В.Ш.Кѳк-оол «Хайыраан бот»
творческая работа учащихся по теме

В.Ш.Кѳк-оол «Хайыраан бот» деп шиизинге кылып чоруткан бот -ажылдарнын тургузуу:

• В.Ш.Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде маадырларның дүш-дүлүнүң оштаашкыннары.
• В.Ш.Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде фразеологизмнер.
• В.Ш.Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде үлегер-домактарның утказының тайылбыры.
• В.Ш. Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде чараш ханы уткалыг диалогтарның тайылбыры.
• В.Ш.Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизиниң утказынга болгаш маадырларның овур-хевирлеринге хыналда тест айтырыглары.
• В.Ш.Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде утказы билдинмес сѳстерге словарь ажылы.
• Чогаадыг-чагаа «Карага чагаа»

Ажылдын сорулгазы:

В.Ш. Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизиниң утказын ханы сайгарып, оон дыл-домаанга шинчилел ажылын кылыр.

В.Ш. Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде маадырларның душ-дулунде оштаашкыннар.

В.Ш.Кѳк-оол – Тываның улуг шиичизи болгаш сураглыг артизи. Ол тыва литератураның үндезилекчилериниң бирээзи, база Тыва АССР-ниң улустуң артизи боглаш РСФС-ниң алдарлыг артизи деп хүндүлуг аттарның эдилекчизи. Чогаалчы 1906 чылдың март 1-де Ѳвүрнуң Торгалыгга (Дус-Дагга) тѳрүттунген.

1925 чылда үндүрген «Хам-оол» деп бирги тыва шиини үндүреринге идепкейлиг киржип, кол персонаж – Хам-оолдуң ролюн ойнаан. Ол тывалар аразында эң бир дугаар кинога тырттырган кижи бооп турар. «Алдын-Хѳл» деп кинога алтай хамнын ролюн күүсеткен.

В.Ш.Кѳк-оолдуң бижээн шиилери хѳй: «Чутту утпаалыңар», «Чалым-Хая», «Хайыраан бот», «Самбажык», «Ах, чаражын!», «Эки хүн», «Дѳнгүр-оол» дээш оон-даа ѳске.

В.Ш. Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизи херээжен кижи дугайында темага тураскааткан тыва чогаалдарның аразында онзагай черни ээлеп турар чогаал. «Хайыраан боттуң» кол маадыры – аныяк кыс Кара. Караның овур-хевири-биле чогаалчы эрги Тывага херээжен чоннуң шыдажыр аргажок бергелерге таварышкаш, түреп, хилинчектенип, харын-даа амы-тынынга чедип чораанын бүзүренчиг чуруп кѳргүскен.

Шииде автор маадырларның душ-дулун таварыштыр кол маадыр Караның келир үезин оштуг им-демдектерниң дузазы-биле бижээни солун.

Ош азы оштаашкын дээрге бойдуска, амыдыралга баш удур эндевес, ѳттүр кѳрүүшкүннүг чоруктуң бир хевири болур. Оштуг им-демдектер бойдустуң болуушкуннарынга, октаргай - дээрге, дириг амытаннарның аажызынга, кижилерниң мага-бодунга, дүш-дүлүнге онза илерээр болгаш чоннуң хѳй чүс чылдарда хайгааралдарындан хевирлеттинип тургустунар.

Ам оштаашкыннарның каяа, канчаар илерээрин каш чижектерден кѳрээлиңер.

Октаргай-дээрге хамаарыштыр. Дээрде сылдыстарнын караа дыка чидиг чырып турар болза, кыжын соор, чайын кааңнаар.

Хүн ашкан соонда кызыл хаяа дээрниң соон шыва ап, үр турар болза, аяс-кааң хүннер болур.

Агаар-бойдуска хамаарыштыр. Кыжын-даа, чайын-даа дедир сырыннап туруп бээр, дээр чүдерээр, чаъс-бораң, хар-хыраа дүжер.

Чай эгезинге үргүлчүлелдиг ак частаашкын – чаагай дүжүттү, оът-сигенниң элбек болурун оштаар.

Тоорук элбек болур болза, дииң хѳй болур. Кат, тоорук чегей болур болза, адыг чазыйлаар, дииң ѳскээр кѳже бээр.

