Программа предметного кружка "Хоглуг ог"
методическая разработка (5 класс) на тему

Тыва  дыл, чогаал эртеминге болгум  «Хоглуг ог»

Кыйгырыы: Ыштыг -  даа бол оо эки,

   Ырак – даа бол эжи эки.

Болгумнун кол сорулгалары:

1. Ог – биле таныжылга.
2. Огнун ишти – биле таныштырылга.
3. Огге  келген аалчыларны уткуп хунделээри, удээри.
4. Огбелернин чаагай ёзу чанчылдары – биле таныштыргаш, уругларга хундулээчел, экииргек будушту хевирлээри.
5. Огге сонуургалды, чоргааралды оттурары. Чугаа домаан чаа состер – биле байыдары.
6. Аас чогаалынга уругларны хандыкшыдары.
7. Уругларны улус мурнунга дидим, хостуг алдынарынга чанчыктырары.

Программада кирген темаларнын кол тургузуу:

1. Киирилде кичээл. Тыва ог дугайында билиг – 1 ш
2. Огнун тоогузу – 2 ш
3. Огнун ниити тургузуу – 4 ш
4. Огге сагыыр ужурлар – 7 ш
5. Мал – маган – тываларнын амыдыралынын дозу – 13 ш
6. Огбелернин хонаштары – 4 ш
7. Огнун  ёзуалынга хамаарышкан оюннар – 2 ш
8. Тыва ог – мээн бодалымда (Туннел кичээл)

Тайылбыр бижик.

Ажылчын программаны 1 чылда 34 шакка 5-7 класстарга тургускан. Программаны ундезилеп тургускан методиктиг материалдары:

1. М.Б. Келен-Лопсан «Тыва чоннун бурунгу ужурлары».
2. Ог дугайында тоолчургу чугаа. «Эне-созу» 1993 чыл. январь. 20-27.
3. Вайнштейн С.И. Историческая этнография тувинцев. – М. 1972.

Тыва уругларны бодунун чонунун депшилгелиг узел – бодалдарынга, ужурларынга, чанчылдарынга дууштур остурер, кижизидер ужурлуг. Ог-буленин, торел – болуктун  толептиг  толу, чаагай чанчылдарынын санакчызы кылдыр хевирлээр. Чоннун сузуктуг ужурларын сеткилинден хундулээр, медерээр, сагыыр, оске улуска тайылбырлап, дамчыдып, ол ышкаш хой националдыг чоннарынын культуразын ожаап  чоруур.

«Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп улегер домак улусчу кижизидилгеге башкыларнын кол даяныр угланыышкыны болур. «Хоглуг ог» деп болгумну ооренип тургаш уруг дараазында чуулдерни билип алыр:

- бодунун чугле кады торээн кижилери эвес,а хан торээннерин билир, оларны хундулээр ужурлуг деп чуулду билир:

- чоннун чанчылдарын, ёзулалдарын сагып билир;

-Тыва чоннун азырап чоруур мал-маганын тынаар, оларнын хар-назынын тодарадып,  ылгап билир.

- «Ог, аал, кодан», «Тос чузун мал», «Торел чоннар» дугайында билигни долузу – биле алган турар.

«Хоглуг ог» деп болгумнун календарь – тематиктиг планы.