Асан Чергеев
план-конспект урока на тему

Асан  Чергеев.  « Такъдир »  поэмасы

( 8 – нджи  сыныфта  эдебият  дерси )

Мевзу:  Асан  Чергеев.  Онынъ  « Такъдир » поэмасында  Эсманынъ

               Фаджиалы  такъдири  (  текрарлав  ве  пекитюв   дерси  ).

Макъсат:  багъламалы  нутукъ  инкишаф  эттирмек,  сёз  байлыгъыны  

                   арттырмакъ;  эдебияткъа  олгъан  меракъны  пекитмек  ве  

                    севги  ашламакъ,  раим,  мерамет  дуйгъуларыны  ашламакъ,

                    оларда  ичтимаий  зулумлыкъкъа  нефрет  уятмакъ;  талебелер-

                    нинъ  окъув  ве  тербие  меселелерини  бирлештирмек  ве  иджа-

                   дий  къабилиетини  инкишаф  эттирмек,  икяе  этюв  къабилиет-

                   лерини  шекилендирмек.

Дерснинъ  теминаты:  Эдебият  хрестоматиясы,  9 –нджы сыныф; А.Чергеев-                                нинъ  портрети;  ресимлер,  тестлер, къараманлар, образлар.

ДЕРС  КЕТИШАТЫ

1.  Азырджеваплар  оюны  (  10  суаль  )

1.  Буюк  тильшынас,  профессор,  алим,  шаир.
2. Умер  Ипчининъ  лагъабы.
3. Миллетимизнинъ  эки  дефа  Къараманы.
4. Къырым  ханларынынъ  сойадлары.
5. Къырым  девлетининъ  бирнджи  башы.
6. Афтанынъ  раатлыкъ  куню.
7. Йылбаш  насыл  айнен  башлана.
8. Бир  тамырдан  япылгъан  сёзлер.
9. Копюрлю  койде  ким  догъгъан.
10. Къырымда  энъ  фаджиалы  кунь.

II. Дерснинъ  мевзусыны  ве  макъсадыны  илян  этмек

Балалар,  бугунь  биз  Асан  Чергеевнинъ  терджимеийалыны,

Иджадыны  огренип,  онынъ  « Такъдир»  поэмасында  токъталып

кечеджекмиз.

Дерснинъ  макъсады – поэма нынъ  тили,  образларгъа  характеристика

берюв,  (оюн, импровизация шекилинде, тестлер боюнджа) кечеджек.

Бугунь  мусафирлеримиз  пек  чокъ, амма  даа  кечке  къалгъан  мусафирлеримиз  де  бар.

Буюрынъыз: 1) Асан Чергеев ( бир талебе кийинип языджы олып келе

ве терджмеийалыны айта ). 2) Сафтар Нагаев ( А.Чергеевнинъ иджады

акъкъында кийинип чыкъкъан экинджи талебе айта ).

Энди А. Чергеевнинъ « Такъдир » поэмасы эсасында бильгенлеримиз-

ни хатырлайыкъ:

1. Бу поэма къачынджы сенеси язылгъан?
2.  Поэманынъ  мевзусы?
3. Поэмада  ким  акъкъында  лаф  кете?
4. Не  ичюн  Эсма  къайгъылы,  чырайы  кульмей?
5.  Такъдир  бу  не?
6.  Такъдир  ве  Эсма  арасындаки  диалог?
7.  Къыз  насыл  къараргъа  келе?
8.  Ольмезден  эвель  Эсма  насыл  бир  иш  япты?
9. Эсер  насыл  екюнлене?
10.  Бу  эсерге якъын мундереджели даа насыл эсер кечкен эдик?
11.  Эсма озюни зеэрлегенине  сиз  насыл  бакъасыз?
12.  Шимдики заманда яшлар, къызлар, анна – бабасынынъ сёзюни  туталармы?

« Бу поэмада Асан Чергеев къырымтатар къадынынынъ талийи насыл исарларнен къоралангъаныны тасвир эте. «Такъдир» поэмасы эджель киби, къадер киби хурафаткъа къаршы уджюм эткен энъ кескин силя эди», - деди Абдулла Лятиф – заде.

Эльбет,балалар, яшайыш бу пек муруккеп бир шей. Заман бир ерде турмай. Бу поэмада олып кечкен вакъыаларгъа 100 йыл ола ята. Яшлар-нынъ дюньябакъышы денъише, инкишаф ола, илерилей

III.Эвге берильген вазифени тешкерюв ( бу поэмада тасвирий васталарыны тапып язып кельмек керек эди ).

