БРИ , әзерлек
материал (9 класс) на тему

С1 Туган як, туган авыл, туган ил, туган җир!

Кешелек дөньясы өчен әлеге төшенчәләр ни дәрәҗәдә мөһим? Туып ускән җиренә кешенең мөнәсәбәте нинди гамәлләрдә, хис кичерешләрдә чагыла? Әлеге сорауларга җвапны Ф. Садриевның  “Таң җиле” әсәрендә табарга мөмкин.

Автор тарафыннан күтәрелгән туган якны сагыну проблемасы, минемчә, һәр чор өчен дә актуаль. Чыннан да, кем генә үзенең туып үскән җирен яратмый, сагынмый икән?! Әсәр геройларының берсе Фәрит тә туган ягына ашкынып, җирсеп кайта. Сагыну хисен ачуда авторның (метафора, эпитет) әлеге алымы, һичшиксез, уңышлы.

Мин автор белән тулысынча килешәм. Туган ягын сагынмаган, яратмаган кеше юктыр ул. Каядыр, күпмегәдер китеп, авылыңны сагынып кайту-үзе бәхетле мизгел. Мин дә авылда яшим, авылда яшәвем белән горурланам.

Автор китергән аргуметлар бик үтемле һәм ышанычлы.  Күп кенә татар язучылары һәм шагырьләре әлеге проблеманы үзләренең әсәрләрендә яктыртмыйча калмаганнар .Мәсәлән,Г.Кутуйның “Сагыну”нәсерендә лирик герой үзенең туган җирен бернинди чит ил байлыкларына, матурлыкларына алыштырмый.

Х.Туфанның “Аралагыз мине” шигырендә дә туган якны сагыну хисе бирелә. Туган як имәннәренең якынлыгын әниләр якынлыгы белән,гөлләрен туганнар якынлыгы белән тиңли.

Бөек татар шагыйре Г.Тукай да туган авылын сагыну хисен үзенең “Туган авыл” шигырендә бик үтемле чагылдыра.

Туган авыл, туган як темасы-язучылр һәм шагыйрьләр өчен  мәңгелек тема. Туган якның гүзәл табигате кешегә яшәү көче, дәрт бирсә, шагыйрҗләргә илһым, иҗатларына ямҗ өсти.

Язмамны  йомгаклап шуны әйтәсем килә: Туган җиребезне яратып кына калмыйк, саклыйк, көрәшик.

С1 Бүгенге авылны саклау, яшьләрне авылда калдыру турында сөйләшүләрне еш ишетергә туры килә.Авыллар- үткән тарихыбызның бер өлеше, аларда халыкның моң-зары, кайгысы-шатлыгы,куанычы һәм сагышы .Әмма елдан-ел төрле сәбәпләр белән күп авыллар кечерәя, сүнә, бетә. Ни өчен? Авылларны ничек саклап калырга?Әлеге сорау язучыны хәзер дә борчый.            Автор тарафыннан күтәрелгән проблема бүген дә актуаль.Туган авыл- һәркем өчен иң ямҗле урын, иң гүзәл почмак. Шуңа күрә кем генә үзенең туып-үскән ңирен яратмый, сагынмый икән? Бары авылда гына сихри матурлык, бары авылның гына һәр почмагы, болын-кырлары,елга-күлләре,сандугачлар җыры, чишмәләре һәрчак матур була ала,йөрәккә дәрт өсти.

Мин үзем дә авыл кызы.  Сабый чагымда челтерәп аккан чишмә тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышларын да ишеттем, йөодызлы күкне дә, тулган айны да күреп сокландым. Туган якның һәр сихри авазы үзенә тарта.Еракка китсәк тә, авылга кайтып шатлык-сөенечләребезне уртаклашабыз, киң күңелле авылдашларыбызга рәхмәтебезне белдерәбез. Күпме җырлар җырлана авыл турвнда, күпме әсәрләр иҗат ителә.

Йөрәк парәсе булган авыл язмышы куркыныч астында. Эшсезлек- ташлап китүнең төп сәбәбе .Ләкин шулай гына микән? Авылның үз кешеләре дә гаепле бит.

Минем фикеремчә, ил буенча авылларга мөнәсәбәт икенче булырга тиеш. Авылны продукция җитештерүче тармак дип кенә түгел,ә илебезнең, милләтебезнең гореф-гадәтләрен саклый, яшәү көче бирә торган чишмәсе дип карага кирәк.

Татар әдәбиятыбызда авылны, халык әхлагын, гореф-гадәтләрен яклап язылган әсәрләр байтак. Шуларның берсе- Ә.Баяновның “Сәяхәтнамә” поэмасы.Яшеллеккә күмелгән авыллар юкка чыга. Сала егете каланың бизәкле утларына, мич якмыйча елынган торагына, краннан аккан суына кызыгып, салкын чишмәсен, сандугачлы әрәмәсен ташлап китә.Авыл бетә, йолалар югала,жырлар онытыла, ана теленең кирәге калмый. Шуңа шагыйрь бар халыкларны саклап калырга чаң кага.

Ә Еникинең “Әйтелмәгән васыять әсәрендә Акъәбинең балалары кайсы кая таралып, заманча яшәп, зур дәрәҗәләрдә эшләп, шәһәр кешеләре булып беткәннәр. Алар буыннарны ялгап торган җепне югалтканнар, авылга да сирәк кайталар. Аналарының авылны сагынуын да, аның теләген дә, сагышын да аңламыйлар.

Чәчәк атсын авыллар, чәчәк кебек шиңмәсен, саргаймасын, кипмәсен. Кырыңда һәрвакыт яраткан кешең, су сибүче- синдә яшәүче халкын булсын.

6        С1 Көнчелек

Һәр халыкның үзенә генә хас булган яхшы һәм начар сыйфатлары бар. Нәрсә яхшы, нәрсә начар соң?Язучы Г.Сабитов бирелгән өзектә менә шушы сорауларга җавап бирергә тырыша.

Язучы беренче өлештә яратып башкара торган шөгылең булуга югары бәя бирә. Шөгыль җаныңа якын булырга, син аннан ләззәт алырга тиешсең. Малайларның яраткан шөгыльләре- балык тоту. Балык тоткач, шатлыклары эчләренә сыймый. Ләкин малайлар арасында кешелеклелек сыйфатлары формалашып җитмәгән.

Шушы вакыйга белән бәйләп, язучы икенче начар сыйфатны- көнчелек проблемасын да күтәреп чыга

Иптәше, көтләшеп, дустының балыгын суга җибәрә. Кечкенә балада каян килә бу сыйфат?Көнчелек хисен берничек тә ярату, сагыну,кызгану кебек хисләр белән янәшә куеп булмый.

Автор бу проблеманы яктырту өчен, “авызын иләмсез кыйшатты”,”кара көюче эчкерле бәндәләр” кебек фразеологизмнар кулланган. Минем уйлавымча, автор күтәрелгән проблемаларны тулысынча яктырта, аңлата алган.

