Г. Кутуйның “Тапшырылмаган хатлар” повесте буенча 8 сыйныфта татар әдәбияты дәресе.
план-конспект урока (8 класс) на тему

Оештыру моменты (эшчәнлеккә әзерлек). Максаты: сыйныфта уңай эмоциональ атмосфера булдыру.

(1 минут)

Укытучы эшчәнлеге

Укучылар эшчәнлеге

Минем бүгенге дәресне Марсель Гыймазетдиновның «Уйлаганың бармы?» дигән шигыре белән башлыйсым килә:

Гомер кыска,

Әйтерсеңлә тормыш

Кошлар кебек оча,

Калышмый.

Аккошлар да моңлы итеп җырлый

Жылы якка очып барышлый.

Гомерләрдән иң-иң кыска ни бар?

Бармы шуны уйлап бакканың?

Аккош җыры кебек моңлы булсын.

Яшәгәнең,

Бала бакканың…

     Бүгенге дәресебез гомер, гаилә, яшәеш, мәхәббәт сүзләренең мәгънәсен үз эченә алыр. Дәресебезне «Гаилә - гомер чишмәсе» дип атарбыз.

Кызыксындыру. Максаты: укучыларны төп эшчәлеккә җәлеп итү.  

(10-15 мин.)

Укучылар, ни өчен сез бу сүзләрне сайладыгыз?

(Вакытка карап, өч сүзне дә кертеп җөмләләр төзетергә мөмкин).

КОНЭРС- почмаклар. Сүзләр язылган битләр почмакларга куела. Укучыларга сайлау мөмкинлеге бирелә. Уйларга вакыт бирелә. Җаваплар тыңланыла.

   I                                        

Мәхәббәт                                  

Вакыт                                  

Гафу үтенү  

   II

Гаилә

Сүз

Мөмкинлек

   III

Уңыш

Мал

Тормыш

Өй эшен тикшерү. (4-5 минут)

Сез өйдә гаилә, бәхет, мәхәббәт турында мәкальләр туплап килергә тиеш идегез. Мәкальләрне тыңлап китик.

Төркемнәр арасында ярыш оештыру. Җиңүчеләр билгеләнә.

Дәрес темасын ачу

Бүгенге дәресебез нәрсә турында булыр?

Бүгенге дәресебез гомер, гаилә, яшәеш, мәхәббәт сүзләренең мәгънәсен үз эченә алыр. Дәресебезне «Гаилә - гомер чишмәсе» дип атарбыз.

Гаилә турында.

Актуальләштерү. Максат: бүгенге темага нигез булырлык итеп, үтелгәнне кабатлау, укучыларга авыр тоелган урыннарны ачыклау.

  (4- 5 минут).

Без сезнең белән Г. Кутуйның  «Тапшырылмаган хатлар» повестен укып бетердек, әсәрдәге вакыйгалар турында сөйләшик.

Әсәр ни өчен җиңел һәм яратып укыла?

- повесть хатлар рәвешендә язылган, ә хатта кешенең иң яшерен, серле, хәтта интим хисләре чагыла;
- Галия образы – авторның табышы;
- әсәр идея-тематик яктан аңлаешлы, ачык, композициясе җыйнак;
- вакыйгалар мәхәббәт тарихына бәйле рәвештә үстерелә.

Вакыйгаларның хронологик тәртибе

1. Галиянең үткәненә бәйле хис-кичерешләрен яңартуы.
2. Төп мәсьәләгә катнашы булмаган мәгълүматлар, хәбәрләр: А.П.Мойкина, Ольга Делевская, Д.Любарская хатлары, Мәрфуганың җыелыш үткәрүе һ.б. (чор идеологиясе тәэсирендә болар турында язарга мәҗбүр булган).

Хатларның эчтәлеге

Беренче хат - мәхәббәт тарихы. Яшьләрнең танышулары, мәхәббәтләре; Галиянең үткәне белән бүгенгесе контраст буларак бирелә; әледән-әле киләчәк тормыш мактала; язучы мәхәббәт, гаилә, ир белән хатын мөнәсәбәтләре турында өстәмә вакыйгалар, лирик чигенешләр бирә.
Икенче хат - гаилә тарихы. Искәндәр белән Галиянең өйләнешүе, гаиләдәге беренче каршылыклар; бәхетле, ныклы гаилә турында автор уйланулары; Искәндәр Галияне ташлап китә, ә Галия ике баласы белән Әдрәс авылына күчә.
Өченче хат - хезмәт юлы тарихы. Галиянең Әдрәстәге тормышы; аның табиб буларак танылуы; шәхси сыйфатларының тулырак ачылуы; Галия – Вәли сызыгы килеп керә.
Дүртенче хат - бәхетле булырга теләү тарихы. Галиянең Вәли белән очрашуы; хатларны Вәлигә бирүе.

