“Беҙ әкиәт иленән” (дәрес-ярыш)
план-конспект урока (5 класс) на тему

“Беҙ әкиәт иленән” 

(дәрес-ярыш)

                                                                      Ғайсарова Рәшиҙә Факил ҡыҙы,

                                                               башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

    Маҡсат: уҡыусыларҙың әкиәттәр буйынса белемдәрен тәрәнәйтеү, системаға һалыу;  уларҙың төрҙәрен, үҙенсәлеген, идея-тематик йөкмәткеләрен билдәләү;

    Ижади  фекерләүен, бәйләнешле телмәрен, үҙ-ара  ярыш сәмен үҫтереү;

    Башҡорт халыҡ әкиәттәренә ҡарата һөйөү, ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү;  берҙәмлеккә , дуҫлыҡҡа, тапҡырлыҡҡа , зирәклеккә һ.б. ыңғай сифаттарға өйрәтеү;

Йыһазландырыу:  мультимедиа проекторы, әкиәттәрҙән иллюстрациялар, китаптар

Дәрес барышы:

I.  Ойоштороу.

     Уҡытыусы:

       Беҙ бөгөн сихри, серле, тылсымлы әкиәт донъяһына байҡау яһаясаҡбыҙ. Әкиәт – бөтә халыҡтарға хас, элек-электән килгән халыҡ ижадының бер төрө.

       Әкиәтте ололар ҙа, балалар ҙа яратып уҡый. Уларҙың үҙенсәлеге – унда яманлыҡ изгелектән һәр ваҡыт еңелә. Әкиәттәрҙе халыҡ ҡына ижад итмәгән, улар әҙип-яҙыусыларҙың ижадында ла ҙур урын тотҡан. Күп кенә яҙыусы- әкиәтселәрҙе һеҙ ҙә беләһегеҙҙер. Шулай итеп, әкиәт беҙҙе саҡыра. Һеҙ әкиәттәрҙе беләһегеҙме икән?

       Бөгөн дәрестә уҡыған, өйрәнгән әкиәттәрҙең  йөкмәткеләрен иҫләп, уларҙы нисек  үҙләштергәнебеҙҙе һынап, үҙ-ара ярышып аласаҡбыҙ. Командаларға бүленеп,  төрлө ярыштар үткәрәсәкбеҙ.

2. Төп өлөш.

   Уҡытыусы дәрес маҡсатын иҫкә төшөрә.  Уҡыусылар ике командаға бүленә һәм уларға ,,Зирәктәр” һәм  ,, Тапҡырҙар” тигән исемдәр бирелә, капитандар һайлана.  Мәрәйҙәрҙе уҡытыусы үҙе билдәләп бара.

  Уҡытыусы:

• Ә хәҙер командаларға ярышырға, белемдәрҙе барларға ваҡыт етте.

       1. 1-се ярыш -  Командаларға һорауҙар. Был юлдар ниндәй әкиәттән?           

         Беренсе командаға һорауҙар:

       1. Ҡоҙоҡ төбө ҡоп-ҡоро, үҙе дөм ҡараңғы икән. Күҙе күнгәс ни күрә: бер ҙур бүлмәлә тора имеш.(“Әминбәк”)

       2.  “Әй, ҡуҡырая, ти, әй ҡуҡырая. Маҡтап бер һүҙ әйткәнгә-бер ат, ҙур көй сығарғанға ике ат тоттора ла ебәрә, ти. Шулай тарата торғас, уның бер аты, бер һыйыры ғына тороп ҡалған.” (,,Алтын тамсы”)

         Икенсе командаға һорауҙар:

     1.  “Тағы бер тына эшләп алыуға ағалары, алпан-толпан атлап, ах та ух килеп, бер киҫкәгә барып ултырға, ти.” (“Ҡәмән менән Сәмән,картуф сәскән Сәлмән”)

    2. “- Әгәр мин балығыҙҙы ашаған булһам, үҙегеҙгә ҡыш ашауға нимә ҡалыр ине? Һеҙ ҙә астан үлер инегеҙ, йәренгә мин дә балһыҙ ҡалыр инем,- тип яуап биргән, ти.” (“Айыу менән бал ҡорттары”)

2.    Кем күберәк әкиәт белә?      

   1-се командаға эш:

Батырҙар тураһындағы әкиәттәр исемлеге яҙырға.

   2-се командаға эш:

Хайуандар тураһындағы әкиәттәр исемлеге яҙырға.

3.  Капитандар ярышы.      

   1. Әкиәт төрҙәрен һанап сығырға. (1.Хайуандар тураһында. 2. Тылсымлы әкиәттәр. 3. Батырҙар тураһында. 4. Тормош-көнкүреш.)

  2. Ҡамыр батырҙың юлдаштарын һанап сығырға. (Уғатар, Йүгерек, Күлуртлар, Ертыңлар.)