Булуттар тайгалар бажынга бургелип, черже тырлып турар болза – частаар.

Дириг амыттаннарга хамаарыштыр.

Эткин уезин сыын унун дыңнаарга, назын улгадыр дээр.

Адыг азы тарбаган ижээнче белен кирбес болза, күс орай дүжер, кыш чылыг болур.

Аңчы азы орук кижизи дилгиге таваржыр болза, чоруу аайлашпас.

Азырал малдарның аажызынга хамаарыштыр.

Ыт үзүткел чок улуп туруп ээрер болза, аалдың улуг кижизинге азы эр ээзинге багай – аарыг-аржыкка, ѳлум-чидимге-даа таваржып болур.

Ыт изиг хунде сиген «оъттай бээр» болза, чаъс чаарын оштап турар.

Курт – кымыскаякка хамаарыштыр.

Шерги кѳвүдээрге, тараа-дүжүт чок болурунуң демдээ.

Шартылаа эдип, ужуп дүвүреп турар болза, күс эрте дүжер.

Кижиниң мага-бодунга илерээри.

Бир эвес карак устү азы карак кирбии тыртар болза, ѳѳрүүр, улус ону «ѳѳрүүр хаваам тыртып тур, экизин» дижир. А кажан адаа тыртар болза – багай, карак чажы кѳѳр.

Адыш ишти тыртарга – акша-кѳпеек азы олча-кежик тудар.

Дүжүнде:

- Бир черже чорупкан болза – багай, чорбаан болза – эки.

- Ѳлген кижилер дүжээрге – думаа ээлери эргип чораан дижир.

- Каас хеп кедерге, аарыг-аржык болурунуң демдээ.

- Ызырар ыт дүжээрге, аас-дыл болур.

- Хѳй чем чиирге, аарыыр.

В.Ш. Кѳк-оолдуң «Хайыраан бот» деп шиизинде оштуг им-демдектер маадырларның дүш-дүлүнге онза илереп турар кылдыр бижээнин үстүнде айыттывыс. Шиинин кол маадыры – аныяк чараш Караның Кенден-Хуурактан дезип чедип келгеш, авазынга бодунуң дүжүн элдепсинип чугаалап олурарын авторнуң кииргени анаа эвес. Чүге дизе бистиң улуг назылыг ѳгбелеривис дүш-дүлден баш бурунгаар болур деп барган айыыл-халапты билип, ону хам-ламаларга кѳргүстүрүп, чайладып ап чораанын автор кѳргүскен.

Шииде Кара авазынга: «Дүш-дүлүм база багай, мындаа бир дүне дүжүмде мени кижээ бээр деп аъткарып турар чүве, кым ийик оң, амдыы шокар кадайның ады аан, авай»

Кадай: «Чиктиг дүш-түр, уруум, ѳлуп калган кижи аъткарарга багай чуве…»

Бо Кара биле авазының чугаазындан алгаш кѳѳрге, Караның амыдыралынга диргелип келген айыыл дүжүнге кичээндириг кылдыр кирген. Улуг назылыг улус дүжүнге ѳлген кижилер кижи аъткарарга багай, ол кандаай аайлыг чоор дээш, артыш-биле артыжанып ап чораан. Моон алгаш кѳѳрге, Караның амы-тынындан чарлып, ѳске оранче чоруй баарын оштаан дүжү шииниң тѳнчүзүнде ол хевээр бадыткаттынып, амы-тынындан чарлыр.

Оон аңгыда Караның аалынга дургуннап кээр чарыында ооң бичии дуңмазы Салбакай угбазының чедип келирин база дүжүнде кѳрүп, ада-иезинге чугаалап олурар.

Салбакай: «Мен бо эрткен дүне дүжүмде угбамны дүжей берип-тир мен, бир-ле черге иелээ каттап чоруур-дур бис…»

Сарыг-Ашак: «Удавас аалдап келир боор ийин оң, уруум»

Бо чугаа болган соонда, шынап-ла, ынча дидинер бе дээн ышкаш, Кара бо чедип келир.

А шииниң эгезинде Сарыг-Ашак харам бастыгып, улаарап оттуп келгеш, база-ла дүжүн чугаалап олурар.