Темасы

– Мәхәббәт, гаиләдә җаваплылык, ир белән хатынның урыны.

Проблемалар

- Мәхәббәт нәрсә ул, аның кешегә тәэсире ничек?
- Ир белән хатын мөнәсәбәтләре нинди булырга тиеш?
- Гаиләнең ныклыгы нәрсәгә бәйле?
- Кеше кайчан бәхетле була?

Идея

 – мәхәббәтне намус, сафлык, җаваплылык белән бәйләп караган кеше генә бәхетле була.

Үзләштерелергә тиешле материал. Максат: мәсьәләне телдән чишү юлларын бергәләп эзләү, анализлау

(7-8 минут).

   Әсәрдәге вакыйгалар турында сөйләштек. Буген шушы әсәргә бәйләп гаилә, гаилә бәхете турында фикер алышырбыз.

  Тормыш бик катлаулы. Аның баш әйләндергеч шатлыклы минутлары да, төн кебек караңгы, күңелсез яклары да очрый. Кеше шатланырга, кайгыларны җиңәргә өйрәнергә, яктылыкка, сафлыкка, матурлыкка омтылып яшәргә тиеш.

   Килер бер көн, сезнең алдыгызда гаилә кору мәсьәләсе дә килеп басар. Аның бәхетле яки бәхетсез булуы ике кешедән: ир һәм хатын-кыздан тора. Моның чагылышын без «Тапшырылмаган хатлар» повестында да ачык күрдек. Әйдәгез, башта бераз әсәр буенча фикер алышыйк. Безнең алдыбыздан күп төрле язмышлар уза. Ләкин алгы планда торганнары: Галия, Искәндәр, Вәли.

 (Төркемнәрдә эш. “Блум ромашкасы” . Ситуатив биремле күнегү эшләү. Ситуациядән чыгып бер группа икенчесенә сорау бирә, җавап ала. Укытучы биремнәр язылган карточкалар тарата.)

I төркем

II төркем

Бирем: "Мин үземнең иркемне, теләгемне, киләчәгемне корбан итәрлек дәрәҗәдә түгел идем"– Галия образы.

Бирем буенча сораулар төзергә.

Бирем: “Характерымны өйрәнеп бет, мине ярат, сорауларыма игътибар ит, сәхнә эшемә ярдәм ит” - Искәндәр образы.

Бирем буенча сораулар төзергә.

Укучылар эшчәнлеге

Укучылар эшчәнлеге

Галияне сез нинди итеп күз алдына китерәсез?

Галиянең мәхәббәткә карашы нинди?
Галия гаилә бәхетен нәрсәдә күрә?
Галиянең характер сыйфатлары.

Аның кайсы сыйфатларын үзегездә булдырырга теләр идегез?
Гаиләсе таркалуда Галиянең гаебе бармы (булса ачыклагыз)?
Әлеге образны ачуда автор нинди чаралар кулланган (пейзаж, психологик анализ, чагыштырулар, үзенчәлекле сөйләм һ.б.)?

Искәндәргә мөнәсәбәтегез ничек?

Искәндәрнең характер сыйфатлары.
Искәндәрнең тормыштагы хыял-максатынинди?
Искәндәрнең мәхәббәткә, гаиләгә мөнәсәбәте нинди?
Гаиләсен ташлап китү сәбәпләре, аларны аклап буламы?
Искәндәр ни өчен Галиягә хат язган?

Әлеге образны ачуда автор нинди чаралар кулланган (пейзаж, психологик анализ, чагыштырулар, үзенчәлекле сөйләм һ.б.)?

Ныгыту.

Максат: сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу. (1-2 минут)

Укытучы эшчәнлеге

Укучылар эшчәнлеге

Укучылар, әйтеп карыйк әле, Галия белән Искәндәрнең аерылуына китергән сәбәпләр нинди соң?

-        Галиянең Искәндәр белән киңәшмичә, тору шартлары начар булса да, икенче баласын табуы.

-        Искәндәргә иҗат, сәнгать белән шөгыльләнү өчен уңай шартлар булмау.

