мои публикации и стихотворения собственного сочинения
материал ( класс) на тему

Мои строки о великом певце, теноре – Дугаржапе Дашиеве.

    Мой родной край – Джидинская земля. Земля моих предков, колыбель отцов и матерей, родное  тоонто беззаботного нашего детства. А какие  у нас живут люди с удивительной  историей?

    Нашему земляку Дугаржапу Дашиеву Бог дал все: голос, красоту, обаяние. Для нас, молодежи, он является примером для подражания, символом душевной теплоты. Его песни похожи на журчания весенних ручейков, его мелодии схожи на трели жаворонков («Алтан гургалдай»).

   Он родом из Джиды. А Джида испокон веков славилась и сегодня радует своими широкими степями, бескрайними далями. Мне кажется, наши равнины помогли Дугаржапу Дашиеву стать великим певцом. Он, удостоившись высоких званий , не стеснялся быть учеником. Артист был глубоко почитаем в народе, как исполнитель народных песен. Помню, как в детстве я часто слушала с моим дедушкой его песню о Торее. Как-то певец признавался: «Очень люблю песни о матери - не только бурятские и русские, но и много знаю якутских, калмыцких, монгольских песенных посвящений женщине –матери, женшине- любимой, невесте.» А мама нашего певца Эши Мункоевна  хорошо пела, так что Дугаржап Дашиев впитал с молоком матери. Родители много лет чабанили. Поэтому сама природа одарила его звонким голосом. Из биографии певца я узнала многое: Дугаржап Дашиев в отличие от своего старшего ловкого, подвижного  и  сильного брата Бато- Мунко, рос щуплым пареньком.  Вспоминает Зана Тумуров, ветеран труда, заслуженный экономист РБ: «Мы с Бато-Мунко быстро бегали, хорошо играли в лапту. А Дугар и его друг Батор Гармаев по вечерам сидели на заборе и что-то вдвоем напевали...  А вот после окончания школы они как-то встретились. К тому времени, Дугаржап подрос, стал развитым и спортивным, хорошо играл в волейбол. Он посадил нас в круг и предложил всем побороться. Тогда Дугаржап всех нас переборол. »  И это говорит нам, что Дугаржап Дашиев был всесторонне развитой личностью.

      А какие не исполнял партии?! Более десяти сезонов опера собирала полный зал, и в этом была заслуга не только музыки, но и пения и колоритной  игры Дугаржапа  Дашиева. А ведь большая сцена для народного артиста СССР начиналась с хора республиканского ансамбля песни и танца  «Байкал».

     До конца жизни Дугаржап Цыренович Дашиев  оставался тем «поющим актером», который берет в плен не только умением окрасить каждый звук и слог, но и своим необычайным артистизмом.

     Рано ушел из жизни наш артист, наша гордость земли Джидинской.  Очень рано. Хотя много стало артистов, которым судьба подарила прекрасный голос. Одним из них я считаю Алдара Дашиева,  молодого талантливого певца, земляка и однофамильца Д.Ц. Дашиева. Именно он, я считаю, сможет покорить сердца своих земляков, поверить в светлое будущее нашей бурятской песни. Не зря говорят, наша песня- душа моего народа

Хүнэй наhан энэ бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ.

Хүндэтэ манай буряад арад зон!

      Хүн… Энэ гурбан үзэгүүдhээ бүридэhэн үгэ. Ямар олон удха тайлбаринуудтайб? Хэды олон үүргэнүүдые дүүргэнэб!  Эгээн түрүү энэ дэлхэйтэй танилсаад, саашадаа ажабайдалай харгыгаар сэхэ гэшхэн ябахадаа , үндэр наhанайнгаа орьел ѳѳдэ гараад байхадаа энэ наhаяа жаргалтайгаар үнгэргэбэ гээшэ гүб гэhэн асуудалнуудта харюу бэдэрдэг гээшэ.

    Эхэнэр зоной гол үүргэ мүнѳѳ сагта үхибүүдтэеэ , гэр бүлэтэеэ нягта холбоотой, эрэ хүн заабол Эхэ орондоо, түрэл нютагтаа шадабарияа зорюулха, аза жаргалайнгаа харгы наринаар зохеохо гэжэ оролдодог.

