Открытый урок по родной табасаранской литературе
план-конспект урока (9 класс) на тему

Открытый  урок  по  родной (табасаранской )  литературе.

Дарснан  к!ул:

              Табасаран   поэт,  писатель,  переводчик- Шамиль   КЪазиев  «Шубуб   ц!адликан   баллада»

Дарснан  мурадар,  метлебар:

        Шамиль   Къазиевдин   уьмрин   жилгъайихъди  ва   яратмишваларихъди  яркьуди   таниш   хьуб;баяр-шубарин   аьгъювалар   дерин  ап!уб;

 эсериъ   авторин   чан   тереф   улупуб,дугъан   эсерарин   асас  мяна  аьгъю   ап!уб;

баяр-шубарин   ч!ал   ккат!абццуб; , арайиъ  гьюрмат   уьбхюб, жвуван  Ватандихьна,бабан   ч!алнахьна  вуйи   ккунивал   артухъ   ап!уб.

 Дарснаъ   ишлетмиш   ап!ру  алатар:китабар, слайдар,таблицйир, ИКТ.

                                             Дарснан   гьяракат.

Класс   тешкил   ап!уб:Салам   тувуб  ва  баяр-шубар  дарснахьна   гьязур   ап!уб.

 Мялим:

        Гъийин   число  ,ваз,  йис  шли  к!ур   узуз?   фу  вахт  улубкьна   ухьуз   гьамусяаьт?   Шли   к!ур   узуз    йисандин   фицдар   фаслар   щулу?

-Ухьуз   гьамусяаьт  кьюрд   улубкьна.

- Й!исандин   фаслар:кьюрд ,хьадукар, хьад,чвул.Фунуб   вахт  к!ваз  хушди   шуличв?(баяр-шубари   чпин  фикрар   ачухъ   ап!уру.)

 -Бик!урухьа   гъийин  число,классдин   ляхин.

    Гафарин   зиин   ляхин (парная  работа)

Гьам   гафариз   суалар   дивай  ва  фунуб   ч!алнан  пай   вуш   йипай:инсан,гъют!рахьим,дагар,Аьли,шад,ич,хюни,сул,дада,гизаф,сабпи,узу,ужуб,мялим,к!ару,йиц!ур,риш,адар,ап!уб,хил,Исмаил,багъбанчи,булагъ,ц!а

-дал.

Мялим:

-Кьюрд   ккудубк!ури   табиаьт   ч!иви  хьуз   хъюбгъру,успагьи   кюкйириинди   ук!ар –к!ажариинди,гюрчег  жакьварин   мукьмариинди    балгуру,гюзел   хьадукар   улубкьуру. Гьамциб   гюзел   вахтна  Табасарандин   машгьур  шаир   бабкан   гъахьну.Гьамус  дикъатниинди   лигай  ва   хъебехъай.

        Мялимди   махъв   урхуру:

(  «Хъинцамегьмер»  махъвнан  вуйи   кьат!.)

_ Ухьу   фуж   шаирикан   улхурайи , _ихь   дарснан   к!ул   фициб   ву,фуж   шаирикан   ва   дугъан   яратмиш,валарикан    ухьу   улхиди?

_Гъийин   дарснан  метлебар   фицдар   ву?

(баяр-шубари   жаваб   тувру)  слайдар   арццру.

Мялим:

_Ав,   ихь  гъийин  дарснан   к!ул  Шамиль   Къазиевдин   «Шубуб   ц!адликан    баллада».Ухьу   дугъахъди   дугъан   шиърарихъди  2-пи  классдиъ   таниш    шулухьа.Дугъан  биц!идариз   вуйи   шиърар,махъвар,ихтилатар   гизаф  а.

