Публичная лекция Толерантность – тэсэмгэй хандаса
статья по психологии

Публичная лекция Цыренжаповой Г.С.,

учителя бурятского языка АСОШ №2

Толерантность – тэсэмгэй хандаса.

Ямаршье арад зониие, ямаршье яhатанай хүн бүхэниие ойлгохо, тэсэмгэй хананхатай байха шанар шэнжэ hургуулиин үхибүүдтэ хара багаhаа ойлгуулжа, заажа үгэхэ ехэ багшанарай үүргэ гэжэ hанадагби.

        Мүнѳѳ хатуу сагта дэлхэйн элдэб газарта дайн дажар, терроризм, ямар шажан зүб, бурууб; ямар арад зон hайн ба мууб гэхэ мэтэшэлэн асуудалнууд дээрэ тоосолдоон гаража хүн зон бэе бэетэеэ ойлгосо муутай боложо байhан шэнжэ харагдана.

        Тииhэн тула толерантность шэнжэ юун гээшэб? Минии hанахада «тэсэмгэй хандаса». XI-XVI зуун жэлhээ эхилээд энэ асуудалаар олон философууд бодолгото болоһон байна.

Гүнзэгы ухаатан Вальтер ехэ үүргэ оруулжа, иигэжэ хэлэһэн байна. «Толерантность» (тэсэмгэй хандаса) – дэлхэйн арадуудай хоорондохи эб найрамдал, шажан мүргэл болон социальна бүлгэмүүдэй эгээл үнэ сэнэтэй ба үндэһэн табисуур болоно.

Тэрэ гэһэнһээ хойшолон энэ асуудал хүн зоной эрхэ сүлѳѳ хамгаалдаг декларацида оруулагдаһан байна. Тиин һүүлшын 10 жэлэй туршада ЮНЭСКын шиидхэбэреэр «тэсэмгэй нимгэн хандаса» - улас арадуудай хэлсээ холбооной, эб найрамдалай шухала гол үндэһэн термин – үгэ болоно.

Энэ үгын гол удха юун гэжэ тайлбарилхаб?

Дэлхэйн хүн зоной нэгэдэл сэдьхэлээрээ мэдэрхэ болон, бэе бэеынгээ эрхэ хүндэлхэ, хоро хүргэхэгүй. Ондоо хүниие хорлобол, ѳѳрыгѳѳ хорлоһондол, хохидуулһандал адли.

Иимэл удхатай һэн хойноо «толерантность» тэсэмгэй нимгэн хандаса хүн зоной, арад зоной, гүрэнүүдэй харилсаанай гол түлэб «модель», үндэһэн болохо ёһотой. Илангаяа хэдэн зуугаад жэлэй хугасаа соо суг ажаһуудаг Россиин гүрэнэй олон яһатанай арадта хабаатай. Бүмбэрсэг дэлхэй мүнѳѳ үеын тогтомжоор байдал «тэсэмгэй хандаса» амин гол шухала болоно.

Багшанарта ЮНЕСКын түрүүлэгшэ ехэтэ хандаһан байна. Үри хүүгэдые хүмүүжүүлхэдээ:

- үнэн сэхээр ондоо яһатанай соёл түүхэ удхалан ойлгуулха;

- элдэб эсэргүү ябадалые эбтэй эетэйгээр усадхаха, элдэб хүсэлэлтэ хэрэглэхэгүй гэжэ һургаха.

Ямаршье арад зоной словарь абаад харахада, толерантность гэжэ удха үндэһѳѳрѳѳ адли. Ѳѳрынгѳѳ хүсэл, һанал бодол һайн мэдэдэг, ондоо һанал бодолтой зониие ойлгохо. Ганса ойлгоод байха бэшэ, тэрэ зониие хайрлаха, хананхалха, аргатай һаа туһа хүргэхэ.

Хайшан гэжэ хүмүүжүүлхэб? Минии һанахада, манай буряад арад зон элинсэгүүдэйнгѳѳ захяа заршам, һургаал, тэсэмгэй нимгэн хандаса Буддын шажанайнгаа алтан абдарһаа удхалан абаха ёһотой гэжэ һананаб. Зүб гү?

Буддын шажанай һургаалаар бүхы дэлхэй амиды зүйл: хорхой шумуулһаа эхилэн хүн түрэлтэн хуу холбоотой. Сансарын хүрдын ойлгосоор бүхы юумэн эрьесэтэй байдаг, хэһэн үзэһэн юумэн һайтай муутай эрьелдэн байдаг, тиибэл Далай багшын номһоо: «Ондоо хүндэ эсэргүү байнхаар, ѳѳрынгѳѳ зосоохиие, һанал бодолоо номгоруулха ёһотой». Буддын шажанай табисууртай ёhоор ганса досоохи сэдьхэлээ тахюулан сэбэрлэхэ болон, мүн байгаалиин үзэгдэл, амиды бүхы зүйлдэ шэнэ тэсэмгээ хандаса хэхэ ёһотойбди. Жэшээлхэдэ, Энэдхэг гүрэндэ иигэжэ хэлсэдэг: хэрбэеэ наран руу нюдѳѳ сабшангүй хараха болобол, гэнтэ хүн ойлгохо. Наран хүн хоёр таһаршагүй бүридэл: наран гансаараа бэшэ, хүн нарагүй бэшэ. Хүн – наран нэгэ бүридэл, тиимэһээ алтан дэлхэй бүхы юумэн нэгэ бүридэл.

Тиимэ хадань, тэсэмгэй нимгэн хандаса ганса хүн зондо хэрэгтэй бэшэ, бүхы дэлхэйдэ хэрэгтэй.

Мүнѳѳ сагай багшанар иигэжэ һанаха байнабди: гэр бүлын хүмүүжүүлгэ эндэ ехэ үүргэ дүүргэнэ.

Танай анхаралда хитад арадай притча:

Анхан сагта нэгэ айл байһан гэдэг. Энэ юрын айл бэшэ. Энэ бүлэдэ 100 гаран хүн ажаhуудаг байгаа. Тэдэ нэгэ томо тосхон боложо ажаhуудаг байгаа. Дэлхэй дээрэ олон үри хүүгэдтэй гэр бүлэ байгаал аабза гэхэт!? Зүгѳѳр энэ айлайхи онсо ондоо. Юун бэ гэхэдэ: хододоо эбтэй эетэй, нэгэшье хэрүүл хараал, тоосолдоо мэдээгүй, наншалдаха сохилдохо гээшые  үзѳѳгүй hайхан бүлэ байгаа. Энэ гэр бүлэ тухай гүрэнэй хаан hураг дуулаад, «зүб хэлсэнэ гээшэ гү?»- гээд, ерэжэ хараад, гайхаба. Ариг сэбэр, hайхан байдал үзэгдэбэ: үри хүүгэд жаргалтай, хүгшэд үбгэд баяртай, урматай. Хаан түрэлтэн гэрэй эзэнhээ һураба. Гэрэй эзэн саарһа баряад удаан бэшэбэ (бэшэхэдээ муу байгаа). Хаан саарһыень уншаад ехэтэ гайхаба. Тэрээн дээрэнь оройдоол гурбан үгэ бэшээтэй байба: ДУРАН, ХҮЛИСЭЛ, ТЭСЭБЭРИ. Хаан уншаад, гайхан һураба:

- Оройдоол энэ гү?

- Тиимэл даа. Энэл даа манай гэр бүлын эб найрамдал.