Яшәү өчен көрәш - дәрес
методическая разработка по биологии (9 класс) по теме

                                                       ЯШӘҮ ӨЧЕН КӨРӘШ.

9 класс, биология дәресе.

Укытучы: Сарман районы “Саклау-Баш гомуми урта белем бирү мәктәбенең” химия биология укытучысы Галиуллина Әлфия Вәдүтовна.

МАКСАТ: Ч.Дарвин теориясен өйрәнүне яшәү өчен көрәш мисалында дәвам итү, төрле төрләрен ачыклау, мисаллар китерү һәм аларны аңлату, үзебезгә дә яшәү өчен көрәшнең гуманлы якларын сайлау әһәмиятен исбатлау.

ҖИҺАЗЛАУ: дәреслек, компьютер, слайдлар,

1.ОЕШТЫРУ.

Исәнмесез, кадерле укучылар!

2.АКТУАЛЬЛӘШТЕРҮ. Үткән тема буенча фронталь әңгәмә.

Игътибар иттегезме, бүгенге көн нинди? Иртән көн болытлы иде, ә хәзер кояшлы. Көннең нинди булуына карамастан табигатьтә тормыш бара. Әле күптән түгел генә язның беренче хәбәрчеләре – кара каргалар кайтты. Алар артыннан башка кошларда кайтыр, һәм алар үзләренең бик әһәмиятле эшләре белән шөгелләнә башларлар: бала чыгару белән.

3.ЯҢА ТЕМАНЫ ӨЙРӘНҮ.

1. Ч.Дарвин бик күп фактларны өйрәнеп, шундый нәтиҗәләргә килгән: (3 слайд)

    - үсемлекләр, хайваннар геометрик прогрессиядә үрчергә омтыла;

    - яшьбуын артык күп санлы, ләкин олы зат саны чагыштырмача даими

Мисалларны карап китик әле:   (4 слайд). Балыклар уылдык чәчә: сельд -4 мең, осетр – 2 млн

бака- 10 000, мәк -30-40 000 орлык тарата. Акрын үрчүче хайваннарда карарга була:                                                         (5 сл.)  Ана фил 30 -90 яшькә кадәр балалый ала, 60 елга уртача 6 бала китерсә, 750 елда 19 млнлы нәсел булыр иде. Ләкин олы затлар саны даими.  Сорау: ни өчен олы затлар саны даими?                                                                 (6 сл.)

Җавап: чөнки өзлексез көрәш бара.

- Әйе, табигатьтә өзлексез көрәш бара, бу көрәш – яшәү өчен көрәш     (7 сл)дип атала. Яшәү өчен көрәш – организмнар һәм табигать шартлары  арасындагы катлаулы һәм күп төрле мөнәсәбәтләр бергәлеге. Яшәү  өчен көрәшнең Ч.Дарвин 3 төрен күрсәтә  (8 сл)  1) төр эчендә, 2) төр ара, 3) уңайсыз шартлар белән

1. Төр эчендәге көрәш–кискен: азык, территория бер төрле (9 сл) конкуренция, үзара ярдәмләшү

Мисаллар : К ү б ә л ә к л ә р: нектар белән туклана, ана күбәләк өчен көрәшә, кайбер   (10 сл)

төнге күбәләкләрнең аталары көндез дә ана күбәләк эзләп оча. Т о р н а л а р: ана торна 2 йомырка сала, аерма 2 көн, беренче чыкканы       (11 сл) ныгый, көчлерәк була, 2 көннән соң чыкканын чукып үтерә, чөнки торналар 2 баланы да  үстерә алмыйлар. Л е о п а р д л а р: прайд булып яшиләр, ата өстенлек итә, ул көчле, башлык, (12 сл) яхшы ана да, итнең иң тәмле җире дә шул атага. (Слайдлар буенча мисалларны укучылар китерә)

2. Төр ара көрәш : бер территориядә яшиләр, бер төрле ризык белән(13 сл) тукланалар

Юнәлешләре:      (14 сл)а)Симбиотик, б)Нейтраль, в)Антибиологик. Антибиологик: Ерткыч – корбан (төлке – куян), Паразитизм (кандала –хуҗа, суалчан – хуҗа, күке – 100 төрле кош оясына йомырка сала ала), Конкуренция (оя өчен: чыпчык, песнәк, үлән ашаучылар, бөҗәкләр, имезүчеләр). Мисаллар: Е р т к ы ч – к о р б а н: А р ы с л а н: үлән ашаучылар белән тукланалар, аларны аулыйлар.  (15 сл). А ю : үсемлек белән туклана, ләкин балыклар уылдык чәчәргә барганда,           (16 сл) балык белән дә тукланалар. Ү р м ә к ү ч: корбанын тотарга ничек җайлашкан ?                                               (17 сл). Е р т к ы ч  к о ш л а р: туклану рационы белән танышып китик әле. (18-19). Т ө л к е: туклану төрләре белән танушып китәбез.  (20 сл). Паразитизм: мисалын төлкедә танышабыз, монда кан эчүче кандала, бет,     эчәклегендә суалчан яши.(21 сл)                                                                               Конкуренция: урманда бер үк агачлыкта берничә төрле кош, имезүчеләр  (22 сл) бөҗәкләр дә оя кора.(Мисалларны укучылар аңлата)

3. Уңайсыз шартлар белән көрәш.: а)Корылык  (23 сл)  , б) җил (24 сл), в) лавина (26), су басу (25 сл) (Мисалларны укучылар аңлата)                                                                                                                                                                                        

4. НӘТИҖӘ ЯСАУ: (27 сл) әйләнә -тирәбездә һәрвакыт яшәү өчен көрәш бара: төр эчендә, төрләр               (28 сл) арасында, уңайсыз шартлар белән.

5.НЫГЫТУ: ( 29сл) тузганакларның бөтен җирне басып ала алмау сәбәпләрен таблицага яшәү (30 сл) формалары буенча тутырырга:

Сәбәпләр:

1.Җимеше печән белән бергә сарык ашказанына эләгә

2.Җимешен бик күп төрле кошлар ашый

3.үсентесен күп кенә үлән белән тукланучы хайваннар ашый

4.Кеше, машина, техника таптый

5.Башка озын булып үсүче үсемлекләр комачаулый

6.Тузганаклар бер-берсен этеп чыгара

7.Орлыклары чүлдә, Антарктидада, кыяларга эләгеп үлә

8.Орлыклары урта полосада уңайсыз шартларга эләгеп үлә

9.Көчле суык яки эсседән үлә

10.Чир тудыручы бактерия яки вируслардан үлә.

Җаваплар тыңлау.                                                                                                       31-32.

6.ЙОМГАКЛАУ: Без бу дәрестә яшәү өчен көрәш һәм аның төрләре белән таныштык. Без дә бер төр булып торабыз. Без дә яшәү өчен көрәшәбез. Көрәшнең яхшы булганнарын сайлыйк: үзара ярдәмләшү, конкуренция, ләкин аның да алга таба үсәргә этәрә торганын сайларга тырышыйк.

7.ӨЙ ЭШЕ: параграфны өйрәнеп килергә, сорауларга җавап бирергә.