   Хараад үзэхэдэ, манай Буряад Республика соогоо буряадууд дүрбэнэй нэгэл хуби болонобди. Угайдхадаа хахадhаань ехэнхинь түрэл хэлэеэ мэдэхэгүй Эшхэбтэр байдалда ороод байна гээшэбди. Ондоо яhатан ѳѳhэдынгѳѳ үндэhэн түбүүдые байгуулаад, түрэл хэлэеэ, үндэhэн соел, культураяа үзэнэ. Арадуудай хани барисаанай байшанда тэдэнэр ажалаа ябуулна. Хүршэ яхад зомнай ѳѳрынгѳѳ хэлые  сэбэрээр сэгнэн ябадаг. Ноед hайдшье байг, булта баран хѳѳрэлдэхэ, hонин зугаагаа дэлгэрүүлжэл байдаг. Хүдѳѳгэйнь ажабайдал hайжаранхай,оньhон техникэ олоор худалдажа абана, мүнѳѳ сагай эрилтэнүүдтэ хабаатай технологинуудые хэрэглэнэ.

   Манай хүдѳѳгэй зон ямар хүндэ байдалда ороод байна гээшэб. Колхоз совхозуудаа хуу үгы хэжэрхеод,орондонь байгуулhан юумэмнай үгы гэхэдэ болохо. Нэгэ хэды үхэр малаа хараад, яагаад ган гасууртай зун болоо hаань, үбhэ тэжээлээ яагаад бэлдэхэ гээшэб гэжэ толгойгоо үбдэхѳѳхэ сагшье ерэдэг.

    hая жэлнүүдтэ малшадай ажахынууд хүгжэжэ, гэбэшье үсѳѳн лэ гээшэ тоогоороо. Ямаршье сагай тохеолдоо hаа, хүдѳѳгэйнгѳѳ байдал hайжаруулха шухала. «Саг сагтаа, сахилза хүхэдѳѳ»- хаанашье ажаhуухадаа, ажаллахадаа хүн  үе сагтаа тарааhан байра байдалтай байхаяа эрмэлзэнгүй яахаб даа. Үхибүүдтээ, аша гушанартаа туhатайшье болоходоо болохоб гэhэн бодолнууд бии болодог.

   Дээдэ hургуулияа дүүргэхэдэнь, хүлеэжэ байhан ажалшье үгы, гэр байрашье үгы. Сэсэрлигтэ үхибүүгээ ябуулха хэрэгтэй,түлбэриншье ехэ. Эжы абанарhаа туhаламжа хүлеэгээд hууха.

     Бэрхэшээлнүүдые тоолобол, олон даа.  Тэдэнээ ѳѳрѳѳ шиидхэжэ шадаха, наhанайнгаа харгы зүбѳѳр зохеохол хэрэгтэй болоно. Иимэл ха юм даа хүнэй зорилго, алтан дэлхэймнай эрилтэнүүд.

    Буряад хэлэнэй багшаар олон жэл соо хүдѳѳгэй hургуулида хүдэлнэб.  Тиимэhээ хэлэнэйнгээ ямар байдалда ороод байхые  hайса мэдэнэб. Гэртэхимнай буряадаар хѳѳрэлдэдэггүй юм, тиимэhээ нэгэшье үгэ буряадаар мэдэхэгүйб гэhэн харюу үдэр бүри дуулахаш. Хэлэндээ дуратайгаар хандаха хэрэгтэй, газетэ сэтгүүлнүүдые библиотекэ соо ороод уншагты гэhэн заабаринуудаа хэлэхэш. Хэшээлээ ямараар зохеогоо hаамни, үхибүүдтэ hонин байха гээшэб гэhэн асуудал зүрхэ сэдьхэлыешни зобоохо. Жаахан хүүгэд хэлэеэ мэдэхэгүй hаа, саашадаа ямар уршагта ябадалда орохо гээшэб? Буряад зон гээшэ үгы болохогүй юм аал , нютаг зомнай  хосорходоо болохол гэжэ бодоходоо, досоомни нэгэл аягүй байдал тогтодог.

