Работа с текстом на уроках татарского языка и литературы
статья на тему

Формирование навыка смыслового чтения и работа с текстом

 на уроках татарского языка и литературы

Аннотация

В данной статье рассматриваются методы формирования навыка смыслового чтения,  система специальных упражнений, повышающих уровень чтения.

Ключевые слова: чтение, смысловое чтение, текст, анализ, диалог, беседа.

Установленные новыми ФГОС требования к результатам обучения вызывают необходимость в изменении содержания обучения на основе принципов метапредметности как условия достижения высокого качества образования. Педагог сегодня должен стать создателем новых педагогических ситуаций, новых заданий, направленных на использование обобщенных способов деятельности и создание учащимися собственных продуктов в освоении знаний.

Связующим звеном всех учебных предметов является текст, работа с которым позволяет добиваться оптимального результата.

В концепции универсальных учебных действий (авторов Асмолова А.Г., Бурменской Г.В., Володарской И.А. и др.), наряду со многими универсальными действиями, выделены действия смыслового чтения. Смысловое чтение включает в себя умение осмысливать цели и задачи чтения, умение находить и извлекать информацию из различных текстов, умение работать с художественными, научно-популярными, официальными текстами, умение понимать и адекватно оценивать информацию из текста.

Цель смыслового чтения - максимально точно и полно понять содержание текста, уловить все детали и практически осмыслить извлеченную информацию. Это внимательное вчитывание и проникновение в смысл с помощью анализа текста.

Хочется отметить, что обучение чтению должно быть максимально приближено к условиям реальной жизни, в которых могут понадобиться данные умения [3].

Для смыслового понимания недостаточно просто прочесть текст. Необходимо дать оценку информации, откликнуться на содержание.

Как помочь ребенку овладеть этой компетенцией?

Для этого разработана система специальных упражнений, повышающих уровень смыслового чтения.

1.Работа со словом

Без внимательной работы со словами не может быть понимания текста. Словарная работа должна вестись на каждом уроке и ей надо уделять должное внимание.

2.Работа с незнакомыми словами.

Не исключая словарную работу перед чтением, у детей важно создать установку на самостоятельное выделение при чтении непонятных слов и выяснение их значений. На первых этапах работы с текстом необходимо прерывать чтения для выяснения непонятных детям слов. Постепенно учащиеся привыкают во время чтения подчёркивать непонятные слова. После чтения эти слова обсуждаются: можно ли понять слово из контекста или нужно воспользоваться словарём.

3.Работа с ключевыми словами.

Серьезно страдает понимание и от невнимания к ключевым, наиболее важным в тексте словам. Иногда от одного слова зависит смысл всего текста, и без «зацепки» за это слово нельзя понять правильно текст.

Особенность работы над ключевыми словами состоит в вычитывании подтекстовой и концептуальной информации, которая в них, как правило, содержится. Обращать внимание детей на такие слова нужно при чтении любого текста.

4.Работа со словами-образами.

Получать удовольствие от чтения художественного текста невозможно без чуткого отношения к словам-образам или художественным средствам, найденным автором произведения. Знакомство со словами-образами, в которых скрываются секреты красоты текста, начинается с понятия о сравнении. Сравнение позволяет сделать образ, возникающий у читателя, более ярким, полным, объемным.

5.Применение метода «ведение диалога с текстом».

Диалог с текстом происходит в результате активного вычитывания текстовой информации с целью понять «загадки» текста, разглядеть позицию автора, осознать свое отношение к этой позиции. Диалог часто начинается уже при знакомстве с названием произведения, а заканчивается самостоятельным поиском ответов на вопросы, которые остались нераскрытыми в тексте. Диалог с текстом протекает настолько быстро, что не осознается опытным читателем.

6.Развитие читательского воображения.

Развитие читательского воображения предполагает работу как над воссоздающим, так и над творческим воображением.

Тренироваться «включать» воображение следует на небольших текстах, содержащих 1-2 образных элемента, которые легко воссоздаются. Постепенно количество таких элементов можно увеличивать, переходя к воспроизведению целых картин. Задание состоит в том, чтобы представить описываемое и воспроизвести свои представления устно или письменно, словами или красками.

Учителю необходимо помнить о принципиальной важности ключевых методических вопросов при проверке первичного восприятия текста: «Что ты представил?» или «Какие картины ты увидел в своем воображении, когда читал?».

Для развития творческого воображения можно использовать такие задания: придумай своих героев, свои приключения, другой конец для произведения [4].

Фрагмент работы с текстом.

Кадерлеләрнең кадерлесе.

