Сос каттыжыышкыннарынын холбаалары
план-конспект урока (7 класс)

Башкының ажыл-чорудулгазының сорулгазы

Өөредир: Уругларга сөс каттыжыышкыннары болгаш оларның холбааларының дугайында билигни бээр.

Кижизидер: Сөс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сөстерниң холбааларын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билиринге чаңчыктырар

Сайзырадыр: Төрээн черинге ынак болгаш ону камнап, хумагалап чоруурунга уругларны кижизидер.

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры

Чедип алыр түӊнелдер

1.Эртем талазы-биле (дыл): сөс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сөстерниң холбааларының дугайында медерелдиг билип алыры; ооң ужур-утказы, дузазы.

2.Метапредметтиг (эртемнер талазы-биле чедип алыр түӊнелдер): логиктиг боданыышкынын сайзырадыр, аас болгаш бижимел чугаага сөс каттыжыышкыннарының холбааларын шын ажыглап билиринге чаңчыктырар.

3. Бот-хуузунда чедип алыр түӊнелдер: уругларны долгандыр турар бойдузунга, төрээн черинге хумагалыг, тыва дылынга ынак болурунга, тыва улустун ёзу-чаңчылдарын сагып билир кылдыр кижизидер.

Ажыглаар методтар, аргалар болгаш өөредилгениң хевири

1. Тайылбыр;

2. Беседа;

3. Хайгаарал методу.

4. Бот ажылдар методу

Ѳѳредиглиг курлавырлар

Технологтуг картаныӊ утка, тургузуун өөрениринге дуза: http://www.uroki.net http://www.zavuch.info

Дерилгези

1. Тыва дылдың 7 класс ному;

2. Интерактивтиг самбыра;

3. Чуруктар

Кол билиглер

Сөс каттыжыышкыны, башкарылга холбаазы, хамааржылга холбаазы, каттыжылга холбаазы, тааржылга холбаазы.

Кичээлдиң

кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Чедип алыр түңнелдари

Организастыг кезек (психологтуг белеткел)

Уругларны хаара тудуп алыр.

-Экии, уруглар! Олуруп алыңар.

Класстың кичээлге белеткелин хынап, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр. Ай, хүннү, кичээлдиң темазын бижиттирер.

-Кыдырааштарыңар ажыткаш, ай, хүннү, чаа теманы бижип алыңар, уруглар.

Кичээлге белеткенип, башкының чугаазын кичээнгейлиг дыңнаар, башкы-биле харылзааны тудар.

1. Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер: өөредилгеге хамаарылгазын экижидери

Катаптаашкын (чаа теманы шиңгээттиреринге белеткел)

Ооң мурнунда өөренип турган темаларга хамаарыштыр айтырыглар белеткеп алыр. Уругларга ол айтырыгларны салыр. Мурнай холун көдүргеш, харыылапкан өөреникчиге үлелге материалы бээр.

-Чаа темаже кирер бертинде өөренип эрткен темаларывысты катаптаптаалыңар. Мен айтырыглар салырымга харыылаар силер, уруглар. Бир дугаар харыылаан кижиге карточка бээр мен.

1. Сөс каттыжыышкыны кандыг кезектерден тургустунар? (чугула болгаш чагырткан сөстерлиг болур)

2. Сөс каттыжыышкыннары эге хевирлиг болур бе? (ийе)

3. Тыва дылда сөс каттыжыышкыннарының чагырткан сөзү чугула сөстүң кайызынга чоруур? (мурнунга)

4. Сөс каттыжыышкыннарының тургузуу деп чүл?

5. Сөс каттыжыышкыннарының грамматиктиг уткалары деп чүл?

6. Сөс каттыжыышкыны сөстен чүнүң-биле ылгалып турар?

7. Сөс каттыжыышкыны домактан чүнүң-биле ылгалып турар?

Түңнел: Ынчангаш сөс каттыжыышкыннарының дугайында эге билиглерни катаптап алдывыс. Ам дараазында чаа темаже кирип, сөс каттыжыышкыннарын улаштыр көөр бис.

Эрткен кичээлде өөренген темаларны болгаш кол билиглерни сактып, катаптап, башкының айтырыгларынга харыылаар, хөй карточка алырын кызыдар.

1. Кылып чорудуп тура, чедип алыр түңнелдер: ажылды кылып тургаш өөренген чүүлдерин шиңгээдири

Чаа тема тайылбыры:

1) Беседа: сөс каттыжыышкыны деп чүл? Чижектерден бериңер. (сөс каттыжыышкыны дээрге утка болгаш грамматика талазы-биле харылзашкак сөстерниң каттыжыышкыны болур. Чижээ: дээрде булуттар, агым суг, башкының сөзү). Сөс каттыжыышкыны чуден тургустунарыл? (өзек болгаш чагырткан деп кезектерден тургустунар). (Дүрүмнү номчуур)

2) Таблица-биле ажыл (Капсырылга 1)

Түңнел: Ынчангаш сөс каттыжыышкыннарының холбаалары: башкарылга, хамааржылга, каттыжылга болгаш тааржылга.

