"Кызыл-Даамнын ылгалы деп чул?" К. Чульдум.
классный час (9 класс) на тему
9-ку класска тыва чогаалга
Уран-дарган эр чуртун алгаар деп темалыг
Кан-оол Чульдумнун «Кызыл-Даамнын ылгалы чул?»
шулунге класстан дашкаар номчулга кичээлдин планы.
Скачать:
Вложение | Размер |
---|---|
Кан-оол Чульдум "Кызыл-Даамнын ылгалы чул?" | 20.07 КБ |
Предварительный просмотр:
9-ку класска тыва чогаалга
Уран-дарган эр чуртун алгаар деп темалыг
Кан-оол Чульдумнун «Кызыл-Даамнын ылгалы чул?»
шулунге класстан дашкаар номчулга кичээлдин планы.
Кичээлдин сорулгалары:
- Кан-оол Чульдумнун «Кызыл-Даамнын ылгалы чул?» деп шулуунге даянып, Тывада, Россияда, делегейде ат-сураа алгаан чонар-даштын чурту Сарыг-Хая болгаш даш чонукчуларнын дугайында билигни билиндирер.
- Оларны торээн черинге ынак болурунга, уран чуулдун база бир тывызыксыг ус-шеверлел ажылынга сонуургалын оттурар.
- Уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.
Кичээлдин дерилгези:
- Уран кыс ширтек сырып билир,
Ус оол монгун шуткуп кудар.
- Уран кыстын оеэ чараш,
Ус дарганнын эди чараш.
- «Тывага аян -чорук» деп кинодан узунду.
Кичээлдин чорудуу:
I Организастыг кезээ:
Кичээлдин сорулгазы, темазын дамчыдары.
II Чаа тема:
Кан-оол Чульдумнун «Кызыл-Даамнын ылгалы чул?» деп шулуун номчуур.
Словарьлыг ажыл
1.Хаажылашкан-
2. Когээреди- бугу.
Улуг-Коп-Соок,Саамчыырларга, Ооругларга
Угулзалай хаажылаткан Кызыл-Даамнын
Оскелерден онзаланыр шинчи демдээн
Оргун чонум адатпайн, болгаанарам.
Аалдарывыс аккыр онун магаданар,
Аянныынга сеткил таалап, амырай бээр
Тудуг сууру чапты берип, хогжуп алган
Туткан ижисуларавас, сузук чуртум.
Ажы-толу ажыл-ишчи уран боорга,
Ачылыглар соннеп кааны хайыразы-
Чонар-даштын хензиг бузуун тктса безин
Чонуп, силбип, диргизиптер.
Коштай оглу, Тойбу-Хаанын мергежилин
Кочаа Сергей, Дондук, Казак уламчылаан-
Эткир хогжум каасталгалар, эзер-чуген,
Эрги шагнын когээржиин-даа олар кылыр
Кадыннарны каастаптарга, таныттынмас,
Кадыг эрлер оттук, бижээн астып чанар.
Монгуннеп каан эгин-садаан, кадыг идиин
Моге кижи кедиптерге тоолзуг-даа.
Хензигийни Тыва чернин алдар-адын
Когээреди делегейде сурагжыткан,
Уран-шевер, сосчу-мерген оолдарлыг,
Улуг Коп-Соок-ие чери мандып турзун.
«Кызыл-Даамнын ылгалы чул?» деп шулуктун сайгарылгазы.
Бо чер чурттуг Россиянын болгаш Тыванын куруне шанналдарынын эилекчизи, Тыванын улустун чурукчузу Тойбухаа Хертек Коштаевич чонар даш уран чуулду сайзырадырынга улуг улуун киирген.
Дыннадыг:
- «Тойбухаа Хертек Коштаевич Республанын улустун чурукчузу».
- «Ат алдары элеп читпес».
Схема-биле ажыл.
- Тойбухаа Хертек Коштаевич-Россиянын болгаш Тыванын (улустун чурукчузу) куруне шанналдарынын эдилекчизи, Тыванын улустун чурукчузу.
- Мижит-Доржу Сегбеевич Хертек - РФ-нын Репин аттыг куруне шанналдарынын эдилекчизи.
- Норбу Салчак Чаштайович Тыванын, Россиянын куруне шанналдарынын эдилекчизи.
- Когел Мижитеевич Саая – РФ-нын Репин аттыг куруне шанналдарынын эдилекчизи.
- Тойбухаа Хертекович Дондук-Тыванын комсомол шанналынын лауреады, РФ-нын алдарлыг чурукчузу, «Куш-ажылчы шылгарал дээш» деп медаль, РФ-нын куруне шанналын тывыскан.
- Владимир Салчак, Кочаа Сергей – ТР-нын алдарлыг чурукчузу, Тыванын комсомол шанналынын лауреады.
- Александр Ойдуп – дээди эртемниг скульптор.
- Валерий Окпан-оолович Ооржак – Тыванын улетпир яамазынын сайыды албан дужаалга ажылдап чораан.
«Тывага аян - чорук» деп кинодан узундунун корулдези болгаш сайгарылгазы.
Бердинген айтырыгларга харыылыыр.
- Шулукте чунун дугайында бижип турарыл?
- Кызыл-Дагнын оске черлерден ылгалы чул?
Кызыл-Даг-чонар даштын чурту.
Бригад Дупчур «Сарыг-Хая-Сарыг-Хаяа» деп ырызын дыннаар.
(Бригад Дупчур деп кымыл? Бригад Дупчур – чогаалчы, композитор, даш чурукчузу).
Тыванын девискээринде Сарыг-Хая деп адаар черлер эвээш эвес, олар шуптузу бодунуу-биле чараш бойдус чурумалдыг, бай байлактыг Бай-Тайганын Коп-Соокте Сарыг-Хая унелиг эртинези – чонар-дажы-биле оскелерден онзаланып, ылгалып турар.
Сарыг-Хаяаны Тывага, Россияга, делегейге ат-сураан алгаткан кол байлаа – чонар-даш.
Байлак-ла оран.
Бо эртине кажан тывылганыл, кым ону бир дугаарында амыдыралга ажыглааныл? Деп айтырыг солун дээрзин кайгамчык мастер, РФ-нын Репин аттыг куруне шанналынын эдилекчизи Саая Мижитеевич Когелдин тоолчургу чугаазын дыннаалынар.
Дыннадыг. Чонар-даштын тывылганы.
Бойдустун чаяаганы кайгамчыктыг ховар байлак Сарыг-Хаянын чонар-дажынын тывылганы Коп-Сооктун чонунун амыдыралынга улуг салдарлыг болган. Оларны чазаныр уран-чуулге ол хандыкшыткан, чогаадыкчы, тывынгыр угаан-бодалын сайзыраткан. Оон туннелинде, республикага, Россияга, делегейге сураглыг кайгамчык шеверлер моон шылгарап унген. Ынчангаш Коп-Соокту «уран шеверлернин чурту» деп адап турарывыс онзагай.
Туннел:
- «Даш чонары - уран-чуулдун ыраажызы». (Монгуш Кенин – Лопсан)
- Уран кыстын оеэ чараш,
Ус дарганнын эди чараш.
- Уран дарган эр чуртун алгаар.