Сактыышкын кичээли: « Тыва эки-турачылар»,01.09.2018.

Сорулгазы: дайын чыларында эрес-дидим чоруу-биле боттарын коргускен, Тыванын маадырларынынын дугайында билип, оларны танып, оларга чоргаарланып, оттунуп, эки мозулуг, чурттунга ынак кижилер болурунга кижизидери.

- Бистин Тыва Республиканын чурт баштыны Шолбан Валерьевич Кара-оолдун 2015 чылдын апрель 27-нин хунунде ундурген доктаалы езугаар, сентябрь 1-нин хунун тыва эки-турачыларывыска тураскааткан сактыышкын хуну кылдыр доктааткан.

73 чыл бурунгаар бо хун Тывадан Совет Социалистиг Республикага (амгы уеде Россияга) дузалал кылдыр Ада-чурттун улуг дайынынга, фашистерге удур демиселге киржири-биле, тыва эки-турачы эскандронун, капитан Тюлюша Кечил-оолдун башкарылгазы-биле (соолунде кээп ол Совет Союзтун маадыры болган) аъттандырып чоргускан. Коргунчуг, хой кижинин амы-тынын алган, олумнуг дайыннын киржикчилерин, бисти шак мындыг тайбын амыдыралга эккелген, хундулуг фронтовиктеривисти сактып, оларнын чамдыызы бистин аравыста чок-даа болза оларга чоргаарланып чоруур ужурлуг бис.

1941 чылдын июнь 22-де фашистиг Германия оор ёзу-биле Совет Эвилелинче халдаанын кижи бурузу билир бис. Фашистернин дарлалынын адаанга турббас дээш база Торээн чуртун камгалаары-биле бугу совет болгаш хой оске нация чоннар дайынче кузелдии-биле барып, боттарынын амы-тынын харам чокка бберип турганнар болгай.Ол коргунчуг медээ ынчангы Тыва Арат Республиканы база оюп эртпээн.

   Дайыннын баштайгы хуннеринден эгелээш, оок-боону холга туткаш, немец-фашистиг эжелекчилер-биле демисежир кузелин илереткен тывалар оолдар, кыстар хой болган. Оларнын чус-чус билдириишкиннерин ооренип коргеш, Тыва Арат Республиканын Чазаа 1943 чылда Ада-Чурттун Улуг дайынынче ниитизи-биле 220 тыва эки турачы ээп келбээн. Олар Украинанын 80 ажыг чурттакчылыг улуг-биче суурларын болгаш хоорайларын немец-фашистиг эжелекчилерден хосташкан. (Тыва эки турачылар дугайында чуруктар).

Б. 11 тыва эки турачылар кымнарыл?

1943 чылдын май 20-де Тыва бодунун эки турачыларынын эн баштайгы болу – танкистерни фронтуже удээн. (Аттарлыг табличкалар туткан оореникчилер самбыра мурнунче унгулеп кээр).

1.Тулуш Нурсат Самбуу – биче лейтенант.

2.Тулуш Конгар Халырбай – анаа дайынчы.

3. Кызыл-Тас Мырты – старшина

4.Тулуш Шойдун Сажыкай – анаа дайынчы.

5.Оюн Бортый-оол Конгар – улуг сержант.

6.Хомушку Чургуй-оол Намгай – биче лейтенант.

7.Кыргыс идам Самдан – анаа дайынчы.

8.Ондар Дыртык Чусумаа – анаа дайынчы.

9.Ховалыг Сайын-оол Олен – анаа дайынчы.

10.Байкара Биче-оол Маспык-оол – улуг сержант.

11.Донгак Уйнук-оол – старшина.

Тыва танкистер 1944 чылдын март айдан 1945 чылдын майга чедир эн-не берге дайынчы даалгаларны эрес-дидими-биле куусеткеш, хой-хой орден-медальдар-биле шаннатканнар.

В.Тыва эки турачы танкист, механик чолаачы Хомушку Чургуй-оолдун эрес-маадырлыг чоруу. Ол Украин фронтузунун 52-ги шериинин 25-ки танк полугунун 3 дугаар Т-34 танкынын экипаж кежигуну турган. Бистин чангыс чер чуртуувус Хомушку Намгаевичинин башкарганы Т-34 танкынын экипажы узун болгаш алдарлыг орукту эрткен. 1944 чылдын март 5-те Украинанын Рыжановка болгаш Кобеляки суурларынын чоогунда дайзыннын камгалалын буза шаварынга экипаж онза шылгараан. Х.Н.Чургуй-оолдун танкызы дайзыннын туружунче шургуп кирип, оду-биле болгаш илчирбелиг дугуйлары-биле гитлержилернин дириг кужун болгаш техниказын чылча бастырган. Умань хоорайны хостаары дээш тулчуушкунче Хомушку Чургуй-оолдун экипажы маадырлыг чоруун коргузуп, немец-фашистернин 24 самоледун, 80 машиназын хунаап алгаш, 800 солдатты дужуп бээринче албадаан.Ол эрес-маадырлыг чоруу дээш Хомушку Чургуй-оолга Совет Эвилелинин Маадыры деп бедик атты тывыскан