Автор фикере белән килешмичә мөмкин түгел. Чыннан да, көнчелек хисе булган кешедән төрле мәкерле эшләр көтәргә була.шҗләрнең бәхетен өзә. Күп  кенә язучылар әлеге проблеманы күтәрәләр. Мәсәлән, М.Фәйзинең “Галиябану” драмасы.Көнләшү нәтиҗәсендә Исмәгыйль, Хәлилне үтереп, яшьләрнең бәхетен өзә.

А.Гыйләҗевнең “Әтәч менгән читәнгә” әсәрендә дә ризыкларын бергә бүлешеп ашаган Сәләхетдин белән Мирфатыйх  гаиләләренә байлык белән бергә көнчелек тә килеп керә. Көнчелек хисе Гөлбикә белән Гөлмәрьямне дә сихерли, таш күңеллегә әверелдерә.

Язмамны тәмамлап, кешеләр, сезгә шуны әйтергә телим: көнчелектән саклана күрегез! Яраткан шөгылегездән тәм табып яшәгез!

Юк-бардан көнләшү- көчлеләр эше түгел ул.

 С1 Чишмәләр – яшәү чыганагы

                 Хөрмәтле якташым Гомәр ага Бәшировның язмасын укыгач, күз алдыма бала чагым, үсмер чагым үткән туган авылым Наласа, аның ямь-яшел чирәмле урамнары, көянтә-чиләк белән су ташыган чишмә сукмаклары килеп басты… Наласаның атаклы чишмәләре! Югары оч чишмәсе, түбән оч чишмәсе, Рәбига чишмәсе…  Әти өйләгә кайткан, миңа эндәшә: “Кызым, кисмәктәге су җылынып киткән, йөгереп кенә салкын чишмә суы алып менсәңче.” Ә чишмә юлын үтүе бик җиңелләрдән түгел бездә, әллә ничә тапкыр тау менеп тау төшәсе. Тешләрне камаштырырлык салкын чишмә суының ни дәрәҗәдә шифалы икәнлеген мин ул чакта аңлаганмыни? Ул суны чүмечләп эчкән әти мәрхүм бит беркайчан да ятып авырмады. Әни–бәгыремнең сиксән яшьтә дә бит алмалары яшь кызларныкыдай алмаланып тора иде. Инде үзем олыгайгач кына чишмә суының җан һәм тән сихәте икәнлеген аңлыйм мин. Чыннан да, олуг язучыбыз әйткәнчә, “гап-гади суның искиткеч гаҗәеп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар” шул. Юкка гына авыл кешеләре үз чишмәләре белән горурланып яшәмиләр, чишмәләренә яратып ягымлы исемнәр кушмыйлар. Авыруга дәва була торган чишмәләр бар бездә. Бу җәһәттәнРинат Мөһәммәдиевның “Чегән чишмәсе”ндәге карт чегәннең сүзләрен ничек искә төшермисең: “Это не вода, а чудо! Сам пей, жена пей, дети пей – и все жить будут.”

Гомәр ага күтәргән проблема – эчәр суларыбызның чисталыгы, аны күз карасы кебек саклау , чишмәләрне Җир-ананың Аллаһ кодрәте белән кешеләргә биргән бүләге дип, кадерен белеп кабул итә белү кирәклеге – бүгенге көннең иң үзәк проблемаларының берсе. Аның бу язмасы белән яшь буынга әйтеп калдырырга теләгән фикере дә шул: саклагыз сулыкларны! Изгеләр чишмәсе кебек чишмә-коелар корымасын, шифалы сулары белән киләчәк буыннарны да сихәтләндерсен!

Язучыбыз гадәти тел белән язмый,  җөмләләре уйланырга, сискәнергә мәҗбүр итә. Дөньядагы чик-чамасыз дип саналган суның бары ике проценты гына эчәргә яраклы икән! Әле ул да елдан-ел кими бара!

Минем алтынчы буын бабам – Үки бабай (Укмасыйны шулай атап йөрткәннәр). Ул камил акыл белән, киләчәккә карап безгә яшәр урын сайлаган. Саклыйк без алар ядкарь итеп безгә калдырган дөньяны.Саклыйк урман-болыннарыбызны, елга-күлләребезне. Саклыйк чишмә-коеларыбызны.

Табигатьне аңлау темасы.

              Яз килә! Хәбәрдар һәр аваз!

             Яз – көләч,тәрәзәң киңрәк ач!

                                                 (  С.Сөләйманова)

  Һәр елны язларыбыз безне үз гүзәллекләре белән шатландыралар.Тәрәзәгә карасам,чәчәкле болыннар,яшел урамнар үзенең матурлыгы белән кешеләрне бәхетле ясап,аларга елмаюны бүләк итеп,безне сокландыралар.Яз – үзе бер шатлык.

Текстның авторы да чәчәкле язның бар матурлыгын тоеп,аны безнең нечкә күңелләребезгә җиткерергә тырыша.Ул ,төрле- төрле эпитетларны һәм чагыштыруларны кулланып,текстны тагын да кызыграк ясый.

Бирелгән текстта,язның бар матурлыклары да санала:дәртле кояш җылысы,яңа тормыш – яңа көн башлануы,яшел үләннәр,хуш исле нәфис чәчәкләр,эшчән бал кортлары,магҗизалы күбәләкләр,сылу сандугачлар,назлы сыерчыклар,иркә кәккүкләр,яңа гына уянган дөньяның ыгы – зыгы – барысы да автор күңеленә якын.

Дөнья уяна...Һәм автор үзе яз белән сокланып,үзенең фикерләрен йөрәкләребезгә  җиткереп безне дә язның матурлыгын күреп аңларгаһәм тоярга чакыра.

Яшәүләре яшәүмени соң ул

Кулларыңда тибрәлмәсә гармун

Күңелеңдә дөнья биемәсә,

Йолдыз булып балыкмаса бер моң.

С1 Гармун   

Яшәүләре яшәүмени соң ул

Кулларыңда тибрәлмәсә гармун

Күңелеңдә дөнья биемәсә,

Йолдыз булып балыкмаса бер моң.

   Авыл. Кич. Күктә йолдызлар. Түгәрәк өстәл өстендә самовар гөҗли. Олы яктан гармун моңы агыла. Үзе дә сизмәстән гармун тавышына берәү кушылып җырлый башлый, өй стеналарына сыеша алмыйча җыр моңы, гармун тавышы, ташкын кебек, тышка агыла.

        Гармун моңы! Ул гасырлар буе халкыбызның рухи бердәмлеген ныгыткан, иң авыр чакларда да күңелен күтәргән, шатландырган, юаткан.