Сарыг-Ашак: «Ядараан, улаарай берип-тир мен. Бир-ле черге хаак кезип чоруур-дур мен, канчангаш-ла бир-ле кѳѳр дээримге, чанымда теве кылаштап келген, мени чиир дей берген турар чуве. Ой чурээм соп олур! Каям, уруум, соок шайдан кудуп бээйт….»

Бо душтен алгаш кѳѳрге, Сарыг-Ашак «хаак кезип чоруур-дур мен» деп турар. Тывалар чаш ыяш кеспес – сонгу ачы-урезинге багай болур дижир болгай. Оозун бодап кѳѳрге, хаак дээрге чаш, аныяк чараш хѳну сынныг уруу Караның бажын чиген кижи адазы бооп турар. Чуге дизе Сарыг-Ашак уруун кызыдып, албадап, суруп тургаш, уруун дужунде теве болуп турар Кенден-Хууракче дедир эглип чанар кылдыр суруп албадаанындан уруг амы-тынынга чедер.

«Чанымда теве кылаштап келген, мени чиир дей берген турар чуве». Бо домактардан алгаш кѳѳрге, дүжүнде чиир дей берген тевези - херек кырында Кенден-Хуурак болуп турар.

Кенден-Хуурак Караның кандыг чүү-даа болза, ада-иези дыңнап, кѳрүп турда, бодун туттунуп, Караны ындыг кончуг чаңнавайн, эптеп-чѳптеп турар. Ол ынчаар чаңназа-даа, сѳѳлүнде Сарыг-Ашактың дүжүнде тевези дег Караже болгаш ооң ада-иезинче кылыктанып, кыжанып, харын-даа хол кѳдүруп эгелээр.

Теве – аажы-чан талазы-биле кижээ хинчээ чок дириг амытан. Ындыг-даа болза, ол каржыланы бергенде, араатан дириг амытаннардан тудак чок каржы-хажагай мал. Шииде Сарыг-Ашактың дүжүнде теве дээрге-ле Кенден-Хуурак болуп турар хире.

Авторнуң авазы Ѳвурнуң кончуг улуг хамы чораан болгаш ол бодунуң чогаалдарынга хам чаяанныг караң кѳрнүр кижилерниң овур-хевирин чуруп бижий бээри таварылга эвес. Ооң-биле катай оштаашкыннарны бо шиизинде кииргени база анаа-ла таварылга эвес деп чүүл үстүнде киирген чижектер-биле бадыткаттынып болур.

Ажыглаан литература:

1. А.К.Калзан. «Тыва литература». – Кызыл,1987 ч.
2. Ю.Ш.Кюнзегеш, М.А.Кужугет. «Тыва чогаал».- Кызыл, 2001 ч.
3. Ч.Чульдум «Шагаам - сузуглелим». – Кызыл, 1999 ч.
4. О.Н. Понамарева «Народные традиции в экологическом образовании». – М., ООО «Издательство Скрипторий 2003»

В.Ш. Кѳк-оолдун «Хайыраан бот» деп шиизинде фразеологизмнерниң тайылбыры.

1.  Ѳлур четкен харам чүвелер болбас ийикпе – дыка харам, эмин эрттир харам. (ар.101)
2.  … Ачаң кагып ѳлүрүнде кээр боор – аажок суксаан кээр боор. (ар. 102)
3.  Хун адыпкан ийин он – изиг хунге бажы аараан. (ар. 102)
4.  Ам келир чылын эътке садып чиир чуве мону – ѳглээр, ашакка бээр чүве мону (ар. 102)
5.  Дунмаң-биле ѳлүрүшпейн кѳрем – дунмаң-биле ѳжешпейн кѳрем. (ар. 102)
6.  Бужар чүвелер боор, авай. Улус кирип кээрге, идиинин думчуунче кѳѳр. (ар. 104) (Улус кирип кээрге, харамындан улус арнынче кѳрбес.)
7.  Ачамның бажы кѳгерип калган-дыр. (ар. 111) – ачамның бажы агарып калган-дыр.
8.  … турган эъдим шупту кара-кѳк болган мен. (ар. 111) – эът-кежи эттедип эриидеткенинден будун чер чок.
9.  ….мээң-не аксым кежии багай, кижи-дир мен. (ар. 111) – аас-кежик чок кижи-дир мен.
10.  .. дириг кижи ажыы ажып чор деп мен бе? (ар. 115) – дириг кижи дээш сагыш човап, хилинчектенип ыглап чор мен.
11.  … Кенден-Хуурак сени кыскаш ээлгиже эттээн, пат чыдыр деп дыннаан мен.

