Килеш кушымчалары
методическая разработка (9 класс) на тему

Ачык дәрес

Тема: Җөмләдә бирелгән сүзләрнең килеш кушымчаларын дөрес куллану.

Максат: 1. –җөмләдә бирелгән исемнәрнең килеш кушымчаларын дөрес     кулланырга өйрәтү;

2. – балаларда сөйләм телен үстерү;

3.  – баларда бер-берсенә игътибарлылык сыйфатын тәрбияләү,татар теленә кызыксыну уяту.

Дәрес барышы

1. Оештыру.

-Исәнмесез  балалар. Утырыгыз, дәресебезне башлыйбыз.балалар без сезнең белән Бердәм Республика тестларына әзерләнүне дәвам итәбез.Бүгенге дәрестә  җөмләдә бирелгән исемнәрнең килеш кушымчаларын дөрес     куллану өстендә эшләрбез.

•  Әйдәгез сөйләшеп алабыз

Спроси у друга:

• Какие предметы ему нравятся?
• Сиңа нинди дәресләр ошый?

Син җавап бир.

• Миңа  математика, рус теле, татар теле дәресләре ошый.
• Где он учится?
• Син кайда укыйсың?
• Мин өченче гимназиядә укыйм.
• Кем ты хочешь стать?
• Син кем булырга телисең?
• Мин табиб булырга телим. Мин укытучы булырга телим.
• Яхшы балалар.

....  предложите другу :

- Пойти вместе в кино;

• Дустым, әйдә бергә кинога барабыз
• Пойти вместе в библиотеку;
• Дустым, әйдә китапханәгә барабыз
• Пойти вместе в школу.
• Дустым, әйдә бергә мәктәпкә барабыз.
• Яхшы балалар, рәхмәт

2.  Актуалләштерү. Үткәннәрне искә төшерү.

•  Бердәм республика тестында 3 нче бүлегендә бирелгән В4-В8 биремнәре сүзне кирәкле грамматик формада куллануны күздә тота.

без сезнең белән бүгенге дәресебездә  шушы күнекмәләр өстендә эшләрбез , килеш кушымчаларын дөрес кулланырга өйрәнербез.

Тактага карыйбыз,  текст белән танышабыз. Аны укып чыгабыз.

Урман – кешедә (кешенең) якын дусты. Урманда (урманны) кем генә яратмый икән?! Ул үзенең матурлыгы, гүзәллеге белән табигатьнең (табигатькә) ямь бирә. Урманга (урманда) һава чип-чиста, шуңа күрә аны планетабыздан (планетабызның) үпкәсе дип атыйлар. Урманда (урман) ул – кислород чишмәсе, ягулык, төзү материалы, дарулар дөньясы да. Урман кошларны (кошларга), җәнлекләрне (җәнлекләргә) азык, яшәү урыны бирә, кырларыбыз өчен дым саклый, климаттан (климатны) яхшырта.

        Урмандагы һәр үсемлек, җәнлек, кош табигатьтән  (табигатькә) ямь бирә.

        Әйе, урман матур да, файдалы да. Ләкин урманның (урманга) булышырга, аны сакларга кирәк! Урманнарда (урманнарны) чиста тотыйк, киләчәк буын өчен саклап калыйк.

• Сезгә барысы да аңлашыламы? Сезнеңчә бу тексттта нәрсә дөрес түгел? сез ничек  үзгәртер идегез?
• Исемнәрнең кушымчаларын (аффиксларын) дөреслибез, тексттны тагын бер кат укыйбыз.
• Урман –кешенең якын дусты. Урманны  кем генә яратмый икән?! Ул үзенең матурлыгы, гүзәллеге белән  табигатькә  ямь бирә.  Урманда һава чип-чиста, шуңа күрә аны  планетабызның  үпкәсе дип атыйлар.  Урман  ул – кислород чишмәсе, ягулык, төзү материалы, дарулар дөньясы да. Урман  кошларга,  җәнлекләргә  азык, яшәү урыны бирә, кырларыбыз өчен дым саклый,  климатны  яхшырта.

                          Урмандагы һәр үсемлек, җәнлек, кош  табигатькә  ямь бирә.

       Әйе, урман матур да, файдалы да. Ләкин  урманга  булышырга, аны сакларга кирәк!  Урманнарны  чиста тотыйк, киләчәк буын өчен саклап калыйк.