        Борынгы заманнардан ук татар халкы моңлылыгы белән аерылып торган. Рухи мирасыбыз, халык музыка коралы – гармунның тарихы әллә ни зур булмаса да, автор үз язмасында моңа зур басым ясый, яшь буынга моң тартмасының кыйммәте  турында сөйлисе, әйтәсе килә, күрәсең. Мин автор фикере белән тулысынча килешәм. Милли уен коралларын белү, аларга карата кызыксыну арттыру бу мөһим эш. Бүген дә  милли бәйрәмнәребезнең берсе булган сабан туйларында, туй мәҗелесләрендә, каз өмәләрендә гармун тавышы яңгырый.

         Беренче гармуннарны 18 нче гасырда ясый башлаганнар. Аны, беренче булып, 1782 нче елда Берлин остасы Бушман ясаган дип исәпләнә. Аннан соң гармуннарны Вена шәһәрендә һәм Италиядә, соңрак, узган гасырның 30 нчы елларында Россиядә дә ясый башлыйлар. Бу эшнең үзәге Тула шәһәр була. Ә менә татарлардан беренче булып Михаил Вараксин гармун ясау остасы булып танылган. Казанда гармун эше 1950-1960 нчы елларда аеруча киң колач ала. Талантлы яшь осталар барлыкка килә. Сарманда – Сәгыйтдин Камалиев, Арчада – Салих Валиев, Казанда – Илдус Җаббаров, Сәлих Шәйдуллин.

       Гармун моңы... Минемчә,  аңа беркем битараф калмыйдыр. Гади эшчеме, академикмы, табибмы, президентмы син - әлеге моң үзенә буйсындыра, сихри дөньяга алып кереп китә. Әйдә, яшәсен гармун!

С1 ЯЗ 

Ел фасылы язны татар әдәбиятында матур итеп сурәтләп бирүче әдипләребез гаять күп. Әйе, чыннан да, яз – табигатьнең матур, ямьле чоры. Яз безгә яшәү дәрте, күңел күтәренкелеге, киләчәккә өметләр алып килә. Яфрак ярып килүче агачлар, саф яшеллек, чәчәкләрнең хуш исе, кояшның җылы нурлары кәефне күтәрә, боек күңелләрне дәртләндереп җибәрә.

Көннәр аяз, күктән алсу

Нур сибеп кояш көлә.

Җиргә тама көмеш тамчы –

Сагынып көткән яз килә, - дип яза Мөнир Мазунов.

Тик шулай да язга мәдхия җырлаган язучы һәм шагыйрьләребез һәрчак килешеп булмый. Нигәдер алар язын урамнарны тутырып аккан пычрак кар сулары, кар астында калган чүп-чарны күрмиләр, әллә күреп тә ул турыда язмыйлармы... Һәр нәрсәнең караңгы ягы булган кебек, язның да бик үк күңелле булмаган билгеләре бар.

Март айларында сулы, пычрак карлы урамнар буйлап, аякларны чылатып, өйгә кайтканда, бер дә язның ямьле чорын искә төшермисең. Тизрәк шушы юешлектән, пычраклыктан өйгә кереп качасы килә, чөнки язның җәйгә тоташкан гүзәл мәле генә безнең күңелгә сеңеп калган.

Яз фасылын нинди төсләргә буяр идең дисәләр, һичшиксез кара төскә дияр идем. Нәкъ менә ак булган карны туфрак төсенә манар идем. Кар карасы... Көзнең мул уңыш биргән туфрагы төсе нигәдер яз карасыннан миңа якынрак.

Яз кешеләрнең кыш буе эшләгән гөнаһларын күрсәткәнгәме, җир йөзенең бар карасын ачкангамы, никтер күңелләрдә авыр тойгылар уята. Шуңамы без яз дигәндә шул чәчәккә күмелгән бакчаларны, бәрхет басуларны искә алабыз. Ләкин табигать бөек, язны да кара итеп яраткан икән, димәк, шулай кирәк.

С1 Мәхәббәт – ул үзе иске нәрсә,

Ләкин һәрбер йөрәк аны яңарта, - дип шагыйрь бик дөрес әйткән. Әйе, күңел агачына кунган мәхәббәт кошын кешеләрдән яшерү кыен нәрсә: күзләрең һәрчак аны эзли, аякларың ул яшәгән, ул йөргән сукмакларга алып китә... Хисләрне яшь, тәҗрибәсез чакта башкаларга сиздермәү аеруча катлаулы. Язучы әйтмешли, авыз я көлә, я елый шул.

Әмма һәр гашыйк кеше кич саен Борһаннар турыннан бозау эзлидер диеп булмый. Мәхәббәтнең төрлесе була бит. Бар алда әйтелгәнчә хисләре ургылып ташыганнар, бар сабыр гына яратучылар... Җир йөзендә күпме кеше яшәсә, шул кадәр гыйшык бардыр. Һәр мәхәббәтнең үз тарихы, үз төсе була.

Сүзем яратуларын һәр почмакта кычкырып йөргәннәр турында түгел, ә сабыр итеп, түземлек белән сөйгәннәрен көткәннәр, күп еллар яратуларын беркемгә, хәтта ярларына белгертмичә яшәгәннәр хакында. Әйе, андыйлар сирәк, алар турында язучы-шагыйрьләребез дә артык язмый. Шуңа күрә мисалны әдәбияттан түгел, ә тормыштан китерергә кала.

Нәкъ  әкияттәге  кебек яшәгән, ди, булган, ди, бер кыз. Көннәрдән бер көнне бу кыз гашыйк була. Ләкин ул үзенең яратуын беркемгә дә сиздерми, хисләрен мең кат йозак эченә бикләп куеп сабыр гына ярата. Сөюен белгертергә мөмкинлекләр бик күп булса да, кыз шулай тәрбияләнгәнгәме, әллә башка сәбәпләр аркасындамы, йөрәген ачмый. Гап-гади бу мәхәббәт кыйссасының тарихы ундүрт елдан соң гына тәмамлана. Еллар узып, күп сулар агып, һәр икесенең дә тормышында күп нәрсә үзгәргәч кенә, алар үз хисләрен бер-берсенә җиткерәләр...

Мәхәббәт – бөек нәрсә. Яратуларын һәр адым саен кычкырып йөрүчеләрне өнәп бетермим. Нәкъ җырдагыча аны аклап һәм саклап торырга кирәк.

     С1   Фоат Садриев  әсәреннән өзек буенча сочинение

Аналарның балалары өчен ут йотып, ул-бу була күрмәсен дип, һәр адымнарын күзәтеп,авырып китсәләр, төннәр йокламыйча хәсрәтләнеп торуларын үзең үсеп ана булгач кына аңлыйсыңдыр, мөгаен. Баласы үсеп буйга җиткәч тә, олыгаеп беткәч тә ананың борчылулары, хәсрәтләре кимеми, арта гына бара. Ә бала? Бала шуның кадерен беләме соң? Үсеп читкә киткәч, бер юл хат язарга да вакыт тапмыйча, әнисенең яралы йөрәгеннән кан саркытмыймы?