Номда дүрүмнү номчааш, кыдыраашче дүжүрүп бижип алыр.

Таблицаны кичээнгейлиг көөр.

Сөс-домаан сайзырадып, кол билиглерни шиңгээдип алыр, оларның аразында харылзаазын көөр.

1. Бот-тускайлаң чедип алыр түӊнелдер: сөс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сөстерниң холбааларының дугайында бодунуӊ билиин делгемчидери;

2. Угаап шиңгээдир түңнелдер: кижиниӊ идепкейлиг сөс курлавыры бай болган тудум, ол хөйнү шиӊгээдип алыр деп медереп билири.

Быжыглаашкын

1)Презентация. Сөзүглелден сөс каттыжыышкыннары ушта бижиир. (Капсырылга 2)

2) Ном-биле ажыл: Мергежилге 35 (бижимел-биле күүседир)

3) Чурук-биле ажыл.

Бойдус дугайында беседа кылыр, айтырыглар салыр. Чурукту кичээнгейлиг көргеш, сөстер тывар. Ук сөстер-биле башкарылга, хамааржылга, каттыжылга, тааржылга холбаалыг сөс каттыжыышкыннары тургузар.

-Чурукта чүү көрүп тур силер, уруглар? Кандыг тема чуруттунган-дыр? Силер аалга турарынга ынак силер бе? Төрээн чериңерге, ооң бойдузунга ынак силер бе? Бойдузувусту камнаар дээр болза, чүнү кылыр азы кылбас бис?

4) Мергежилге 36 (бижимел-биле)

Түңнел: Тываның бойдузу арыг, чараш. Ынчангаш төрээн черинге, ооң бойдузунга ынак болуру чугула.

Сөзүглелден бар-ла сөс каттыжыышкыннарын ушта бижип аар.

Мергежилге 35-ти шупту кылыр.

Чурукту көргеш, башкының айтырыгларынга харыылаар. Сөс каттыжыышкыннарын чогаадыпкаш, номчуур.

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түӊнелдер: холбааларны ажыглап тургаш, сөс каттыжыышкыннарын тургузары.

2. Угаап шиңгээдир түңнелдер: башкының удуртулгазы-биле болгаш эштериниң харыыларындан херек медээни билдилиг шиңгээдип ап, оларны чурум аайы-биле системажыдар; бижимел ажылынга билип алган чүүлдерин шын, чөптүг ажыглаар.

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: сөс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сөстерниң холбааларының ылгалдарын шын тайылбырлап, оларны аас болгаш бижимел чугаазынга шын ажыглаары; эштериниң бодалдарынга каттыжып азы чөпшээрешпейн турарын бадыткап, үнелел бээр.

Түӊнел

1. Демдектер салыр.

2. Катаптаашкын беседа чорудар.

3. Бажыңга онаалга § 6 номчуур, дүрүмнү доктаадыр, мергежилге 38.

Бодунуң туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары.

1. Угаап шиңгээдир түңнелдер: эштериниң болгаш бодунуң харыыларын дыӊнап тургаш, бодунуң билииниң чедер четпестерин тодарадып, шын анализтеп өөренир.

Сөс каттыжыышкынарының холбаалары

Тайылбыры

Чижээ:

Башкарылга холбаазы

Өзек сөс чагырткан сөстү кандыг бир доора падежке турарын негээр.

Чурумну (О.п.) быжыглаар, маргылдаага (Б.п.) тиилээр.

Хамааржылга холбаазы

Ат сөстүг сөс каттыжыышкынының өзек сөзү хамаарылга кожумаа-биле, а чагырткан сөзү Х.п.-ге хевирлеттинер.

Ажылдың (Х.п.) түңнели (х.х.), тоожунуң (Х.п.) дыл-домаа (х.х.)

Каттыжылга холбаазы

Сөс каттыжыышкынында сөстерниң аразында хамаарылгазы тускай кожумактар, эдеринчилер чокка ук сөстерниң чүгле туружу-биле илереттинер.

Бөгүнгү кичээл, сагынгыр кижи, тайылбырлавышаан бижиир.

Тааржылга холбаазы

Өзек сөс чагырткан сөс-биле бир дөмей арынга болгаш санга турар. Тааржылга холбаазы кол сөс биле сөглекчини холбаар.

Бис номчудувус, олар ойнааннар, силер чаныңар.