1. Эпитетлер: къара булутлар, сия сачы, нафиле сёзлер, терен ярыкъ.
2. Метафоралар: ятты сарай юкъламагъа, ерге батсын аякъ ташлары.
3.  Къыяс: сатар бизни этип айван, бойле омюр олур комюр.
4.  Синонимлер: Яраббим – Аллам, къарсанба – беля – къза, джан-юрек, сой – соп – тувгъанлар, текер яшын – агълар.

Образларгъа характеристика берейик. « Секан » оюны:

1 сатыр – 1 исим  -  баба

2 сатыр -  2 сыфат -  саран, залым

3 сатыр -  3 фииль -  сорамады, нишанлады, пешман олды

4 сатыр – шу образгъа мунасибетим – залымлыгъы ичюн мен байны бегенмедим

5 сатыр – синоним – бай

Эсмагъа характеристика  « Сенкан »:

1. -  Эсма
2. -  дюльбер, джесаретли
3. -  тюшюнди, къоркъты, зеэр ичти
4. -  мен  Эсманынъ олюмине пек яндым
5. -  къыз.

IV. Пекитюв  ( тестирлев ):

1. А. Чергеев бизим эдебиятымызда ким ола?

а)  шаир   б)  оджа   в)  терджиман

2.Омюрининъ сонъунадже о ким олып чалышты?

а) эким  б) оджа   в) редактор

3. Онынъ эсерлери эксериет кимге багъышлана?

     а) зенгинлерге  б) ишчилерге  в) балаларгъа

4. «Такъдир» эсери насыл жанрда язылгъан?

      а) шиир  б) поэма  в)икяе

5. Эсма кимнинъ къызы?

       а) байнынъ   б) мырзанынъ  в) фукъаренинъ

6.  « Ятты сарай юкъламагъа»- бу джумледе насыл тасвирий васта бар?

        а) эпитет  б) джанланув  в) метафора

7.  «Эй, Яраббим! Сен яраттынъ, онлар киби сенде инсан»-

      бу кимнинъ сёзлери?

         а) къартнынъ   б) бабасынынъ   в) Эсманынъ

8.  Эсма озь яшайышы ичюн кимни къабаатлай?

          а) такъдирини  б) бабасыны  в) укюметни

9.  Эсманынъ бабасы ким олгъан?

           а) базиргян  б) мырза   в) бай

10. Эсма кимни азат эте?

            а) достуны  б) бабасыны   в)къушчыкъны

11. «Такъдир» поэмасы не вакъыт язылгъан?

            а) дженктен эвель  б) дженктен сонъ

            в) Октябрь инкъилябындан эвель

12. Такъдир сёзюнинъ синонимы?

            а) талий   б) омюр  в) баш язысы

Азырджеваплар оюны

1. Эшитюв мучеси?
2. Сачларнынъ тербиеджиси?
3. Ватанымызнынъ пайтахты?
4. Бизим миллий оюнымыз?
5. Ювунып чыкъкъан адамгъа не демек керек?
6. Абий агъа насыл эфсаненинъ къараманы?

« Бельгисиз атчыкъ »оюны

Мырза къорантасында догъды. Отузгъа якъын поэма ве пьеса язды. О, классик, демократ языджысы. Сюргюнликте вефат этти. ( А. Чергеев ).

Кезлев шееринде догъды. Ана – бабасынынъ бир огълу эди. Пек эрке осе.  Саз чала ( Ашикъ Умер ).

Макъамыны тапынъыз

1. « Порт Артур »
2. « Дегирменджи »
3. « Айшем »
4. « Шомпол »

« Эсернинъ адыны тап »

1. Къурткъа, Мердим шеэр, керван, ( «Таир ве Зоре» )
2. Чамлы бель, ат, чадыр, окъ ( « Кёр огълу » )
3. Батыр, зиндан, хан, балта ( « Къопланды батыр» )

Бу кимнинъ сёзлери?

Меним атым исарлардан атылыр,

Атылдыкъча къулакълары чатылыр,

Уджузлыкъта юз бинъ алтынгъа сатылыр,

Перватланып чыкъкъанынъны  бакъайым.  ( « Кёр Огълу»)

V. Дерснинъ екюни:  баалав, эвге вазифе.