Язучы  Ф. Садриев үзенең бу әсәрендә мөһим социаль һәм әхлакый проблеманы күтәрә. Бу — ана һәм бала проблемасы. Минем уйлавымча, бүгенге көннең иң актуаль мәсьәләсе булып кала бирә бу мәңгелек сорау. Без аналарыбызга тиешле хөрмәтне күрсәтәбезме соң? Аз гына үсеп баш калкыту белән туган нигезебезне онытмыйбызмы? Автор безгә шул фикерне җиткерергә тели. Малай әтисенең гимнастеркасыннан теккән чалбарны бик шатланып киеп йөри. Хәзер ана ул чалбарны кадерләп сандык төбендә саклый. Баласы киеп үскән чалбар аңа җаныдай кадерле. Рәхмәт әйтү теләге белән ашкынган малай соңлый. Гомерлек үкенеч!

Соңламаска иде, соңламаска иде ди кебек язучы. Әниләргә рәхмәт әйтергә, гафу үтенүен сорарга онытмаска иде.

Мин автор позициясе белән тулысынча килешәм. Бик күп язучылар үзләренең әсәрләрендә ана белән бала проблемасын күтәрәләр. Шәриф Камалның “Буранда” әсәрендәге Мостафаны искә төшерик. Ай-һай ачыйглана герой, әмма, җырдагыча, “ җир астыннан юллар юк” шул. Тормышта да моның мисаллары җитәрлек. Гари авылындагы картлар йортында балалары исән-сау булган күпме аналар бар! ”Ана табан асты — оҗмах” дигән хәдисне истә тотса икән балалар. Ә.Еникиның “Әйтелмәгән васыять» әсәрендә дә , Аяз Гыйләҗевнең “Җомга көн кич белән”ендә дә — ана һәм бала проблемасы.

Сүземне йомгаклап, шуны әйтергә телим. Ана белән бала кылдан нечкә кырык җеп белән бәйләнгән диләр. Әниләребез исән чакта ешрак кайтасы иде. Соңга калмыйк!  Соңга калмыйк! Үзләренә мең тиешле кадер-хөрмәтне исән чакта күрсеннәр иде әниләр!

С1  Г.Гыйльманов әсәре буенча сочинение

        Адәм баласындагы шәфкатьсезлек, үзеннән көчсезләргә карата битарафлык, хәтта ки явызлык һәм кансызлык – болар кайдан килә соң? Кансызлыкның тамырлары кайда? Әллә язмыш тарафыннан үзләре бик кыйналган кешеләр шундый каты бәгырьлегә әйләнәме?

Галимҗҗан Гыйльмановның бу язмасында безнең бүгенге тормышта, кызгнычка каршы, гадәти хәлгә әйләнеп бара торган көнүзәк проблема, “кече туганнарыбызга” мөнәсәбәт проблемасы күтәрелә.

Кеше акылы югарылыкка ирешеп, әхлагы һаман түбән тәгәри барган бүгенге заманда безне чолгап алган табигатькә, аның җанлы һәм җансыз ияләренә мөнәсәбәт бик актуаль проблема булып  тора. Әгәр без бүген бу турыда чаң сукмасак, балаларыбызны җирне-суны, кош-кортларны яратырга һәм сакларга өйрәтмәсәк, киләчәктә җансыз һәм кансызлар илендә яшәргә мәҗбүр ителербез. Бүген сабый эт баласын ач үлемгә дучар иткән зат иртәгә ярдәмчесез калган әнисенә я сабыена шәфкатьле булыр дип кем әйтә ала? Бу әхлаксызлыкның тамыры – имансызлык.

Әсәрдәге “күз ачкысыз кар гарасатын” сурәтләү аркылы язучы безне гайре табигый хәлгә әзерли. Йөрәк, үзеңнең сөякләреңә суык үтеп кергән кебек, туктап кала,  “тере төргәк”нең калтырануы геройга гына түгел, сиңа да күчә. Һәм син, автор белән бергә, “әлеге кечкенә җан иясе алдында ачы буран өчен, көчекне адаштырып калдырган кешеләр өчен” җан газабы кичерәсең, үзеңне гаепле сизәсең. Автор бу кешеләрне гаепли, аның проблемага мөнәсәбәтен турыдан-туры күрсәткән бу юллар авторның граңданлык автивлыгы ни дәрәҗәдә югары икәнлеген билгели. Дөнья явызлыгы өчен үзеңне гөнаһсызлар алдында гаепле сизү теләсә кемгә бирелми.

Автор позициясе миңа шулкадәр якын, ирексездән Мәҗит Гафуриның “Кыр казы” әсәрендәге горбәттә адашып калган гарип казны терелтеп иреккә җибәргән малай искә төшә. Каты йөрәкле әтисен ризалатты бит ул.

Гөнаһсыз җан ияләрен рәнҗеткәнне табигать кичерми. Бу турыда халык ышанулары, әйтемнәре сөйли, “Мәчегә типсәң, аягың корыр”, ди халык.

Әсәрнең ахырында көчекне үлемнән коткарган герой: “Бу мизгелдә мин һәр кар бөртегенә күзләрен йома торган, суыкның һәр сулышына бөрешеп ката торган гадәти кеше түгел идем,”- ди. Шушы кечкенә генә әсәрдә кеше ничек безнең күз алдында үсте, зурайды, ныгыды. Әле генә беркемне һәм бернәрсәне күрергә теләмичә, “бит-йөзен тун якалары белән томалап, үз-үзен кочып, ярым йомарланган хәлдә барган” кеше әсәрнең ахырында ни дәрәҗәдә үзгәрә, гүзәл гамь белән яшәүче, кемгәдер үзенең бик кирәклеген аңлаудан рухланучы кешегә -  Затка әверелә. Ул бер гөнаһсыз җан иясенә икенче тормыш бүләк итте бит! “Бураны да, зәһәр суыгы да инде аны куркытмый

С1 Гасырлар мирасы.

 Бу  өзектә бүген дә актуаль  булган күп кенә темаларны чалгап ала.Дөресен әйткәндә,бу текст татар милләтенең үткәне,хәзерге вакыты һәм киләчәге турында.Тукай – милләтебезнең горурлыгы,мирасы.Үзебезнең тарихыбызны,әдәбиятебезне,телебезне хөрмәт итмәсәк,үзебезне дә хөрмәт итмиләр.Габдулла Тукайның  бөтен әсәрләре дә кызык  итеп язылган,әдәби яктан үскән саен фикерләре,укыган китаплары үзгәрә. Габдулла Тукай — татар милли шигъриятенә нигез салучылардан. Рус мәдәниятендә мәшһүр Пушкин нинди бөеклеккә ия булса, Тукай да татар тарихында шул ук дәрәҗәне алып тора. Әле үзе исән чакта ук халкыбыз аны шагыйрь буларак таный. Балалар өчен күп кенә әкиятләре  язылган:”Шүрәле”,”Су анасы” һ.б.Габдулла Тукай кешеләр күңелендәмәңгегә калыр.Тик моны искә төшереп торырга кирәк.Буыннар алмашу белән татар милләтенә,талантлы кешеләренә горурлык хисе сүнмәсен.