(ар. 115) – эмин эрттир эттээн.

12.  …. Кѳк дээр кырымга дүжер! (ар. 116) – шынын чугаалап тур мен.
13.  Даш баарлыг эр кижээ ындыг белен, эът баарлыг иеге ындыг белен эвес болдур ийин. (ар. 1170 каржы, кээргел чок, синоним – доң баарлыг, эът баарлыг – эвилең, ээлдек, кээргээр сеткилдиг.
14.  ….. чанар-чоруур мен дээр болза, ыдының кежин аңдара кеткени ол болдур ийин. (ар. 118) – дедирленип, ѳжежир.
15.  Ачам ындыг кончуг ишти бак кижи боор. (ар. 120) – авыяастыг, кара сагыштыг. (Отец мой очень коварный человек.)
16. Чоп улус-даа кижини үттеп сургавас боор ийик. (ар. 121) – чагып сургавас боор ийик.
17.  Бирээзи-ле эпчок чуну чугаалаптар болдур, отка кагган сиир ышкаш дырыжа бээр бооп-тур ийин. (ар. 122) – раздражительный, вспыльчивый, буквально, как схожими брошенное в огонь. Хорадаачал, ажынчак.
18.  … ийи кѳрнүр кижи мен кайын анаа олурар мен, база карактап-кулактап-ла бээр мен ыйнаан. (ар. 123) – хам чаяанныг кижи. Карактап-кулактай-ла бээр мен – хайгаарап, кѳрүп чоруур-ла ыйнаан мен.
19.  Аас былаажыр эвес, аттыг амытан боор, .. (ар. 124) спорить, вступать в пререкания. Букв рот отнимать друг у друга. Синоним – сѳс каржыр, ѳгүн караңнадыр, маргыжар хире эвес.
20.  … Ийи караан дээрбектели берген олурбайн. (ар. 125) – кээргээр сеткли чок, каржы.
21.  … ие тѳрели изиг баарлыг, ол чүгээр боор. (ар. 125) – кээргээчел.
22.  Чорбайн катканың бажын манап турарын ол бе? (ар. 125) –
23.  Думчуу-биле чугаалаар кижи ышкажыл, дыналбас. (ар. 126) – билдинмес кылдыр химиренип чугааланыр.
24.  Бо уруг мынчап тургаш, мээң  бажым чиир боор бо. (ар.127) – мени ат кылыр боор. Ѳлумге чедирер боор.
25.  Ам-на караам чырып келди. Сен база сугдан ижип ал, сарыым, карак чырый бээр чүве-дир. (ар. 134) чувствовать облегчение букв. глаза его станут светлыми. Сагыжы оожургап, сергеп келир.
26.  Сээң менче ѳгүн караннаткан херээн чул? … (ар. 136) «Зачем ты споришь сомной!» - маргышкан херээң чул? Пререкаться, спорить.

   Варианты аксын караңнадыр, дылын караңнадыр, синоним сѳс каржыр, аас былаажыр, аксын кѳргузер.

Ажыглаан литература:

1. Я.Ш.Хертек «Тыва – орус фразеологтуг словарь» Кызыл – 1975.

Экии, Кара!

Сээң чурттап чораан үеңде ядыы-даа болза чараш бооруңга сени бай оол алыксап чораан-дыр. Чүге чуртталгаң, аас-кежик чок болганы ол боор? Кенден-Хуурак сени чарашсынып, сонуургап ынакшааш, кудалап алды-ла ыйнаан. Сен Кенден-Хууракка эгезинде-ле эптиг-эвилең чымчак чаңнап чораан болзунза, салым-чолуң ѳлумден чайлай бээр-даа турган боор. Бо таварылгада сен Седипке эмин эрттир бердинген турган боор сен. Ынакшыл сени чурттатпаан-дыр деп бодап тур мен. Седипке ынакшылың сени аас-кежиктиг чурттатпаан-дыр деп катап-катап бодап олур мен. Оон аңгыда сен ам бо үеде болза, кузээниң албан чедип алыр быжыг туруштуг кончуг дээн кыс болур турган-дыр сен!