-     Тормышта булган карашлары туры килмәү.

Дөрес. Ә Вәли нинди кеше?        

    Вәли Сафиуллин үзенең тыйнаклыгы, горурлыгы, тормышка акыл белән каравы аркасында үзенең мәхәббәтенең сафлыгына һәм чыннанда килүенә ышанып яши. Галия үз бәхетен Вәли белән таба. Мин аңа бик шат.

Йомгаклау. Максат: әхакый кагыйдәләрдә ориентлашу, аларны үтәүнең кирәклеген аңлау.

(8-10 минут)

       Кеше дигән илаһи зат ялгыз яшәү өчен яратылмаган. Бу дөньяда яшәүнең асыл мәгънәсе, мөгаен, үз парыңны табып, тормыш кадерен белеп яшәүдә һәм яшәешнең дәвамы булган балалар үстерүдәдер.

       Мәхәббәт – мәңгелек тема. Мәхәббәт турында кешелек дөньясы барлыкка килгәннән бирле язганнар, язалар һәм язачаклар. Шагыйрьләргә дә илһам бирүче көч ул – мәхәббәт.

Сез үзегез мәхәббәт сүзен ничек аңлыйсыз?

   Минемчә, мәхәббәт сүзе олы, изге сүз. Тормышта әгәр дә бер-береңне яратсаң, хөрмәт итсәң, юл куя белсәң, яхшылыкларны күрә, ә начарлыкларны кичерә белсәң, менә шул инде ул мәхәббәт.

      Ә өйләнер вакыт җиткәч, егетләр кызларның ниндиләрен сайлыйлар?      Сезнең моңа фикерегез ничек?

    Минемчә, мәхәббәтне сакларга кирәк. Кызларның шулай ук тышкы матурлыгы гына түгел, ә эчке матурлыгына гашыйк булырга, тормышны алып барырдай, сине аңлардай кызларны сайларга кирәк.

    Ә кызлар нинди егетләрне сайларлар икән?

     Монда күп нәрсә кызларның үзеннән тора. Әдәпле кызлар янында егетләр беркайчанда үзләрен тәртипсез тотмыйлар. Әдәпле, тыйнак егетләр тормышта ныграк һәм кирәгрәк.

Ә йомгак ясап шуны беләсе килә. Бәхетле гаилә кем кулында соң?

     Бәхетле гаилә һәр кешенең үз кулында. Шуңа күрә кеше үз бәхете өчен үзе көрәшергә тиеш. Шулай булса гына бу дөньяда рәсемдәге кебек бәхетле гаиләләр күп булыр.

Гаилә бәхете өчен төгәл рецепт юк. Аны яулап алырга туры килә. Тормыш киртәләре аша, гомер юлыннан җитәкләп чыгарлык, ике йөрәккә маяк булырлык мәхәббәт  кирәк.

     Бәйләнешле сөйләм үстерү. Төркемнәрдә эш. Тексттан өзек бирелә. Һәр укучы чиратлап текстны дәвам итә.

Минем бәхетем югалды.

  Өйнең бөтен җиреннән эзләп чыктым. Пәрдә артыннан да, карават, өстәл астыннан карадым. Кухняда да, залда да юк. Кинәт күзем чемоданга төште.

Укучылар иҗади эш башкаралар.

I төркем            II төркем            

Рефлексия (дәрес нәтиҗәсе). Максат: укучыларның үз уку эшчәнлеген, сәләтләрен дөрес бәяли, баш - каларның эшчәнлеген күрә һәм дөрес анализлый белүе

 (2-3 минут).

Укучылар, дәресебезгә нәтиҗә чыгарыйк. - Алар нинди?

-Сез тагы да нәрсә эшләргә тиешсез?

-Бүгенге белемне тормышта кайда һәм ничек кулланырга мөмкин?

-Кайсы эшләрегез уңышлы килеп чыкты?

-Алга таба нәрсә өстендә эшләргә кирәк?

Дәресебез бик эчтәлекле, мавыктыргыч һәм тәрбияви характерда булды.

Без киләчәк турында уйларга, гаилә тормышына аңлы карашта булырга тиешбез.

Гаилә корганда, үзеңә тиң булырдай ярны эзләгәндә.

Иҗади эшебез.

Ситуатив биремле эш башкарганда активлыкны арттырырга.

Өй эше бирү.

“Галия дөресме?” темасына эссе язарга.