Ыт - кижинин оннуу
классный час (7 класс) на тему

                                            Ыт -   кижинин    оннуу

           Сорулгазы:1. Уругларны   дириг  амытаннарга  ынак   болурунга  кижизидери, оларны  ажаап   азырап, карактаары  чугула   деп   бодалды  ижиктирери.

                               2.Дириг   амытаннарга   кижилернин   эргеледиишкини, сагыш   човангыр  чоруу   херек   дээрзин   билиндирери.

            Дерилгези: Янзы-буру    уксаалыг   ыттарнын   чуруктары,  улегер  домактар, тывызыктар, шулуктер, магнитофон, кроссворд.

            Плакаттар: «Ыт-кижинин  шынчы  оннуу  болгаш   дузалакчызы», «Бажында  ыт  кижинин  оорушкузу».

            Кичээлдин   чорудуу.

1.Организастыг  кезээ: а) Уругларны  шын  олуртуп, кичээнгейин  кичээлче углаар.

-- Чоокта  чаа  уткуп  алган  чылывыс  чунун  чылы  ийик, уруглар?

-- Ыт  чылы.

-- Ыт  чылдыг   улус  бар  бе?

    Чок.

           - Уруглар,  богун  бис «Ыт - кижинин  оннуу»  деп  класс  шагын  эрттирер бис.Бо  

       класс  шагындан  ыттарнын  ажык-дузазын, олар  шынчы  оннуктер  дээрзин, оларнын    

       чуге  кижилер-биле  чурттап  турарынын   чылдагаанын  билип  алыр  бис.

       (Шын харыы кылган уругларга ыттын ынак чеми сооктерни улеп бээр).  

     б) Кичээливистин  эгезин   Хомушку  Олчанын «Люси» деп   ырызы-биле  эгелээр-дир      

        бис.(ырлаар)

    2.Башкынын  беседазы:

         Ыт  шагдан  бээр  кижинин  шынчы  эжи  болгаш  дузалакчызы  апарган.Оон мурнун  да, шаанда  ыт  шыргай  аргага  чурттап  чораан. Оон  камгалакчызы  болу берген.Баштай-  гы  кижилер  бичии-ле  дааштан, танывазы  уннерден  коргар  чорааннар.Чуге  дээрге олар  же  куштуг  араатаннар  бо-ла  халдай  бээр  турган.А  ыт   кижинин  дыннап  шыдавас даа  жын,  билип  шыдавас  чыдын  эскерип  билип  каар. Ыт  дуне  эн-не  сергек, чуну-даа дын  нап.,чыт   тыртып   билип  каар, чуге  дээрге  шаанда  ол  дунекинин  араатаны  чораан.

                Чоорту  кижилер  ытты  куй-бажыннарын  кадарар, баш  бурунгаар  ээргизи-биле  медээ  бээр  кылдыр  ооредип  алганнар.Уе-дуптун  кижилери   куйларга  чурттап  чораан, ог, бажын  деп   чуве  танывас  турганнар  болгай.

                Ыттар   кижилернин   аннаарынга  дузалажып  чораан.Кажан  кижилер   мал-ма-ганныг  болу  бээрге, оларны  камгалаар, кадарар  болу  берген.Кайда-ла  кижилер чурттап     турар  болдур, оларнын-биле  кады  ыттар  турар.

                Ыттарны  уш  болукке  чарып  болур:

1.Албан   черинин  ыттары, танныыл  ыттар, кадарчы  ыттар, чорук  чоруурунга  ажыглаар  ыттар.

2.Анчы  ыттар, спортчу  ыттар.

3.Бажын  ыттары, олар  колдуунда  хавалар  болур.

                Кызыгааржы   ыттар  солдаттар-биле   Дуне-даа,  хундус-даа  дивейн, чуртувус - тун  кызыгаарларын  камгалажып  турарлар,  коргуш  чок, дидим, шыырак  овчаркалар кы   зыгаар   урекчилерин   тударынга  дыка  дузалыг.

                Кадарчы  ыттар  мал-маганнывысты  кадарып, борулерден  камгалап  турар.  

Дайын уезинде  ыттар балыглаткан кижилерни дузалажып,санитарлар бооп турганнар.Ол ышкаш бир кезектен оске кезекче медээ бижиктер чедирип турганнар.Харын-даа мындыг коргунчуг,ынчалза-даа маадырлыг чуулдерни база кылып чорааннар:ооргазынга минаны чыпшыр шарааш салыптарга,дайзыннын танкыларынын адаанче киир халааш,чазылды - рып узуткаар.

                Октаргайже,космосче баштай ыттар ужудуп унген.Цирк ыттар,казымал байлак- тар дилеп тывар ыттар,согур кижилер чедип дуза коргузер ыттар бар.  

                Октаргайже,космосче баштай ыттар ужудуп унген.Цирк ыттар,казымал байлак- тар дилеп тывар ыттар,согур кижилер чедип дуза коргузер ыттар бар.Дыка хой чурттарда  

  кижилер ыттарны бедии-биле унелээш,оларга тураскаалдарны кылган.Чижээ:Италияда  

  Францияда,Санкт-Петербургта.

4.Ыт дугайында шулуктер моорейи.(Уругларга бажынга онаалгага ыт дугайында шулук-

   тер доктаадып алгаш баш удур  сумелээр.)

5.Ыттар дугайында-улустун аас чогаалында.(улегер домактар,тывызыктар-биле маргыжар

6.Кроссворд

                                                                                          Узун дургаар

                                                                                            1.Эн-не бедик ыттын породазы      

                                                                                            2.Ытты баглаар чуул

                                                                                            3.Ыттын мойнун баглаар херексел

                                                                                                      Доора дургаар:

                                                                                           1.Космосче бир дугаар ушкаш ыттын

                                                                                               ады.

                                                                                             2.Актер ыт.

                                                                                            3.Бичии ыт оглу  

                                                                                             4.Тыва ыт ады

4. Кичээлдин туннели.Бо кичээлден, уруглар, ыт дугайында чуну билип алдынар?

           Ынчангаш ыттарга ынак болунар.Ону чемгерип азырап чоруурунарга,ол кижиге

    ыттын буяны чедер.Оон ангыда  кулаа сыргалыг,кудуруу уялыг ыттар кончуг буянныг  

    болур.

          -Ам кымда каш соок бар-дыр?Эн-не хой сооктуг кижи тиилекчи боор.(Уругларнын  

    сооктерин санааш,туннелин ундурер).