Улуг улустуң чугаалажыры дег эр угаанныг кыс чораан-дыр сен. Ам бо үеде чурттап чораан болзунза, езулуг ынак кижинге бердинген, аас-кежикти күзеп чорааның дег турган ирги бе?..

Бирде сени Седипти танывас, билбес, таныш чок тургаш, Кенден-Хууракка барган турган болза, эки чурттап чоруй баар турган боор деп база бодай бээр-дир мен. Азы та, Кенден-Хуурак сени кадай кылдыр ап алгаш, чүге эттеп-эриидеп чорааныл? Сээң бодуң бурууң эвес деппе ? Кенден-Хуурак база сеңээ ынак болган-дыр, сени катап-катап суруп турарын бодаарга. Кижи бодаарга, бай-шыдалдыг Кенден-Хуурак боду күзезе, чеже-даа кадайны кадайланыр турду ыйнаан. Та-та, азы билбес мен. Бир эвес мен сээң чоок эжиң турган болзумза, Кенден-Хуурак сеңээ ынак болза, салым-биле ѳжешпейн, Кенден-Хуурак-биле эптиг-демниг чурттай бер деп сумелээр ийик мен. Кенден-Хууракты тогбас бооруңга, сени эттеп-эриидеп чораан эвеспе.

Азы болза, Седипке ындыг кончуг ынак чораан болзунза, кудалаваанда-ла, Седип-биле ѳскээр дезип чоруй баар турган-дыр сен.

Ол уениң угаан-бодалы та кандыг чүве? Мээн бодалым бо-ла-дыр, Кара. Мени буруудатпйн кѳр. Каржы-хажагай Кенден-Хуурактың талазында дээш, мени буруудатпайн кѳр, Кара.

Эх, Кара… Кенден-Хуурактың ынчаар каржы чаңнап кылыктанганының чылдагааны бодуңда эвес деппе , Кара!

Хүндүткел-биле Суваң Кежик

Тоора-Хем школазынын ѳѳреничизи

22.12.14 чыл.

В.Ш. Кѳк-оолдун «Хайыраан бот» деп шиизинген хыналда тест айтырыглары.

Тест А. Шииниң утказынга.

1. «Хайыраан бот» деп шииниң автору кымыл?
2. «Хайыраан бот» деп шии  аймаанын кайы хевиринге хамааржырыл?
3. «Хайыраан бот» деп шииниң кол маадыры Каранын овур-хевири кым деп  орус чогаалчының, чуу деп чогаалында, кайы маадырның овур-хевиринге дѳмейил?
4. Шии каш кѳжегеден, каш кѳргүзүгден тургустунганыл?
5. Шииниң киржикчилерин сактып, Караның талалакчыларын болгаш удурланыкчыларын 2 ангы бѳлүкке хуваап бижинер.
6. Шиинин эң эгезинде кымнар чугаалажып олурарыл?
7. Кара ада-иезинин аалынга кым-биле келирил?
8. Шииде кым деп маадырның чугаазы-дыр? «… Үжен-дѳртен саар инектиг, кодан сынмас хойлуг, хову сынмас чылгылыг болурга, ам чүү боор, бир хун сагган сүт дээрге, сес харлыг оол уруг эштир чыгам ышкажыл. Бисте аас белээнге келген ийи инектин суду бо-дур, ам доскаар долган турар….»
9. Дараазында одуруглар кайы маадырның кымга чугаалаан сѳстери-дир? «… Чоп дыннаарымга, Чускуккей-биле кады ойтулааштаан сураглыг болдун?...»
10.  Уран: «Седип база ургулчу бо ырны ырлаар чораан, угбам. Бо ырны кандыг кижи ырлаар ыры боор, угбам?...» Уранның бо айтырыынга Караның харыызын бижиңер.
11.  Караның монологун сактып бижиңер.
12.  «… Бо туругнун бажында оргулааш бар чуве, ында мээң ѳглеп каан сайзанаам ам-даа чыдыр боор ийин. Кончуг чараш торгу дег ѳннуг даштар бар, ѳде бергенде ону бир янзы кѳстүр». Бо кымның чугаазы-дыр. Домактардан дылдың чурумалдыг аргаларын ушта бижиңер.
13.  Караның туругдан халый бээр мурнунда чугаалаан сѳстерин сактып бижиңер.