(Биц!и  халачачи,кьюр  дуст,хъинцамегьмер  ва  гь. ж.).Гьамус   баяр-шубари  ухьуз  дугъан   саб-кьюб  шиир   урхиди.Слайды  

            «  Йипа   узуз   йиз   аьзиз  халкь.»(мялимди   урхуру»

Йипа   узуз,  йиз  аьзиз  халкь,

Аьсрариъди  яв  пашман  Накь

Фици  уву  дараскьал  рякъ   ккадап!нуш…

Инсаф  адру   Йивбариккан,

Гъарз   ч!абк!рустар   дердериккан

Фици  уву   юк!вар   ккадагънуш…

Ич!   Гъум  айи  рякъяриъди,

Дут!урк!найи   миграриъди,

Удубзуз   гъидрибтди  саб   ц!адалкьан,

Биц!и   халкьдин   аькьюл,  гъир,ят,

Зурба   намус,  рюгьнан  кьувват

Гъийин  девриз  саламатди  адагънуш.

Фу  вуйи  алархьган , душман

Гъагъар  аьхю   шлуган  дерднан,

Кьувват  тувруб  ярхи   девриъ  женг   гъабхуз?

Фу, вуй  думу  кюмек   ап!руб,

Ригъдира   алабхьган   к!аруб,

Муч!у  девриз   машна-машди   дийигъуз?

Ва   гьибгъзуз,гъирибшвси   Кьаркьул,

К!урайиси,   хъап!ри  чан   к!ул:

САБУР!  САБУР!   САБУР!

                                             Бабаз.

Чухсагъул, баб,

Улар  тувунва  узуз-

Вари   уьмрин

Аку  рангар  рякъюрзуз

Хъа  сабпи  кьарц!

Яв  машнак   гьаз   гъябкъюндар?

…Чул   илипси

Дубхьна  яв машнак   кьарц!ар…

Мелз   тувунва,

Улупунва   узуз  ч!ал,

Артухъ  шула

Дустар, сюгьбат,таниш,вал,

Хъа  яв   багахь

Деъну   кьюб   гафкьан  ап!уз

Магьа   гъира  мюгьлет   шуладар   узуз.

Ебхьурузуз

Сес   хьадукран   ц!адларин,

Жакьвлин,мик!лан,

Гьаргъян   ахьрай   к!ажарин,

Дугъри   вуйи

  насигьятнан  яв  гафар

Вахтниинди

Гьаз-вуш   ерхьури   шулдар.

Улупнийва

 Сад  йигъан  узуз   лицуз,

Гъи  яв  уьмур  

 Дубхьна   ккилигуб   узуз…

Гъюрзавухьна

Биц!и  герендиз  гьарган,

Булагъдихьна

Гъюрубси  юлчи   инсан.

Гьарган  фикрар  

Дердер   мап!ана   балкан…

Вари  тувну,

Асиллу   вуйиб  увкан,

Аунва  бай

Рякъюъ…Дугъу  чан   кьисмат

Абгур.Яв  юк!в

Ап!инава   фаракьат.

       Ицци   жихрар   гъуншдин   багъдиъ.

   Ицци   жихрар   гъуншдин   багъдиъ

   Рякъюри   шуйзуз  арчлихъан.

   Тувдарзуз  гьич  сабра  гъуншди

   Йиз  байвахтна   дурарикан

   Гъира  дугъужвназа  арчлихъ,

   Улихьганси   хъуркьна   жихрар.

   Гъуншди   узуз   гъап!у   теклиф,

   Т!ау   багъдин  ижми  раккнар  

   Ктубт!за   жихир, уч!вну   багъдиъ,

   Кьут!кьли   гъап!у   диди   йиз  ушвар…

   Уьмур,  увура   йиз  гъуншдиз

   Саспиган  гьаз  шулува   ухшар?

(шиърарин   анализ   ап!урухьа)

Рягьятвалин  дакьикьа:  (ФИЗКУЛЬТМИНУТКА)

Гьамус  баяр-шубар   сац!иб  музыкайихъ   хъпекъури   рягьятвал   йивурухьа.(слайды)  

  Ц!ийи  дарс:

_ Ухьуз   аьгъяди   вуйибси  Шамиль   Рамазанович   Къазиев   табиаьтдин  варит!ан   гюрчег  вахтна   1  апрели   1944 йисан    Табасаран   райондин   Гуми  гъулаъ  бабкан   гъахьну.Дугъу  Дагъустан  университетдин   ч!алнан  илмарин   факультет   ккудубк!ну.Дугъу   гизаф   китабар   биц!идаризра   гъидик!ну.»Ахсрарин  нефес», «Руг  ва  рюкъ»  к1уру   китабар   Москвайиъ  урус   ч!алниинди   ,Мягьячгъалайиъ  «Зазарин   таж» удуч!вну.