  3. Был һүҙҙәргә ҡайһы әкиәттә тап булабыҙ: скрипка, сатраш, яҙырға өйрәнеү, силәк, ҡарт, дейеү, карауан башлығы?(“Әминбәк”)

  4.  Был һүҙҙәргә ҡайһы әкиәттә тап булабыҙ: Аҡбулат бабай, Һылыубикә әбей, батша, бысҡы, кәйлә, утын, картуф?( “Ҡәмән менән Сәмән,картуф сәскән Сәлмән”)

4.  Был  телеграммалар кемдәрҙән килгән?  

      “Килеп етә алмайым, ҡойроғом мәкегә ҡуша туңды”

      “Ҡойроҡһоҙ ҡалдым. Килергә оялам ”

      “Ҡойроҡһоҙ ҡалғас, ҡышын йоҡларға ятам”

      “Батманды бушатҡан өсөн яза алдым”

 5.  Табыштар өҫтәле.  (Әйберҙең эйәһен һәм әкиәттең исемен әйтергә.) 

    1. Уҡ ҡуйылған. Яҙыуы: “Икенсе көндө… батыр алтын башаҡлы,ҡыҙыл ҡауырһынлы көмөш киеле уғын епкә бәйләп, келәт өрлөгөнә аҫҡан да туғаны Ҡамыр батырға: “Һин ошо уҡты көн һайын сығып ҡара. Әгәр унан май тамһа, мин иҫән-һау булырмын, әгәр ҡан тамһа, үлгән булырмын”,- тигән.

   (“Ҡамыр батыр” әкиәтендәге Ҡамыр батырҙың уғы.)

    2. Ҡурай ҡуйылған. Яҙыуы: “Бына һиңә ҡурайымды ҡалдырам. Юлым уңһа, ҡурай осонан һөт тамыр, уңмаһа – ҡан тамыр”, - тип дейеү менән алышырға китте, ти.

    (“Урал батыр” әкиәтенән Урал батырҙың ҡурайы.)

     3. Скрипка. Яҙыуы: “Шунан скрипканы бына тигән итеп көйләп алғас, ул сыңлатып уйнап ебәргән”.

     (“Әминбәк” әкиәтенән Дейеүҙең скрипкаһы.)

     4.Айыу, Бүре, Эт, Ҡуян һүрәттәре. Яҙыуы: “Бергә торайыҡ, шулай еңелерәк булыр”, - тигән.

(“Етем төлкө” әкиәте)

 6.  Рәссамдар конкурсы.

Һәр команда берәй әкиәткә иллюстрация эшләй. Башҡалар уйлап, танырға тейеш.

 7. Булһаң зирәк, әйт тиҙерәк! 

      Әкиәттәре буйынса викторина:

1. Башҡорт халыҡ әкиәттәре нисек башлана?
2. Карлсондың донъяла иң яратҡан нәмәһе? (ҡайнатма)
3. Яман ҡыҙ Миңлебикәнең һандығынан нимәләр сыға? (йыландар)
4. “Доктор Айболит” әкиәттәренең авторы кем? (К. Чуковский)
5. Ғ.Туҡай әкиәттәрен һанап сығырға.
6. “Йәһәннәмгә, әллә ҡайҙа китә” тигәнде икенсе төрлө нисек әйтәләр? (Ҡаф тау артына)
7.  Икмәк батыр – синонимын атағыҙ (Ҡамыр батыр)
8.  Башҡорт Золушкаһының исеме. (Гөлбикә)
9.  Сәскәнең йәшел емешлеге өҫтөндә ниндәй ҡыҙ ултыра? (Дюймовочка)
10. Нимә ул алтын тамсы? (тир)
11. Әкиәт геройҙарынан кем итек кейеп йөрөй? (итекле бесәй)
12. Сусҡа балаларының исеме (Ниф-Ниф, Наф-Наф, Нуф-Нуф)
13. Кем ҡойроҡһоҙ ҡалған? (айыу)
14. Кем кәзәнең йырын отҡан? (бүре)
15. Алтын балыҡ ҡайҙан ул? (“Балыҡ һәм балыҡсы ҡарт”)

       7. Был ниндәй әкиәттән? Иллюстрациялар ҡарау.

3. Йомғаҡлау.

Еңеүсе команданы, иң тапҡырҙарҙы билдәләү. Баһалар ҡуйыла.

     Уҡытыусы: Шуның менән беҙҙең дәресебеҙ тамам. Әкиәттәрҙе яҡшы беләһегеҙ икән. Киләсәктә лә әкиәттәр менән бәйләнеш, ҡыҙыҡһыныуығыҙҙы өҙмәҫһегеҙ, тип уйлайым.

4. Өйгә эш.  

 Әкиәт яҙып ҡарарға.