       hургуулиин наhанhаа шүлэгүүдые бэшэжэ эхилээб. Түрүүшынгээ шүлэг тайзан дээрэ гараад уншаhанаа одоошье мартадаггүйб. Улаан-Удэ хото ерэжэ, олон зоной дунда хѳѳрѳѳ бэлэйб. Шанга жюри байгаа, тэдэнэй дунда манай элитэ поэтесса- Цырен-Дулма Дондоковна Дондокова. Конкурсы hүүлдэ намда адресаа үгѳѳ бэлэй. Бишье нютагаа бусаад , олон олон туршалгануудаа эльгээжэ мэдэбэб. Харюу уданшьегүй ерээ, олон заабаринуудые, hургаалнуудые хэлэжэ үгѳѳ hэн. Бэшэг соогоо шүлэг бэшэхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ, хатуу hамар сэмэхэтэй адли гэhыень энэ наhандаа мартадаггүйб.  Тиимэhээ заабал хэшээлдээ олон үгэнүүдые хэрэглэн, шүлэг зохеохо гэжэ шиидэлгэ гаргадагби. Жэшээнь,hаяхан иимэ мүрнүүдые зохеогообди.

           Буряад хэлэндээ дуратайбди,

            Бултадаа  баран шудалнабди.

            Манай хэлэн баян даа,

            Түрэл хэлэмнай сайхан даа.

            Гое шүлэгүүдые уншанабди,

             Хонгео зугаагаа дэлгэнэбди,

            Манай хэшээл туhатай даа,

              Буряад орондом  хэрэгтэй даа.

Энэ шүлэг дуун болгоод, дууладагбди. Үхибүүд hонирхожо эхилээ, ород буряад гэлдэнгүй хангюурдадаг.

    Үхибүүн наhанhаа хэлэндээ дуратайгаар,эжы абанараа хүндэлжэ, эрдэмэй харгыгаар алхалан ябахадаа , Буряад оромнай үшѳѳ саашаа хүгжэжэ, хүн зомнай жаргалтайл ябаг гэжэ үреэлэй hайниие хэлэжэ байхада ямар жаргал гээшэб?! Дайн сэрэг лэ бү болохой даа гэжэл досоогоо дабтанаб.

                 Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан нютагни.

                                                    Моносон хээтэй тэрлигтэй

                                                     Мунхэдоо минии Енхорни…

     Иим гое дуу Буряадай суута поэтесса Галина Раднаева, Наранбаатар хугжэмчинтэй зохеогоо. Енхорыхин энэ гимнээ ходол дуулаж явдаг. Бидэндээ зааж угэх.

    Манай нютаг баян даа. Гурван Уул гэж тахич явдаг уултайбди, дошхон урасхалтай Зэд голтойбди. Нютагым зон увсоо хиих, тулеэгээ бэлсэх. Гэртээ ухэр малаа усхэч, унэр баян сууж байдаг. Морин сурэг талаар бэлчэх. Хубч тайгаар хухын дуулхы чагнахдаа,жаргалтайл унгэрчээн баг насам гэж сандагав.

    Нютагтам ажалч зон олон даа. Жэшээнь, Игумнов Виктор Петрович гачан юсэн жэл ажалласан. « За трудовую доблесть» гэж медаль авсан. Мун Абрамов Юрий Сергеевич гэж хун басал механизатораар ажалласан, « За доблестный труд»(1970 он), «За трудовое отличие»(1975) чагнадсан, 1964 ондо Москва хот ВДНХ-да очоч ерсэн. Иим хунууд нютагаа хол хуртэр суурхуулч яваа.

     Эх герой мун Енхортомнай бии. Будашкеева(Намдакова) Мария Цыреновна- олон хуухды эх. 1980 онд « Мать-героиня» гэж нэр зэрг аваа.

     Олон ажалч настайчууламнай Бурханы орон руу мордоо.Тиигээч вэл бидныгээ баярлууч байдаг настайчуулынгаа ажалынь намтар чагнадж байхад, доторч ехэл ондоо болох юм. Суутайл байн даа нютагни гэж дотороо дабтанав. Иимэл хунуудээс жэшээ аваж, саашанхи ажабайдалаа зохеох хэрэгтэй. Багшатайгаа хамтарч иим шулэгы мурнууды зохеогооб.

                  Моностой Енхор нютагни

                  Маанадаа уриханаар угтанач.

                  Ажалы баатарнууды габьяа

                 Алишье харгыда зоригжуулна.

Хутэлбэрилэгшэ: Цыдыпова Т.Ц.