  1985-пи  йисан  «Жилин  сабур»  к!уру   китабдиз  С.Стальскийин   ч!вурнахъ  хъайи   премия   тувну,гьацира  Ершовдин   ч!вурнахъ   хъайи   премияра   тувну.(слайдар)

 Читин   гафарин   зиин   ляхин:

Кьисмат-судьба

Аку   ц!адлар-светлые   капли

Гъазав—тюрьма

Мурмрар—бормотание

Ц!юмгълар—искорки

Ап!уз   уягъ—разбудить

Инт!и   швушв—капризная   невеста

Женг—борьба.

  Китабдихъди   ляхин:

-Фтикан   ву    к!ури   фикир   вуйичв   гьаму  эсер?

-Фу   дибик!на   к!ури   хиял   вуйичв   ц!адларикан?

_Дагар   фициб  гьялнаъ  айи?

Шиир  убхурхьа   ва   асас фикир  тувурхьа   (дагар,ц!адлар,гъарзар,чюл   жанлу  ап!баз  фикир  тувай,).

слайд 1:

(Гьап!раш,  йип  учуз  мушваъ

Фициб   хиял,

Ясан  метлеб,аш  яв  к!ваъ?)

-Гьам  ц!арарин   фици   гъавриъ  шулучва,фициб  хиял ,метлеб  айи  дидин?

Слайд  2:

«Мигъитан   аку   ц!умгъял   кт!убшвуз»-фти  гъапнийи   му   гафар?

Слайд  3:

Азад   гъабши   дагрин   штуз

Вердиш   дубхьну,

Чан   бахт   гъабхьнийи   ужуз.

(Гьаз  дагриз   гъабхьнийи   чан   бахт   ужуз?)

Слайд  4:

Ачухъ   гъабхьну

  Дагриз  бахтлу   уьмрин   сир.(Гьам   гафарин   мяна   ачухъ   ап!инай)

  Класс   2  командайиз    жара  шулу :

«Фуж   к!убнир»  к!уру   тамаши  ап!урухьа.

_Халкьдин   мисалар  ва   абйирин   гафар, вари  сабхилди   гъадагъиш,  аькьвлин,  зигьимдин  марцци   ва   аку   булагъ   ву,  хъа  гьарсаб   жа-жаради  штун  аку   ц!адларстар   аькьвлин   ц!адлар   ву.

Гьарсаб   командайи   3  дакьикьайин   арайиъ   абйирин   мисалар   ва   гафар   дик!уру.

  Класс   группйириз    жара   шулу:

      Сабпи  группайи:

Дагрин   шикил   фициб   вуш   улупай,дидин   кьисмат  фициб   гъабхьну.

      Кьюбпи   группайи:

 Ц!адларин   шикил   ва   кьисмат  фициб  ву.

      Шубубпи   группайи:

Дагрин  кьисматна  инсандин   кьисмат  чиб-чпихь    тевай.                 Ц!ийи   дарс  мюгькам  ап!уб:

_Гъийин   дарснаъ  учвуз  фу   аьгъю   гъабхьну,фицдар   таза  аьгъювалар   гъадагъунчва?

_Ш.Къазиевдин   эсер   фтикан   дибик!на?Дагрин  кьисмат   фициб   вуйи?Эсериъ   ц!адлари   фициб  роль  гъабхура?

_Эсериъ   табиаьтдин  шиклариз   фикир   тувай.

_Кьабул   гъабхьнун   гъийин   дарс?

Дарснан   аьхир   мюгькан   ап!уб:

   Хулан  ляхин : «Уьмур   ва   кьисмат»  к!уру   сочинение   бик!уб