Слайд 1

ОЮН «ТЫВЫНАРАМ, УРУГЛАР!» Чуу деп дириг амытаннарнын дурзулери-дир ?

Слайд 5

Класстан дашкаар кичээл Тема: «Тыва Республиканын дириг амытаннарынын Кызыл дептери »

Слайд 6

Сорулгалары : Ооредиглиг : оореникчилерге « Кызыл дептер » деп состу билиндирип . Тыванын кызыл дептеринде кирип турар дириг амытаннарнын чамдыызы-биле таныштырар ; Сайзырадыр : кичээлдин дузазы-биле уругларнын дыл-домаан сайзырадыр , Кызыл дептерде кирген дириг амытаннарны унунден , чуруундан танып билир кылдыр караа-биле корген чуулун , кулаа-биле дыннаан чуулун сактып алырын сайзырадыр ; Кижизидилгелиг : дириг амытаннарга ынак , хумагалыг болурунга кижизидер ;

Слайд 7

Кастар Горный гусь-даг казы

Слайд 8

Куу куштар Лебедь- кликун

Слайд 9

Черный аист- кара аист

Слайд 10

Черный гриф- кара дас

Слайд 11

Балобан - тотчеглекчи кижилер бо куштарны тудуп алгаш даштыкы араб чурттарже ундур садып турар

Слайд 12

Степная пустельга- сары

Слайд 13

Алтай улар Олар бедик дагларнын харлыг черлеринге чоок чурттаар . Мага-бодунун узуну 57 хире см. Колдуунда унуштернин озумнери , урезиннер , каттар-биле чемненир . Чайгы уеде насекомнарны немей чиир . Уязын черге кылып , анаа 4-15 чедир чуурганы торуур .

Слайд 14

Кеклик Даг торлаазы . Черге халыыр . Ушканда бедик ушпас . Олар даглыг чалымнарнын дашташлыг черлеринге чурттаар . Бо торлаалар боттарынын аразында « ке-ке-лек , ке-ке-лек » деп медээлежир , эштерин айыыл келди деп « тр-р-р-р » деп сагындырар , а эр, кыс куштар « ко-о-о-о » деп бот-боттарын кый дижир .

Слайд 15

Май эгезинде ужуп келир . Уяга 8-20 чуургалар торуур . Уязын чер кырынга кылыр . Тараа быжа бээрге , ынаар кожуп , семиртир чемненип алырлар . Август тончузунде ужуп чоруй баарлар . Эъди амданныг боорга оларны аннап турган . Азырал куштарнын чуургаларын улуг садыглар четкилеринде садып турар . Перепел Перепелдин чуургалары

Слайд 16

Дуруялар . Эжеш чоруур куштар.Тываларда олурери хоруглуг куштарнын бирээзи . Журавль-красавка- чараш дуруяа Черный журавль- кара дуруяа

Слайд 17

Чээрен-Дзерен . Улуг эвес хову амытаннары . Эр чээрен мойнунда достак зобтуг база мыйыстарлыг . Монголиянын хову , чартык куруг ховуларындан Тыванын девискээринче ховар кирип келир .

Слайд 18

Сонгу чук ивизи Черлик сонгу чук ивизинин даваннары харга белен душпес , дугу сырый болур . Тожу кожууннун тайгаларында таваржыр.Айыылы : азырал ивилерни эдертип алгаш барып болур .

Слайд 19

Кызыл бору. Кызылсымаар дуктуг , ангы-ангы назы-харлыг болук оор чоруур араатаннар . Олар хундус аннаар , чемижи селескелер , кускелер , чээреннер , эликтер-даа болур .

Слайд 20

Хову диизи - манул ( маныла ) Улуг эвес диис . Кол чеми - кускелер , чамдыкта койгун , орге , кушкашты-даа чиир . Корушпес дайызыннары - угу, бору. Кижилернин салып каан капкаларынга туттунуп турар . Чараш кежи дээш , хок бодап кижилер боолап турганнар .

Слайд 21

Ирбис ( ирбиш )- снежный барс Чараш кежи дээш бо диисти кижилер хойу –биле олуруп турган . Монгун-Тайга кожуунда аалдарнын малынче халдааш , когарал чедиргеш , малчыннарга база олуртуп турарлар .

Слайд 22

Бобр тувинский-кундус Тыва кундус чугле Тывада чурттап турар (эндемик) хевир . Азас хемде , Енисейде таваржып турар . Тыва кундус оске хевирлерге бодаарга каржы эвес . Сугга эштирде руль кылдыр калбак кудуруун ажыглаар .

Слайд 23

Сурок-тарбаган

Слайд 24

Алтайский горный баран Алтайнын даг архар, кошкары Аргар , кошкар . Алтай, Саян дагларында , 2500-3000 м бедикте чурттап чоруур . Чайын олар бедик даглар кырында улуг эвес дески черлерге , даглар аразынга чоруурлар , а кыжын хову зоназынче дужуп бадып кээрлер . Чайын оът-сиген , кыжын аныяк ыяштарнын будуктары болгаш тараа аймаанын оът-сигени биле чемненир .

Слайд 25

Те, чунма К.Д. Симчит «Т е болгаш чунма » Видео

Слайд 26

Сула шимчээшкиннер Оюн « Куштар уну ». Куштарнын аттарын адаарга куштарнын унун оттунуп , холдары-биле ужарын коргузер . 1. Бора-Хокпештер 2. Каарган 3. Угу 4. Хек 5.Дээлдиген 6. Кастар 7. Одурек Бо кандыг куштарыл ?

Слайд 27

Туннел кезээ Тест. Шын харыызын тывар . 1. Ховар , тонуп чидеринин кырында келген дириг амытаннарнын , унуштернин дугайында ном: А) Ногаан дептер ; Б) Кызыл дептер 2. Тыванын Кызыл дептеринде кирген куштар саны: А)50; Б) 30.

Слайд 28

Кичээнгейин болгаш караа-биле коргенин сактып алырынын тестизи Чуу деп куш « ке-ке-лек » деп эдерил ?

Слайд 29

Тыванын Кызыл дептеринде кирген куштарны танып тып

Слайд 30

Эр, кыс аттарын ада.

Слайд 31

Чуу деп дириг амытаннын хевири-дир ?

Слайд 32

Артык амытаннын адын тып . Чуге артыгыл ? Млекопитающие- сут-чемиштиглер А ргар , кошкар Те,чунма Чээ рен Кок бору Ирбиш Птицы- куштар Чараш дуруяа Даг казы Алтай улар Тогдук Каарган

Слайд 33

Туннел Бис Тыванын Кызыл дептеринде кирип турар дириг амытаннарны каксы кордувус . Чер кырындан ховар , эвээш санныг дириг амытаннар читпезин дээш , кижи бурузу оларга хумагалыг , камгалаар ужурлуг бис. Шак мындыг сорулганы чедип алыры-биле 2017 чылды Россия Ф едерациязында Экология чылы кылдыр чарлаан . Ынчангаш бистин богунгу класстан дашкаар кичээливис дириг бойдусту камгалаарынче база бир базымывыс болур .