Тукай исән-

Җыры күңелләрдә.

Яшәсәк тә үзен күрмичә.

Тукай яши моңлы сазын уйнап,

Шагыйрьләргә  тынгы бирмичә!

С1 Һәркемгә дә үз туган ягы бик кадерле

. Кеше кая гына барса да, барыбер күңеле белән үзенең газиз туган авылына, туган шәһәренә ашкынып кайта.

       Безнең чиксез киң илебездә матур шәһәрләр һәм авыллар бик күп. Тик бөек татар телендә аңлашып, сөйләшеп, татар халкының гореф-гадәтләренә буйсынып яшәгән кешеләр, әлбәтта, Татарстан республикасында гомер кичерә. Татарстан республикасы экономик яктан һәм кеше саны буенча Русиянең иң зур республикалыраның берсе. Шулай ук хәзерге Татарстан йөздән артык милләткә туган йорт, туган як. Ул күп милләтле республика. Татарстан үзенең бай тарихы һәм уникаль табигать ресурслары белән халкында горурлык хисе уята, шуңа күрә дә бу табигать почмагы туристларның игътибарын яулап алган. Зур уңыш бирә торган киң басулар, күп миллионлы шәһәрләр зәңгәр сулы Кама, Идел елгалары һәм яшел урманнар  белән алмаша. Республика җир асты байлыклары белән дә горурлана ала.

   Татарстан республикасында татар мөселман һәм  рус православие мәдәниятенең үзара бәйләнеп яшәвенең үрнәге күрсәтелгән.Тарихының авыр вакыйгаларына карамастан, татар һәм рус халкы татулыкта һәм бердәмлектә яши.

    Татарстанда буыннан-буынга күчеп  килгән гореф-гадәтләр, бәйрәмнәр бик күп. Шуларның берсе - Сабантуй бәйрәме. Бу милли бәйрәм язгы чәчу тәмамлануга багышлана.  Элек-электән Сабантуйның күрке - ат чабышлары, әлеге Татарстанда да бу спорт төренә бик әһәмиятле урын бирелә. Сабантуй бәйрәме Татарстанда гына түгел, ә татарлар яшәгән барлык регионнарда да, хәтта чит илләрдә дә үткәрелә.

    Татар халкының милли бәйрәмнәре белән бергә республикада яшәүче башка милләтләрнең дә бәйрәмнәренә дә зур игътибар салынган.

    Татар көйләре бигрәк тә моңлы булып тоела. Башка телләргә тәрҗемә ителми торган моң сүзе татар халкының күңелен сыйфатлый. Татар шигырьяте һәм җыр иҗаты белән бер рәттә татар мәдәниятендә традицион һөнәрләр дә зур урын алып тора, алар татар халкының рухи дөньясын чагылдыралар. Мәсәлән, татар халкының ювелир сәнгате бөтен дөньяга билгеле. Шулай итеп, татар сәнгате безнең – татарларның - борынгы буыннарыбызның яшәү рәвешен, мәдәниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешеләре, үз халкыбызның, үз туган ягыбызның гореф-гадәтләрен ихтирам итеп яшәргә тиешбез.

С1 Әни!

 Һәркем өчен иң изге, иң кадерле кеше.  Бу якты дөнҗяга килгәч тд, безне йомшак куллары белән сыйпап, җыр көйләп юатучы, татлы йокыдан иркәләп уятучы, яшәргә көч-куәт бирүче, гомер буена кайгы-шатлыкларыбызны уртаклашучы газиз әнәләребез.

Бирелгән өзектә сүз иң якын кешеләр, әниләр, аларның балаларына карата шәфкатҗле булулары турында бара. Н.Дәүли әнәләрнең йөрәктә нинди зур урын алып торуын, бу сүзнең биеклеген, аларның нинди илаһи көчкә ия булуларын ассызыклый. “Әни дип әйттеңме, син инде көчле дә, син инде бәхетле дә”- ди ул.

Шулай ук өзектә ана белән бала мәхәббәте, ананың балага булган мөнәсәбәте, алар арасындагы җылылык хисләре чагылыш таба. Ул әниләрнең балага булган мәхәббәтен җир йөзен үзенең нурлары белән җылытучыга тиңли. Автор образлы сурәтләү чараларын мул кулланган. “Йөрәгендә шатлык тыпырчын”, “ананың күңеленә барып кунды” сүзтезмәләре моның ачык мисалы.

 Автор бары тик әни күңеле турында гына шулай әйтеп булуын искәртә.

Шундый мәрхәмәтле, кадерле кешеләребез язучыларыбызга илһам чыганагы булып торалар. Алар турында әдәбиятыбызда күпме гүзәл әсәрләр иҗат ителгән. Мәсәлән,Ш.Хөсәеновның “Әни килде”, Т.Миңнуллинның “Әниләр һәм бәбиләр”,  Ә.Еникинең “Әйтелмәгән васыятҗ” әсәрләрен һәм башка бик күп әсәрләрне санап китәргә була. Аларда әниләрнең бөек рухы, тынгысыз җаны, изге, олы күңеле, тырышлыгы бик ачык чагыла.Әнинең нинди кадерле сүз икәнен һәркем белә, әлбәттә. Үзем дә өч бала анасы булсам да, әниемә мин гел бала. Безне, дүрт баласын, тигез күреп, һәрберебезнең уңышларына сөенеп, ялгышларына көенеп яши әнием. Ул- безнең киңәшчебез дә, таянычыбыз да.

Безнең кадерле кешеләребезгә борчу-хәсрәт китерергә хакыбыз булмаса да, хәзерге көндә үз әти-әниләрен рәнҗеткән,олыгайган көннәрендә картлар йортында яшәткән бәндәләр бар. Кызганычка каршы, мондый хәлләрне тормышта,бигрәк тә хәзер, еш очратырга була. Матбугат битләрендә дә мондый язмалар зур урын алып тора. Андый кешеләргә  минем нәфрәтем чиксез. Аларның аналары да бит төн йокыларын калдырып, аларны үстергә, укыткан, кеше итәргә тырышкан. Шул балалар аларны картлык көннәрендә ярдәм итүдән мәхрүм иткәннәр. Алар үзләре дә иртәие- соңмы шул хәлгә калачаклар.

Юкка гына бит халык та “Оҗмах аналарның аяк астында”, -димәгән. Бу сүзләрнең хаклыгына шигем юк. Минем фикеремчә, ана- изге кешелек дөнҗясының башлангычы. Ана булу- үзе зур бәхет, зур шатлык. Әйдәгез, ана булуыбызның кадерен белик, шушы изге сүзгү тап төшерми, мәрхәмәтле, ягымлы

 С1 Ана образы

Ташлама, әнкәй, ташлама,

Мине изге догаңнан.