• Димәк балалар, әгәрдә текстта исемнәрнең кушымчалары дөрес кулланмаган булса,  аны аңлап буламы?
• Юк, аңлап булмый.
• Һичшиксез, текстның мәгънәсе югала. Ә хәзер, әйдәгез әле искә төшерәбез, татар телендә ничә килеш бар?
• Алты
• Аларның исемнәрен, сорауларын, кушымчаларын искә төшерәбез.
• Баш килеш   Кем? Нәрсә? Мәктәп, класс
• Иялек килеше Кемнең? Нәрсәнең?-ның-нең
• Юнәлеш килеше Кемгә? Нәрсәгә? Кая?-га, -ка-гә, -кә
• Төшем килеше  Кемне? Нәрсәне?-ны-не
• Чыгыш килеше  Кемнән? Нәрсәдән? Кайдан?-дан, -тан, -нан-дән, -тән, -нән
• Урын-вакыт килеше Кемдә? Нәрсәдә? Кайда?-да, -та-дә, -тә
• Яхшы, балалар.
• Әйдәгез тактада эшлибез  , бирелгән сүзләрне кирәкле грамматик формада кулланып җөмләләрне төзеп бетерәбез.

3. Ныгыту.

... табигате бик матур. (Татарстан) – ның)

... Идел, Чулман, Агыйдел, Нократ кебек зур елгалары ага. (Татарстан-нан) Аның ... бодай, арыш, борчак, карабодай, төрле яшелчәләр үстерелә. (кырларын - да )

Агачлар ... салкын һәм коры җилләрдән саклыйлар, җиргә дым тупларга ярдәм итәләр. (басулар - ны) 

... иген үстерүдә булышкан өчен кадерле ул урман. (Кешеләр - гә)

... саклагыз!( Урманнар - ны)

• Яхшы.Ә хәзер һәрберебез  эшләп карыйбыз., мин сезгә карточкалар таратам. Аларда җөмләләр бирелгән, сез исемнәргә төрле килеш кушымчаларын ялгап җөмләләрне төзегез.

                    Казан – ... башкаласы.(Татарстанның) Казан ... миллионнан артык кеше яши.(шәһәрендә)  Казан ... автобуслар, трамвайлар, троллейбуслар йөри.(урамнарында) ... заводлар күп. (Казанда)

                     Урман кайбер ... салкыннан саклый. (хайваннарны) Аюны ... үк караңгы өненә кертә.( көздән) ... ак көрт эченә яшерә.(Куянны)  Ә ач ... урман кызганмый. (бүрене)

Безнең әбиләр ... яши.( Чаллыда) Мин Габбас белән ... кунакка барам. (әбиләргә) Менә касса. Мулланур абый билет алды. (кассадан) ... утырыр вакыт җитте.(Самолётка)

                        ... кыш киде. (Туган якка) ... йомшак кар каплады. (Җирне) Балалар ... кайты.( мәктәптән) Алар чыктылар. (урамга)  

                   ... баш шәһәре – Казан. (Татарстанның)   Казансу елгасы ... кушыла.( Иделгә)   Түбән Кама ... бик зур автомобиль заводы эшли.(шәһәрендә)

  ... ботакка тиеннәр сикерә.( Ботактан) Зур пошилар ... су эчәргә бара. (елгага) Аю җиләк чүпли, ... су коена.(елгада)

                      Җәйге кояшлы тиен бушка уздырмый. (көннәрне) Тиен ... иң яхшысын гына сайлап җыя.(гөмбәнең)  Ул, әзерләгән азыкны ашап, үз ... тыныч кына кышны уздыра.( өнендә)

      Кышкы көчле җил ... очырта. (карларны)   Урман шаулый. Кызыл шарфлы эшчән тукраннар сизмиләр. (җилне) Алар җыерчыклы кәүсәләреннән зарарлы кортларны чүплиләр. (агачларның)

Без ... ябалак таптык.( урманда) ... канаты имгәнгән.( Ябалакның)   Без ... өйгә алып кайттык. (ябалакны) ... тавыклар курыктылар. (Ябалактан) Ишек алдының бер почмагына ... оя ясадык. (ябалакка)  

... көзнең иң матур чагы.(Көнчыгышта) ... кызгылт-сары яфраклары җилдә селкенә.(Агачларның) Әрле-бирле очкан акчарлаклар ... үзләре белән чакыралар.( балыкчыларны)

Без кыш көне ... бардык. (урманга)   ... һава саф.(Урманда)   Кыш көне ... үзенә бертөрле яме бар.( урманның) ... һич кайтасы килми.(Урманнан)  Без кышкы ...  бик яратабыз. (урманны)

