болгондо, тос эрмекти темдектеген танманан кош эрмектердин танмазына чийучектер бир jерден чыгара тартылар. Темдектезе: Энир киргелекте, койлорды томон айылга айдап апарар ой jеткелекте, Мерген озокко jедип келген.

        3        

                =гелек=те        качан?

        1                         2

Укташ эмес кош эрмектерлу конструкциялардын схемазы.

     Кош эрмектер укташ эмес болзо, тос эрмектин чийучектери эки башка jерден тартылат. Темдектезе: Кечире озокто табыш угуларда, оны кем-кем коруп ийбезин деп, таштын кийнине jажынып алды.

                                          3        

        =ар=да                       качан?       кандый

                    =зин деп        амадулу?

                            1            2

Уурладылган колболу эрмек ле онын схемазы

     Колболу эрмек бир канча предикативный единицалардан туруп, олордын ортозында табышканду ла камаанду колбулар болгондо, эрмекти уурладылган деп айдар. уурладылган колболу эрмекте экиден коп предикативный единица болор. Темдектезе: Jасактын улекерин шуужерде, депутаттар унбереечилердин jилбулерин корып, пособиелердин толулерин толоорине ле эл-jоннын социальный корултазына чыгым коп болзын деп некегилейт, а Башкарунын ишчилери дезе Республиканын текши jилбузин кичееп, тежикту бюджетти канайда озумду апарарын шуугилейт. 

Эрмекте табышканду ла камаанду колбулар болгон учун, ол уурладылган колболу эрмек деп адалар.

           2        ,  а        4

=ер=де                нени?

        качан? деп

                               3

     Быjыл jаскыда кыра ижи база орой болгон, jе улус ишти jарык, омок санаалу эдип, ненин де учун кускиде аштын тужуми jакшы болор деп бодогылап турды.

        1                , jе 2

                                  деп                не деп?

        3

     Эжер айылдан чыгып келерде, кажыкка jетире кар jаап салган эмтир, jе бу кар оны суундирбеди, ненин учун дезе сооктор тушкен ойдо ондо кийетен одук jок.

        2                                              3

        ,  jе        

        =ер=де        качан?     ненин          учун               ненин                              

                дезе        учун?

            1        4