Ташласаң изге догаңнан

Мин бәхетле булалмам...

Ә.Еники” Әйтелмәгән васыять “-Акъәби һәм аның улллары, кызлары, оныклары турында.

Т.Миңнуллиннның “Әниләр һәм бәбиләр”4 хатын-кыз13 балалы Гөлфинә,7ел бала көткән Валентина, бала назын татыйсы, бала тәрбиялисе килгән үзен ямьсез санаса да, эчке дөньясы матур Алтынчәч һәм бу заман шыксыз инвалиды Димма.

М.Җәлил “Ана бәйрәме”поэмасы.Бу тема сугыш чорында язылган;монда әни кешенең олы мәхәббәте сурәтләнә.

Бөтен уллларын сугышка озаткан, елый-елый күзләре дә сукырайган.

Ана- татар поэзиясендә идеал образ.аны күп вакыт ак төс белән бергә йөртәләр.Минемчә, һәрбер әни булган кеше үзенә аерым атап язылган шигырьгә лаек. “Әни”сүзе үзе үк бик матур шигырь бит ул.

С1  Татар халкының гоеф –гадәтләрен һәм йолалаларын сурәтләү

Туган җир!Нинди соң ул минем туган җирем, туып-үскән газиз төбәгем?Моны гади сүзләр белән генә аңлатып бирергә һич тә мөмкин түгел шул!

Туган якның гүзәллеген , аның сихри матурлыгын һәр кеше тоеп үсәдер.Г.Бәшировта “Туган җирем –яшел бишек”, “Җидегән чишмә”әсәрләрен балачактан күңелендә калган хатирәләрен яңартып, табигатьнең пычрануын, чишмәләрнең кибүен күреп, урманның кеше, транспорт йөрүеннән ачынып язгандыр.

“Туган җирем-яшелбишек”әсәрендә язучы үзенең күңелле балачагын сурәтли.Балачак ул кеше гомерендә бер генә була.Шуңа күрә аның һәр мизгеле кадерле, алар бердә онытылмый.Авыр балачак образына бәйләп, туган авылын, татар халкының ел саен үткәрелеп килә торган изгедән-изге йолаларын, бәйрәмнәреннечкәләп сурәтли, аңа мәхәббәтен белдерә.

Туган якның нинди генә юк аның!Сабантуе дисеңме, ашлык чәчү, печән чабу, каз өмәсе,өйгә килен төшерү.Аларның һәммәсе кадерле!!!Менә Сабантуйга әзерлек башлана.......

С1 Буш нигезләр булмасын

Бушап калган нигезләр, кешесез калган авыллар, көтеп-көтеп тә кайтмаган имәндәй нык ир-егетләр – солдатлар, тол һәм ятим калган аналар, балалар. Сугыштан соңгы авылны бары тик әнә шулай гына сурәтләп була.

Бу текстта нәкъ шул проблема – сугыш проблемасы, аның адәм баласына китергән афәте турында язылган. Проблеманың тирәнлеген күптәнге фотосурәт ачыктан-ачык чагылдырып тора. Куллары салынып төшкән ата да, ак яулыклы ана да улларын сугыштан көтеп ала алмаганнар. Аларның гомер иткән нигезендә уллары Миңнегаян гаилә корып, балалар үстереп яшәргә тиеш булган, тик сугыш бөтен өметләрне өзгән. Буш калган нигездә беркайчан да бала-чаганың шат тавышы да ишетелмәс, гөрләп-кайнап торган тормышның гүзәл мизгелләре дә чагылмас. Сугыш – кешелекне юк итәргә, бәхет-шатлыкны җимерергә сәләтле явыз нәрсә.

Бу проблеманы чагылдырган бик күп әсәрләр иҗат ителгән. Ш. Галиевнең “Әткәйгә хат” поэмасын “сугыш чоры балаларына куелган һәйкәл” дип санарга була. Әсирлеккә эләккән совет солдатларының язмышын Н. Дәүли “Яшәү белән үлем арасында повестенда оста итеп сурәтләгән. Ә. Еникинең “Бер генә сәгатькә” хикәясендә сугыш чоры кешеләренең кичерешләргә бай тормышын күрә алабыз.

 Сугыш чорында тол калган әбиемнең сөйләгәннәрен бүген дә оныта алмыйм. Ничек күтәрә алганнардыр алар ул чорның авырлыгын, бу турыда күз алдына китерү дә кыен. Үзләре көн-төн эштә, ач балаларын туйдырырлык та икмәкләре юк. Бер-бер артлы үлгән балаларын җирләгәннән соң, чәчләренең бер төндә агарып чыгуы үзе генә дә күп нәрсәне аңлатмыймыни? Балаларын ач үлемгә дучар итәсе килмәгән күрше апа, бер уч икмәк белән белән тотылып, төрмәгә озатылгач, авылдашлары ниләр кичергәнне күз алдына китерү кыен түгел..

 Гомумән, сугыш һәрчак кешеләргә бәхетсезлек кенә китергән. Автор Ш. Мостафин кузгаткан проблема бүген дә актуальлеген югалтмаган. Бүген дә байлыкка, җиргә туймаган затлар гаебе белән төрле илләрдә әледән-әле бәрелешләр килеп чыгып тора. Тагын күпме бала ятим калыр да, күпме аналар балаларын, ирләрен сугыш кырында югалтырлар. Боларны күрмәс өчен, әллә ниләр бирерсең. Буш нигезләр, вакытсыз картайган аналар булмасын өчен, кешелек дөньясы берөзлексез көрәшергә тиеш. Сугыш утын туктату җиңел булмаса да, бөтен халык, илләр күтәрелсә, минемчә, бер төркем башкисәрне – сугыш утын кабызучыларны туктатып калу мөмкиндер. Бу эштә безнең өлешебез икеләтә артык булырга тиеш, чөнки без – сугышларны иң күп күргән халык.

С1  Табигать һәм кеше

Бүгенге көндә табигатьнең кеше белән бәйләнеше проблемасы кискен тора, чөнки кеше җирдә җимергеч эш-гамәлләр кыла. Аларны ничек булдырмый калырга? Гомумән, кеше табигатьбелән  ярашып яши аламы, кеше табигать белән бербөтенме, әллә кеше табигатьнең патшасымы? Язучы бу текстта шушы сорауларга җавап эзли.

Элек-электән үк кеше белән табигать аерылгысызбулган. Кеше үзен беркайчан да табигатҗтән өстен куймаган.

М.М дә табигать һәм кеше аерылгысыз, матур симфония итеп сурәтли. Текстта кешеләр һәм кошлар арасындагы мөнәсәбәт сурәтләнгән. Бу гаять үзенчәлекле күренеш. Кешеләрнең язмышлары, көнкүрешләре кошларныкына охшага икән бит. Ата сыерчыклар ничек итеп ояларын әзерли, ә җыештыру эшен ничек оста итеп ана сыерчык башкара. Тормышта да ирләр төп мәсьәләләрне хәл итәләр, өй җыештыру- хатын-кыз эше.