 Кеше олыгая, җитлегә барган саен, аның укытучысына булган мәхәббәте, хөрмәте дә арта бара. Ул тормыш юлында укытучының нинди зур эш эшләвен тирәнрәк аңлый, күрә.Тирә – якка бер күз сал, нинди гүзәл корылмалар, биналар, бакчалар, завод – фабрикалар! Һәрберсендә укытучының хезмәте бар, чөнки анда укытучы тәрбияләгән кешеләр эшли. Шуңа укытучы – һәркемнең күңел түрендә. Укучылар никадәр югары үрләсәләр, укытучы да шулхәтле югары күтәрелә. Беренче космонавт Юрий Гагаринны да укытучы хәреф танырга өйрәткән. Аннары Гагарин белән бергә, аның күңел түрендә, укытучы да галәмгә, йолдызлар дөньясына күтәрелгән. Җирдә һәрбер һөнәр кадерле, кирәкле. Тормышта һәр һөнәрнең алыштыргысыз урыны бар. Бу һөнәр яхшы, тегесе начар дип әйтеп булмый. Мәсьәләне алай куярга ярамый. Мәктәптә укытучың сиңа аны төшендерәчәк.

     Укыгынча:

-Текстның исеме ничек?

-Ничек уйлыйсыз, нәрсә турында бу текст?

Укыганнан соң?

-Ни өчен автор шундый исем биргән?

-Текстны нинди мәгънәле кисәкләргә бүлергә була?

-Һәрбер кисәктә нәрсә турында сүз бара?

Иҗади эш өчен биремнәр.

1.Текстта күтәрелгән төп проблеманы һәм автор фикерен табыгыз?

А) Автор бу өзектә укытучы һөнәренең кеше тормышындагы әһәмияте проблемасын күтәрә;

Б) Укытучының үз һөнәренә җаваплылыгы мөнәсәбәте;-

В) Җәмгыятьтә кешеләрнең укытучыга мөнәсәбәте

Г) Һәрбер кешенең һөнәре булырга тиешлеге ,һәм һәр кешенең үз һөнәренә мөнәсәбәте проблемалары күтәрелә

2. Автор фикерен белдергән җөмләләрне табыгыз.

А) Һәр кешенең үз һөнәре булырга тиеш һәм тормышта һәр һөнәрнең дә кирәклеге автор фикере булып тора.

Б) Һәрберсендә укытучының хезмәте бар, чөнки анда укытучы тәрбияләгән кешеләр эшли. Шуңа укытучы – һәркемнең күңел түрендә.

В) Беренче космонавт Юрий Гагаринны да укытучы хәреф танырга өйрәткән. Аннары Гагарин белән бергә, аның күңел түрендә, укытучы да галәмгә, йолдызлар дөньясына күтәрелгән.

Г)Җирдә һәрбер һөнәр кадерле, кирәкле. Тормышта һәр һөнәрнең алыштыргысыз урыны бар

3.Укучылар әлеге проблема тагын кайсы язучылар иҗатында чагылыш таба?

4.Бу проблема бүгенге көндә тормышта әһәмиятлеме?

5.Тексттагы автор фикере белән килешәсезме?

6. Иҗади эш. Без бүген дәрестә укытучы һөнәре турында сөйләштек. Өйдә шул турыда фикерләрегезне язып килерсез.Үз фикерләрегезне, дәрестә без текст өстендә биремнәр эшләгән тәртиптә язарсыз.

Фрагмент работы с текстом на уроке с применением методики “Верно ли утверждение?»

Балачакта кемнең генә тизрәк үсәсе килми икән? Зурларча киенергә, йөрергә тырышасың. Кайбер балалар олыларның гадәтләрен үзләренә күчерәләр, ләкин гадәтләрнең начарлары да була. Шуларның берсе – тәмәке тарту.

Сәламәтлек – кешенең иң зур байлыгы. Озак һәм бәхетле яшисең килсә,тәмәке тартма! Спорт белән дус бул һәм иртән физик күнегүләр ясарга онытма.

Сәламәт тормыш алып бару өчен,күп витаминнар ашарга кирәк. Алар яшелчә һәм җиләк-җимешләрдә күп. Саф һавада йөрү,йөгерү дә сәламәтлеккә файдалы.Урманга ешрак йөрергә кирәк. Урман һавасы – иң чиста һава.

1. Барлык балалар да олыларның гадәтләрен үзләренә күчерәләр.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

2. Яхшы гадәтләр дә,начар гадәтләр дә бар.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

3. Сәламәт булу өчен,витаминнар ашарга кирәкми.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

4. Саф һавада йөрү бик файдалы.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

5. Кызганычка каршы,шәһәрдә һава чиста түгел.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

6. Урманга ешрак барыгыз.

1) туры килә 2)туры килми 3)текстта әйтелми

Овладение школьниками умениями смыслового чтения – процесс довольно сложный. Учителю в процессе обучения важно создать для этого благоприятные условия, рационально организовать учебную деятельность, чтобы обеспечить поэтапное развитие подобных умений. Включение системы специальных заданий и упражнений в разные этапы урока является одним из таких условий. Планомерное развитие умений смыслового чтения является необходимой основой для овладения обучающимися метапредметными результатами в свете внедрения ФГОС ООО.

      Библиографический список

1. Федеральные образовательные стандарты OОО.
2. Примерная образовательная программа ООО.
3. http://yandex.ru/clck/jsredir?from=yandex.ru
4. http://yandex.ru/clck/jsredir?from=yandex.ru