Неделя естественных наук (на татарском языке)
материал по биологии (6 класс) по теме

Табигать фәннәре атналыгы.

                      Закирова Нәфисә Гали кызы, Садыйкова Әлфия Вагыз кызы.

                       Арча районы Кәче мәктәбе  

1. Атналык үткәрүнең максаты:укучыларның  экологиядән,ботаника,химия,географиядән белемнәрнен арттыру,аларның туган якны танып-белү мөмкинлеген үстерү,табигатькә сакчыл караш тәрбияләү.

1-нче көн. Туган якның экологиясе

Экранда экологик календарь күрсәтелә:

1 апрель-Халыкара кошларкөне.

22 март- Бөтендөнья су көне.                              

15 апрель-Бөтендөнья сәламәтлек көне.

5 июнь- Бөтендөнья тирә-юньне саклау көне.

17 июнь-Бөтендөнья  чүлләнү һәм корылык белән көрәшү көне.

16 сентябрь – Халыкара   җирнең озын катлавын саклау көне.

20 сентябрь-Урман хуҗалыгы хезмәткәрләре көне.

27 сентябрь-Халыкара диңгез көне.

4 октябрь- Халыкара хайваннарны саклау көне.

29 декабрь-Халыкара биологик тереклек көне.

Туган ягыбызны сурәтләгән фото,видео(көтү кайткан вакыт,сабантуй күренеше,печәнөсте вакыты)күрсәтелә.9-нчы классукучылары презентация күрсәтә:Кәче ,Якты Көн,Чулпан авылларының табигате,урамнары,иң яхшы Тәртпле йөртлары,кибет,почта,мәчет,мәктәп,фермалар,басу күренешләре,авыл җирлегеннән алынган мәгълүматлар күрсәтелә.Презентация вакытында ТаҺир Якупов башкаруында”Туган авылым урамы”җыры яңгырый.Ахырдан шуңа нигезләнеп балалар  арасында викторина үткәрелә”Кәче авылы саннарда”.

1.Авыл җиренең мәйданы күпме?

2.  Кәчедә халык саны күпме?

3.Үткән елны ничә бала дөньяга килгән?

4. Ничә кеше үлгән?

5.Бюджет учреждениелерендә  ничә кеше эшли?

6.Ничә пенсионер, эшчеләр, Казанга йореп эшләучеләр?

7. Авылда  күпмә хайван исәптә тора?

8. Авылда ничә трактор, йөк машинасы, җиңел машина, мотоблок бар?

9. Авылда иң өлкән кешеләрне әйтегез?

Сорауларны биреп бетергәннән соң  укучыларга туган як турында буклетлар таратыла.

3-нче көн “Үсемлекләрнебеләсеңме?” уены. Командалар 6-7 класс укучыларыннан төзелә.

1)Гербарий буенча 1 өлешлеләр һәм 2 өлешлеләр классына кергән үсемлеклөрне аерырга, аларның төп билгеләрен әйтергә ( тамыр системасы, яфракларының сеңерләнү тбы, орлык өлешләрнең саны).

2) 20 кыргый усемлекләрне русча һәм татарча атап чыгарга.

3) Түбәндәге сүзләрнең мәгънәсен аңлат.

Симбиоз

Фотосинтез

Флора

Нектар

Фитонөидлар

Сорт

Биотехнология

Фенология

Эфемероидлар

Эфемерлар

Фитотерапия

4) Бу семьялыкларга керүче бишәр үсемлекне сана.

1. әверләнеләр семьялыгы

2. Кузаклылар

3. Оешма чәчәклеләр.

4. Роза чәчәклеләр.

5. Паслёнчалар.

6. Кыяклылар.

7. Лаләчәләр.

5) Игүле (культуралы) усемлекләрне мөмкин кадәр күбрәк атап чыгарга.

6)Витаминнары күп булган үсемлекләрнең открыткалары таратыла. Шулар арасыннан (крыжовник, карлыган, сырганак, төче чия, гөлҗимеш, кычыткан, көнбагыш, әрекмән,  ромашка, лимон, балан) А, В, К, РР, Е, D витаминнарына бай булганнарын сайлап алырга.

“Мин беләм” уены.

1. Кайсы агачның үзагачы бик нык һәм череми? ( карагай).

2. Нинди агачны корабль төзүдә файдаланалар? (нарат).

3. Кайсы агач музыка уен кораллары ясау өчен бик кирәк (чыршы).

4. Шырпы нинди агачтан ясала? (усак).

5. Кайсы агачтан кәгазь һәм ясалма ефәк ясыйлар? (чыршы, нарат).

6.Яз көне кайсы агачның суын эчәбез?  (Каен)

7.Каен суын алгач, нишләргә кирәк? ( балчык сыларга)

8.Дөньяда иң биек һәм иң юан агачның исемен әйтегез? ( Секвойя 112 м биеклектә, диаметры 9 м)

9.Иң озын гуөмерле агач? ( Секвойя 3000 ел, Америка нараты 4900 ел)

10.Дөньяда иң зур агач? ( Баньянагачның 3 м ең эре һәм 3 мең вак кәүсәләре бар. Аның күләгәсенә 7000 кеше урнаштырырга мөмкин)

11.Дөньяда иң зур чәчәк?(  Рафдалезия- әйләнәсе  3 м, аркылыга 1 м, яфрак һәм тамыры юк башка төрле үсемлекләрнең тамырларында үсә, паразит, авырлыгы 16 кг)

12. Туфракта иң тирән тамырлы үсемлек? ( Акация-көньяк- көнбатыш Африкада, тамырларның озынлыгы 68 м)

13.Иң вак чәчәкле үсемлек? ( Ряска)

14.Иң эре  орлыклар? ( Сейшель пальмасы)

15.Иң эре яфраклар, кайда үсәләр? ( Бразилия  пальмасы)

16. Нинди үсемлекләрдән манный перловый, пшенный боткаларын  пешерәләр? ( Бодай, тары, арпа)

Шифалы үсемлекләрне беләсеңме? уены.

1)Йөрәк даруларын нинди үсемлекләрдән ясарга мөмкин? ( ландыш, адонис, Валериана)

2) Яраларны нинди үсемлекләр тазарталар? ( бака үләне, алоэ, каланхоэ)

3) Какрыкны нинди үсемлек тизрәк куптара ютәлне җиңеләйтә ? (уги-ана яфрагы ) .

4)Эч авыртканны нинди усемлекләр баса ? (меңъядәрәк ,имән кайрысы ,зирек алкалары).

5) Нерв системасын нинди үсемлек тынычландыра (сукыр тычкан ,сукыр кычыткан ,валериана).

6)Нинди үсемлекнең җимешендә ‘А’һәм ‘C’ витамины күп?( кишер,гөлҗимеш)

7) Тамак авыртканда нинди үсемлек ярдәм итә?(тырнак –гөл,эвкалипт,дарулы ромашка).

8)Югары температура төшерер өчен нинди куакның җимешләрен кулланалар ?(кура җиләге).

9)Грипп һәм салкын тиюне күрсәтер өчен нинди үсемлекләрнең сыгынтысын эчәләр ?(суган ,сарымсак).

10)Сары мәтрүшкә ничә авыруга каршы кулланыла?(99).

11)Алоэ эретмәсен ни өчен кулланалар?(гомуми ныгытучы дәва буларак ).

12)Суганда нинди витамин күбрәк?(витамин’C’).

 Укучылар агулы үсемлекләрне атап чыгалар.

Уен ахырында җиңүче команда һәм уенчылар билгеләнә.  Жюри аларга истәлекле бүләкләр һәм Мактау кәгазләре тапшыра.