Ә менә ата саескан да, ана саескан да шәп кешеләр түгел икән. Алар гаиләләрен сакларга тырышмыйлар, шикле юлларда йөриләр. Кайбер кешеләр дә шулай бит! Димәк саесканнар белән кешеләр дә кардәшләр.

 Язучы фикерләре белән мин дә килешәм. Кеше белән табигать бербөтен булганда гына, тормыш елдан-ел матерлана ала.

Халык авыз иҗатында бу аеруча киң кулланыла. “Карлыгач һәм Чыпчык” әкияте. Карлыгач эшнең рәтен белә, тарыш, армый-талмый эшли торган кешене сурәтли. Чыпчыкны кызгана, аңа булыша.

Татар әдәбиятында кеше белән табигать мөнәсәбәтләрен күрсәткән әсәрләр байтак. И.Юзеевның “Бакчачы турында баллада” сында бакчачы башта матурлык тудыра, Ә аннары ялгышлык эшли, Еланнарны үтерәм дип табигатькә төзәлмәслек яра сала.

Ә.Баянов “Сзяхәтнамә”поэмасы белән табигатҗне һәм халык әхлагын сурәтләп дөньяны сискәндереп җибәрде. Ул яңа шәһәрләр, ясалма диңгезләр төзүнең тирәлекне  пычрату, киләчәк өчен нинди куркыныч булуын искәртте.

Язучы бирелгән өзектә кешеләргә гыйбрәтле вакыйганы сурәтли. Бүгенге көндә кошларның бетә баруы, кешеләрнең табигать белән араларын өзүләре мине дә борчый. Табигатькә битараф булмыйк. Табигатьне саклау – барлык кешеләрнең изге бурычы!

С1   Ком сәгате

Вакыт- ком сәгате. Әйе, адәм баласы  гасырлар буена үзгәреш кичерә.Тарих, яки вакыт,алга бара. Минемчә, Б.Рәхимова бу әсәрендә бик дөрес язган,гасыр узу, берсе тулып икенчесе башлану табигый хәл. Кеше күпме генә үткәненнән, бүгенгесеннән зарланса да, һәр чорның үз матурлыклары булган.Алмаз Хәмзин “Ком  сәгате” шигырендә дә шуны әйтергә тели.

Әсәрдә әйтелгәнчә,20 нче  йөз башында тарантаста янәшә утырып сөйләшеп баручы бәхетле булганмы, әллә интернет аша аралашучымы? Бу бәхәсле сорау. Нинди генә чорда яшәсәң дә, тормышта үз урыныңны табарга,тормышның ямен, матурлыгын күрә белергә кирәк. Әлеге әсәр дә яшәеш, вакыт,гомер турында уйланырга чакыра.Чөнки яшәеш әйләнеп тора, ә вакыт шартлы гына.

Вакыт ага, сулар ага. Ләкин, ничек кенә булмасын, вакытка ияреп халкыбызның моңлы җырлары, гореф-гадәтләре дә алга бара. Бүгенге көндә дә үткән гасыр урталарында җырланганмоңлы көйләребез яңгырый.Мәсәлән сибгат Хәкимнең “Башка берни дә кирәкми” шигыренә язылган җыр.

Без үзебезне 1000 яшәр, исән-сау милләт дип саныйбыз икән, рухларыбызны ныгытырга кирәк.Менә шунда инде без татар әдәбиятына таянабыз.

Язмамны йомгаклап, шуны әйтергә телим: гасырдан гасырга күчкәндә, гомер узганда тагын да уяурак булыйк, үзебезнең гореф-гадәтләребезне, тарихыбызны ныграк аңлап,аларны киләчәк буыннарга   лаеклы  тапшырыйк .

С1 Милләт язмышы

Минем милләтем- татар милләте. Ләкин ничә еллар дәвамында изелеп яшәгән ул. Ә җит кайчандыр Казан ханлыгында нинди тормыш шаулаган: сәүдә үскән, һәркем тырышып эшләгән, һәркемнеә үз кәсебе, үз һөнәре, байлыгы- муллыгы да теләсә кем көнләшерлек булган.

Менә фаҗигале 1552 нче ел... Явыз Иван гаскәре безнең илебезне яндыра, талый үзенә буйсындыра.Шушы елдан татар халкын юкка чыгару , көчләп чукындыру башлана. Г.Исхакыйның “Зөләйха” фаҗигасе шушы вакыйгаларны  күз алдына тулырак китерергә булыша. Чын күңеленнән дингә табынган гаиләне көчләп чукындыралар. Мулла кушкан исемнәрен бозып урыс исемнәре тагалар. Зөләйханы иреннән аерып,бер урыска кияүгә бирәләр. Бу ,әлбәттә, Зөләйхага түзә алмаслык хәсрәт булып төшә. Бу вакыйгалардан соң Зөләйха тыныч кына яши алмый, үз халкы, үз милләте өчен көрәшергә, үч алырга сүз бирә. Ул, урыс ирен үтереп, зинданга ябыла. Монда ул бик күп тән җәрәхәтләре ала, ләкин аның рухы иректә була.Зөләйха кебек каһарман кешеләр булганда гына татар халкы мәңге яшәр!

Бу вакыйгалардан соң күп еллар, гасырлар үтә. Халкым арасында да тугры булмаганнары табыла. Алар күп мал җыялар, дәрәҗәләрен күтәрәләр. Ләкин акрын гына булса да алар татар булуларыннан туктыйлар “Ике йөз елдан соң инкыйраз” нәкү менә шундый очракны тасвирлап башлана. Г.Исхакый, күрәзәче кебек, алдагы тормышны тасвирлый. Бу әсәрдә татар милләте юкка чыга.

Ә бит чынлыкта шулай была язды. Телебезнең язмышы кыл өстендә иде. Татарстан мөстәкыйлҗлек алганнан соң гына,мәктәпләрдә,югары уку йортларында татар теле гамәлгә керә башлады.Һәр халыкның үз гореф-гадәтләребула. Телдән башка  яши алмаган кебек, халык алардан башка да милләт булып яшәвеннән туктар иде.

