Разработка урока "Укр мал"
план-конспект урока на тему

Кичәлин төр:  Үкр мал.

Кичәлин йовуд.

2 слайд

I. Кичәлд белдллһн: 

1.Мендллһн.  - Мендвт күүкд, көвүд!  

Мини нерн Мария Ивановна. Эндр мадн хальмг келнә кичәл хамдан давулхм. Тадниг үзсндән икәр байрлҗанав. Тадн медрлән олзлад, нанд дөӊ болад, кичәлән сәәнәр давулхвидн гиҗ санҗанав.                                        

- 2.Теӊгрин бәәдл.

-Ямаран җилин цаг?

-Ода җилин цаг үвл.

-Цуһар келчкхмн.

-Үвлин сармуд келтн?

-Бар, туула, лу.

-Цуһар келчкхмн.

-Теңгрин бәәдл һаза ямаран?

-Йир сән күүкд.

3. Келнә ээдрә һарһлһн

Самбрт  шүлгуд бичәтә. Нег сурһульчар умшулад, дәкәд цуһар нег дууһар келүллһн.

Келн, келн, келн                                         3 слайд

Келсинь чикн соӊс!

Нүдн, нүдн үз

Үзсән бичә март!

Темән, темән- теерүхә                                4 слайд

Темәнә ботхн буульмха.

Һунҗн үкр мөөрмхә,

Һурвн туһл һууруха

II.                                5 слайд

 Багш: Күүкд эн шүлгд ямаран мал харһна? /темән, үкр, ботхн, туһл/

- Тадн дәкәд ямаран мал меднәт? /мөрн, хөн, унһн, хурһн/

-Эдн цуһар  ямаран мал? /герин мал/

Эдниг талданар яһҗ нерәднә. / Герин мал/

- Ик кезәнәс авн хальмгуд дөрвн зүсн мал бәрнә. Хальмг күүнә җирһл малла холвата.

- Тегәд эндрк кечәлд мадн герин нег малын туск күүндвр кехм. Зуг ямаран малын  туск күүндвр күцәхнь  тадн ода эврән медҗ автн.

Б: Тана өмн пазл (1) бәәнә Тадн тер пазл хураһад, ямаран малынь келҗ өгтн.  

- Ямаран мал ? Чик. Үкр мал.

- Тегәд кичәлин төр ямаран болх ?  - "Үкр мал". --------------------- 6 слайд

Мана хальмг улс насни туршарт малын ард йовад, мал өскәд, байҗад йовдг бәәҗ.

Байр (2):

- Мендвт күүкд!      

-Күүкд тадн намаг таньҗант? Мини нерн кем? /Байр/      

-Ямаран журналд тадн нанла харһнат? /Байр гидг журналд/

-Э, чик. Би журналдан үкр малын туск бичкн дегтр белдҗәнәв. Эн бичкн дегтрт малын туск материал олх кергтә.  Тегәд  таднас нөкд сурхар ирв. Нанд нөкд болнт? /болнавидн/.                

III. Шин төр цәәлһлһн.

                                                        1.              7 слайд

-Дегтр  белдхн төлә түрүләд үкр малын туск  меддг медрлән сергәхмн.

-Ода болхла мадн  номтнр болхмн. Номтнр гисн кемб? /Ученые/

Номтнр олн зүсн үкрин туск медрл ( материалмуд) олҗ авна.

• Үкрин  насна йилһвр медүлх(4).           8 слайд    9,10,11,12,13

Багшин үг: Үкр мал насарн йилһрнә. Үкр  киисәрн эр болн эм гиҗ хувагдна.Түрүн җилд- туһл, хойрдгч  җилд бүрү. Һурвдгч җилд эрнь: һунн, эмнь: һунҗн, дөрвдгч җилд-эрнь: дөнн, эмнь - дөнҗн, цааранднь: эрнь-бух болн цар, эмнь- үкр.

-Үкр мал насарн йилһрнә. Үкрин насна нерд келтн.

-Шинкн һархт ямаран нер зүүнә? /туһл/

-Хойрдгч  җилд юн болна? /бүрү/

-Һурвдгч җилд ямаран нер зүүнә? /эрнь- һунн, эмнь -һунҗн/

-Дорвдгч җилд ямаран нас зүүнә? /эрнь-дөнн, эмнь -дөнҗн/

-Тавдгч җилд ? /эрнь- туулн, эмнь-туулҗн/

-Царанднь эрнь бух болн цар, эмнь үкр гидг нас зүүнә.

Контав

-Ода наадхмн. Би таднд контав хаяд, үкрин нас  келнәв. Тадн бәрҗ авад, наснь  келәд, хәрү хайтн.

Эр- туһл-бүрү-һунн-дөнн- туулн- бух

Эм- туһл-бүрү- һунҗн-дөнҗн- туулҗн -үкр

• Үкрин цогц мөчмүд(5)        14 слайд

Үкрин цогц мөчмүд  юунас тогтна? /толһа, гесн, көл/

-Үкрин цогц мөчмүд  талдан малас юуһарн йилһрнә?  Кен меднә?

-Эн үкрин юн? /өвр/

-Эн үкрин юн? /сүл/ цацгта сүл

-Эн үкрин делӊ -вымя

-Эн үкрин турун-  копыто

-Саша самбрт һарад үкрин цогц мөчмүд үзүләд кел.  

• Үкр малын зүсн(6).                15 слайд      16,17, 18

-Үкр мал зүсәрн йилһрнә. Зүсн гисн- масть.