Тест «Б» - маадырларның овур-хевирлеринге.

Кымның овур-хевири-дир?

1. «Ооң хары 60 хар иштинде, 3 кыс уруглуг, улуг уруунуң сонгу адазы болза-даа, улуг уруун бир харлыг чажындан азырап келген, улуг уруун бай-шыдалдыг улуска бергенинге ѳѳрүп, чоргаарланып чоруур.»
2. «Оон хары 22, ада-иезиниң улуг уруу, дунмаларының ынак угбазы. Бай Кенден-Хуурактың аалындан дезип чедип келгеш, дедир чоруур хѳңнү чок болганындан амы-тынындан чарлыр ужурга таваржыр.»
3. «51 харлыг, аксы-дылы чымчак, аал-оранының ажы-ижи дээш үргүлчү сагыш човап, ажыл-иштен салдынмас, уругларының кижизидикчизи, угаан-сарыылдыг, чүдүлге сүзүглелдиг кымыл ол?»
4. «Олар угбазынга аажок ынак, оозунга кѳрген, дыңнаан, сонуургаан чүүлдерин ажыт-чажыт чокка тѳ каап берип турар. Оон кадында кадыг үүлеге туттурган угбазын кээргеп, ону дээш чаш чүректери саргып аарып, аңаа боттарының шаа-биле дузалаар дээш болдунар-ла аргаларын кылып турганнар.»
5.  «Ол кавының улуг байы: ооң инектеринден бир хүн сагган сут дээрге - сес харлыг оол уруг эштир чыгам… Ол Караны чаңгыс ѳг-буле туткан эң-не чоок эжи, кадайы деп эвес, а канчаарын-даа бодунуң хѳңнү билир, садып алган кулу, барааны кылдыр кѳруп турганнар. Шак-ла ооң ужурунда ол Караны кам-хайыра чок аажылап, уругнуң ада-иезинден ону саат чокка эгидерин каржы, дошкун негеп, кыжанып турган.»
6. «30 хар иштинде, уругларның даайы. Ол Караны аалынга эккеп чедип келир.»
7. «Ол 40 хар иштинде Кенден-Хуурактын айбычызы, Сарыг-Ашак ышкаш ядыы болгаш кыстарлыг. Карага кээргел чок, чуге дээрге ол бай Кенден-Хуурактың хамаарылгазында, чагыргазында турар.»
8. «20 хар иштинде Караның баштайгы ынакшылы, ѳскус-чавыс, бодунуң чугаазы-биле алырга бир чыл ажыр дириг кижи ажыы ажып чоруур»
9. «Ол 55-60 хар иштинде Кенден-Хуурактың талалакчызы болгаш ооң херээниң бүдеринге дузалап турар. Чуге дээрге байның сагыжын ѳѳрткеш, оон арбын шаннал алыксап турар. Кижиниң бергедээн үелерин ажыглааш, хоп-меге-биле чуве мегелеп алыр, алыксак-чиксек чанныг.»
10.  «45 хар иштинде алыксак-чиксек хамның кадайы, ажы-тѳлү чок, ааспырак.»
11.  «Олар кайызы-даа 17-18 хар иштинде Каранын бичии дуңмаларынын эштери. Шииниң сѳѳлүнде Кенден-Хуурак сугдан Кара биле Седипти чажырып, оларны мегелеп будап турар.»

Ажыглаан литература:

1. А.К.Калзан «Тыва литература» Кызыл – 1987 ч.
2. Ю.Ш. Кюнзегеш, М.А.Кужугет «Тыва чогаал» Кызыл – 2001

Тоора-Хем ортумак школазы

Ажылды Тоора-Хем ортумак школазынын

бѳлук ѳѳреникчилери:

Суван Кежик

Сарыглар Чочагай

Кол Угулза

Ажылды удурткан болгаш хынаан башкы – Алгыяк У.У.