Иртән уянып ... карадым. (тәрәзәгә) ... ябалак кар ява.(Урамда)     ... калын боздан күперләр салган. (Елгаларда) Мин ... чыктым.  (урамга)

  ... ишетеләме соң? (Күлдән) ... колак салыбрак тыңлыйм.(Күлгә)  Шушы мин торган урман алдыннан, ялгыз ... килә икән.( куактан)

• Хәзер күршегез белән карточкаларны алмаштырыгыз, һәм тикшерегез. Тикшердегезме? Хәзер тактага карап тагын бер кат тикшереп чыгыгыз һәм билгеләр куегыз.
•  0 хата – “5”, 1 хата – “4”, 2 хата – “3”, 3 хата – “2” билгесен куеп карточкаларны яңадан алмаштырыгыз һәм миңа, бәяләү картасы белән тапшырыгыз, билгеләрегезне журналга куям. Ә дәресемне мин Вәсимә Хайруллинаның ”Килешләр” шигыре белән тәмамлыйсым килә. (шигырне укыйм)

4.  Йомгаклау.

Димәк без бүген дәрестә җөмләдә бирелгән исемнәрнең килеш кушымчаларын дөрес     куллану өстендә эшләдек.

Дәрестә актив эшләдегез, сезгә рәхмәт. Икенче дәрестә без сезнең белән тартымлы исемнәрнең килешләр белән төрләнүен кабатларбыз, шуны ныгыту өстендә эшләрбез. Өй эше килеш кушымчалырын тагын бер искә төшерегә һәм “Җәйге ялым” темасына 6 килеш формасын кулланып җөмләләр төзергә. Дәрес бетте,  Саубулыгыз.  

1.Казан – ... башкаласы.(Татарстан) Казан ... миллионнан артык кеше яши.(шәһәрен)  Казан ... автобуслар, трамвайлар, троллейбуслар йөри.(урамнарын) ... заводлар күп. (Казан)

         2.            Урман кайбер ... салкыннан саклый. (хайваннар) Аюны ... үк караңгы өненә кертә.( көз) ... ак көрт эченә яшерә.(Куян)  Ә ач ... урман кызганмый. (бүре)

3. Безнең әбиләр ... яши.( Чаллы) Мин Габбас белән ... кунакка барам. (әбиләр) Менә касса. Мулланур абый билет алды. (касса) ... утырыр вакыт җитте.(Самолёт)

                 4.        ... кыш киде. (Туган як) ... йомшак кар каплады. (Җир) Балалар ... кайты.( мәктәп) Алар чыктылар. (урам)  

                 5.  ... баш шәһәре – Казан. (Татарстан)   Казансу елгасы ... кушыла.( Идел)   Түбән Кама ... бик зур автомобиль заводы эшли.(шәһәрен)

6.   ... ботакка тиеннәр сикерә.( Ботак) Зур пошилар ... су эчәргә бара. (елга) Аю җиләк чүпли, ... су коена.(елга)

                     7.  Җәйге кояшлы тиен бушка уздырмый. (көннәр) Тиен ... иң яхшысын гына сайлап җыя.(гөмбә)  Ул, әзерләгән азыкны ашап, үз ... тыныч кына кышны уздыра.( өнен)

 8.     Кышкы көчле җил ... очырта. (карлар)   Урман шаулый. Кызыл шарфлы эшчән тукраннар сизмиләр. (җил) Алар җыерчыклы кәүсәләреннән зарарлы кортларны чүплиләр. (агачлар)

9.Без ... ябалак таптык.( урман) ... канаты имгәнгән.( Ябалак)   Без ... өйгә алып кайттык. (ябалак) ... тавыклар курыктылар. (Ябалак) Ишек алдының бер почмагына ... оя ясадык. (ябалак)  

10.... көзнең иң матур чагы.(Көнчыгыш) ... кызгылт-сары яфраклары җилдә селкенә.(Агачлар)  Әрле-бирле очкан акчарлаклар ... үзләре белән чакыралар.( балыкчылар)

11.Без кыш көне ... бардык. (урман)   ... һава саф.(Урман)   Кыш көне ... үзенә бертөрле яме бар.( урман) ... һич кайтасы килми.(Урман)  Без кышкы ...  бик яратабыз. (урман)

12. Иртән уянып ... карадым. (тәрәзә) ... ябалак кар ява.(Урам)     ... калын боздан күперләр салган. (Елгалар) Мин ... чыктым.  (урам)

13.   ... ишетеләме соң? (Күл) ... колак салыбрак тыңлыйм.(Күл)  Шушы мин торган урман алдыннан, ялгыз ... килә икән.( куак)