Г.И. үз әсәрләрендә халык тормышын, аның киләчәген дөрес тасвирлый. Аның әсәрләрен укыган кеше татар халкының нинди бөек икәнлеген күрә, бу халыкка ихтирамы арта.                                                                                                            

С1  Ятимлек

Ятим балаларның  күңеле яралы.  Аларның карашларында ук моңсулык ярылып ята, йөзләрендә һәрнәрсәдән, һәркемнән курку язылган. Ләкин алар да бит башкалар кебек үк тулы хокукка ия кешеләр. Юк шул, алар әти-әниле булудан мәхрүм ителгәннәр. Аларның башларыннан сыйпап, хәерле төн теләп, әкиятләр сөйли-сөйли йоклатучы, иң тәмлеләрен генә сайлап кыстый-кыстый ашатучы, усал куллардан саклаучы әти- әниләре юк. Бу балаларның күңелләре китек. Өс-башлары бөтен, тамаклары тук булса да, алар җылы наздан мәхрүм. Шуңа күрә ятим балалар һәрнәрсәгә шикләнеп карыйлар.Әмма аларга төрле яктан товар сайлаган кебек караган кешеләр дә бар бит.Менә шундыйлар ятимнәрнең кешеләргә ышанычын какшата. Шундый адәмнәр ятимнәрнең яралы күңелләрен таш белән тутыралар. Бала күңеле болай да авыр тормыштан бары тик дорфалык, катылык кына көтә.Андый кешеләрне ятимнәр янына якын да китерергә ярамый, минемчә.Барыбыз да шәфкатьлерәк, мәрхәмәтлерәк булсак иде аларга карата.

Ятимлек темасы язучыларыбыз иҗатында да киң урын алып тора. Мәсәлән, Ф.Яруллинның “Яралы язмышлар” китабы . Китап, исеменнән күренгәнчә, балалар язмышын, кеше язмышын алгы планга куя. Китапның геройлары- әле яңа гына туган, тууга ук ятимлеккә дучар ителгән сабыйлар. Әйе, дучар ителгән, чөнки сабыйлар йортында тәрбияләнүчеләрнең күбесенең әти-әниләре исәннәр.

Китаптагы вакыйгалар гөнаһсыз сабыйларның яшәү рәвешләрен,олыларның аларга төрле мөнәсәбәтләрен , балалар ризыгына кул сузучы  комсыз җаннарны тасвирлый. Укыганда йөрәк әрни, күздән яшь ага.  Бу китапны   тормышны тирәнрәк аңларга,шәфкатьлерәк булырга ярдәм итә.                                                                      

С1 Сугыш темасы

Татар  әдәбиятында сугыш темасын чагылдырган әсәрләр күп.Сугыш елларындагы ачлык, ялангачлык, сугыш кырларында ятып калган корбаннар, фашистлар тоткынлыгында хурлыклы һәм мәсхәрәле улем көткән әсирләр язмышы татар язучыларын тетрәндерми калмый, уйланырга мәҗбүр итә. Сугыш темасы чагылган әсәрләрнең күбесе авыл халкы тормышын сурәтләүгә багышланган. Ул елларда кешеләр генә түгел табигать  тә зур югалтуларга дучар булган: урманнар янган, кырлар, таулар теткәләнеп беткән.  

Сугыш афәтен кеше күңеленә тирән үтеп керерлек итеп сурәтләгән язучылардан Ә.Еникине китерергә була.Аның гаҗәеп бай рухи дөньясы укучыларны сокландырмый калмыйдыр.Ә.Еники үзенең “Җиз кыңгырау”, “Бер генә сәгатькә”, “Мәк чәчәге”, “Ялгыз каз”, “Кем җырлады?” кебек әсәрләрендә сугыш фаҗигасенең гади авыл кешесенә, табигатькә нинди яра салуы турында яза.  

“ Бер генә сәгатькә” әсәрендә сугышка киткән авыл егетенең өйгә кайтып керүе-туган иле, туган халкы өчен көрәшүче улларын сагынучы анага зур шатлык. Ләкин ана йөрәге аның бик кыска вакытка- бары тик бар генә сәгатькә кайтуын аңына сыйдыра алмый.Ул кинәт кайтып төшкән төпчеген яраткан ризыгы белән сыйлый алмавына  борчыла.

Сугыш-һәркем өчен дә зур фаҗига. Шушы кыска гына вакыт эчендә өзелеп сыйгән, зарыгып көткән ярын күрми калу егет өчен дә, кыз өчен дә бик авыр.Шушы әсәрдә язучы якын кешеләрнең аерылуын, аларның сугыштагыларны көтеп, билгесезлек эчендә яшәүләрен тасвирлый. Чынлап та, сугышка киткән кешенең гомере әллә бүген өзелә, әллә иртәгә? Әмма берсе дә якыннарының үлүен теләми, барысының да исән-имин туган илгә әйләнеп кайтуын кытә.

Ә.Еники сугышны тормышның, яшәешнең төрле якларын тасвирлап сурәтлә. Сугыш кешеләрдә генә түгел, табигатькә дә тирән эзен калдыра.Җир-ана сыкрый, авыр сулый, аның киек-җанварлары яшәрлек урманнар, йөзәрлек сулар тимер-томыр калдыклары белән, мәетләр белән тулган, снаряд, бомба шартлауларыннан теткәләнеп беткән.Янгын төтененнән кояш та күренми хәтта. Менә бит ничаклы бәхетсезлек килә бөтен кешелеккә, табигатькә сугыш белән. Кирәкми, кирәкми безгә сугыш!  

С1 Укытучы

Мин укытучы һөнәрен  игенче һөнәре белән чагыштырыр  идем. Игенче кечкенә генә орлыкларны туфракка чәчә, армый-талмый җирне ашлый, эшкәртә. Шулай зур авырлык белән иген үстерә. Ул үстергән игеннәр бөтен халыкны сыендерә. Укытучы да нәни баланың күңеленә яхшылык орлыгы чәчә, белем бирә, тәрбияли. Ә бала, үсеп җиткәч алган тәрбиясен, белемен кулланып, халкына хезмәт итә.

Минем беренче укытучым үзенең кыләч йөзле, ягымлы күз карашы, тыныч тавышы белән барыбызны да үзенә каратты, күңелләребезгә ачкыч тапты. Менә шулай безне зур сабырлык белән белем диңгезенә алып керде. Минем беренче укытучым дәресләрне мавыктыргыч, кызыклы итеп алып бара иде.  Ул  безнең авырып китүебезне, кәефсез чагыбызны бик тиз сизеп ала иде. Мин үземнен олы күңелле укытучымны хөрмәт итәм.Аңа авыр һәм мактаулы эшендә уңышлар, сәламәтлек телим!

Һөнәрләр бик күп,аларның төрле һәм кызыклы булуы турында һәркем белә. Ләкин бу һөнәрләргә өйрәтүчеләр кемнәр соң? Әйе училище, техникум, институт дигән уку йортлары бар. Ә аларга кадәр укый торган белем йорты- мәктәп. Балалар җиде яшҗкә җиткәч, мәктәпкә баралар. Менә шуннан башлана да инде һөнәр ияләренең тамыры. Ә шушы яшь, ныгымаган тамырларга су сибүче кешеләр- укытучылар. Алар бу тамырларны ныгыталар, үсәргә булышалар.Шуңа күрә укытучылардан бик күп сабырлык сорала.Укытучы гына түгел, артист та, язучы да булырга туры килә. Менә шундый һөнәр иясе ул  укытучы!

Ф.Яруллин “ Сез иң гүзәл кеше икәнсез”( аргумент китерергэ)