-Эн үкр ямаран өӊгтә? /улан- красная/

-Дәкәд ямаран нег зүстә үкр бәәнә. / хо - палевая , хар, цаһан, шар

-Эн үкр ямаран? /цоохр - пестрая/ улан-цоохр, хар- цоохр

-Эн үкр сарлӊ. Сарлӊ-  со звездочкой на лбу

- Эн үкр һалзн. Һалзн- с белой полосой на лбу.

-Дәкәд давтхм.

- Тана ширә деер үкрин зург бәәнә.Ода болхла  үкрән авад ширдхмн(6). Негдгч баг цоохр үкр ширдтн. Хойрдгч баг улан ширәр үкрән ширдтн. Һурвдгч баг сарлӊ болн һалзн улан үкр ширдтн. (-Үкр дәкәд ямаран зүстә болна? / хар, цоохр улан, цоохр хар/)

• Физминутк     19 слайд
• Үкр малын олз тус(7)     20 слайд

Хальмг улс ирсн гиичнртән цә бәрүлҗ өгдг авъяста.

- Цә чанхт юн кергтә?

-Усн, давсн,  үсн, тосн, хагсу цә.

- Чик. Хальмг цә чанхт үсн кергтә. Үс  маднд юн өгнә?

- Үс үкр өгнә.                                        

- Үкрин үсәр ю кенә?

- Үкрин үснәс өрм, тос, ээдмг кенә.

- Үкр олзта мал?

- Үкр олз – туста мал.

-Үкр маднд дәкәд ю өгнә?       21, 22  слайд

махн- мясо                            үсн- молоко                 арсн- шкура 

Йир сән. Байр йир икәр байрлҗана.

3. Ода мадн   Литературн  баг  болхм. Энүнд үкрин туск шүлгүд, үлгүрмүд олҗ авх кергтә.    23 слайд

• Эн  үгмүдәс  үлгүрмүд (8) тогтатн. Умштн.

1.  Мал күн хойрин әмнь холвата.    23 слайд 

2.  Мал асрхла амн тоста.      24 слайд

3.  Үннәс -тус,       25 слайд

     Үкрәс -тосн.

• -Үкрин туск шүлг кен меднә. Келтн

Ү түмн үкрмүд

Үргл уга өстхә

Арднь дахсн үкрчд

Алтн зөөрән өгтхә.

Тег мана өргн

Теегин нигт идгт

То уга малынь

Төрскм һазрм байсана

Тоһш өвртә бух

Үкрт цецгүд белглнә.

Тернь цецгүдт дурта-

Үмкәд дарунь идчкнә.

Йир сән. Үкрин  туск үлгүрмүд, шүлг олад аввт. Олсн медрлән  Байрт йовулчкхм. Байр йир икәр байрта бәәнә.

4.Цаарань көдлхм. Билгин баг болхм. Ду дуулхм.            26 слайд

-Мал бас ду дуулна. Үкр яһҗ дуулна? /му/,туһлнь/мө-мө/

-Мөрн яһҗ ду дуулна?  /И-И-И/

-Хөн яһҗ ду дуулна? /бе-бе/ хурһнь /мә-мә/

-Күүкд "Ээжин хаша дотр" гидг  ду меднәт?

- Билгин багт мадн таднла "Эҗин хаша дотр" гидг ду хүврәхм.

/-Үкр мөөрнә. Мөрн иӊһцхәӊә. Хөн мәәлнә/

Ээҗин хаша дотр.

Ээҗин хаша дотр

Үкрин  бәәнә 

Мө-мө, мө-мө

Өдрин дуусн мөөрнә.

Ээҗин хаша дотр     27 слайд

Мөрнә    бәәнә

И-и-и, и-и-и

Өдрин дуусн иӊцхәнә

Ээҗин хаша дотр         28 слайд

Хөөнә   бәәнә

мә-мә, мә-мә

Өдрин дуусн мәәлнә.

Мана ээҗин хашад             29 слайд

Эдн цугтан бәәнә

Туһл, үӊһн,хурһн,ботхн  

Эдн цугтан бәәнә.

Сән. Билгин көдлмшән чиләчквидн. Тогтасн дууһан Байрт йовулчкхмн.  

5. Ода  цугтан орчулачнр болхм.               30 слайд

 Нег сурhульчар зэӊг умшулад, хойрдгч сурhульчар орчулхмн.

Это корова. Рядом стоит теленок. Корова красной масти. Она дает много молока.  Это хорошая корова.

Эн үкр. Өөрнь туһл зогсчана. Үкр улан зүстә. Дала үс өгнә. Эн сән үкр.

-Орчулсн келврән Байрт өгүлхм.

IV.Ашлвр.

-Ямаран малын туск күүндләвидн.

-Үкр мал ямаран олз туста?

- Ода, күүкд, кичәлд яһҗ көдлситн шинҗлтн.

- Хашад үкр мал орултн.

- Эн кичәл таасгдсн болхла, үкриг ноһан хашад орултн.

- Йир зовлӊта болхла, улан хашад орултн.

Байр:

- Күүкд,  мана дегтр белн болв. Көдлмшин ашнь иим бичкн дегтр. Би таднд нөкд болснтн ик ханлтан өргҗәнәв, эн дегтриг тана багин күүкдт  белглҗәнәв. Сән менд бәәтн.

Күүкд, менд байрта харһцхай!