Бажынга онаалга кууседиринин дугайында ада-иелерге методиктиг сумелер
статья

Классный руководитель: Монгуш А-Х. А

Кызыл 2024

Бажынга онаалганы шын кылыры болгаш шын уени эрттирери ада-иелерге чымыштыг ажыл. Бистин уругларывыска школа соонда келгеш бажынга онаалга кылыры эн шаптыктыг болгаш мунгаранчыг. Олар хостуг ойнаксаар, тениксээр, телевизор, мультфильм коруксээр. Онаалганын ажыы чул? Башкы кижи школага 6 шак иштинде уругларны ооредир, а 2-3 шагы албан физкульткра, труд, чурук болур. Ынчангаш чангыс башкы уругну долу хандырып шыдавас болур. Манаа ада-иенин киржилгези, дузазы  аажок улуг.

Ажы-толунерге кандыг-бир номну номчуп тура, силер оларнын словарь запазын байыдып турар боор силер. Хунун-не онаалгазын кылырынга дузалажып-ла турар болзунарза,уруунар ооредилге кайы хире ажыктыг деп чувени биле бээр. Херекке албас болзунарза, бичи кижинин база сонуургалы чиде бээр.

Чамдыкта ада-иелер онаалга кылдыргаш боттары уругларын дедирлендирип аар. Ажылындан турупкан, хорадаан келгеш, ол-ла тевии-биле уруунун онаалгазынче кириптер. Ол хамык ажынганын уруунче азы оглунче алгырып хорадаар. Ажылынардан келгеш оглунардан азы уруунардан «кайы хире ооренип хунзедин?азы каш деп демдек алдын?» деп айтырарынын бетинде бодунардан мен ол кижи эки ооренипки дег азы бо хун эки демдек алгы дег чуну азы кандыг дуза чедирген мен деп айтыртынып корунер.

Шинчилекчилер болза мынча деп турар: «Ада-ие-дээрге боттарынын ажы-толунге эн бирги болгаш эн дэштиг башкылар болур» деп турар. Бичи уруглар ойнаксаар ынчангаш силер улуг улус ону билип, оюн уезин шын ажыглап, ойнап орда беседадан кылып, ооредилгеге хамаарылалыг айтырыгларны аразынче киирип  турарын сумелеп турар. Силер боттарынар чай чок-даа болзунарза аштанып тургаш, чем кылып тургаш уруунардан азы оглунардан шулуун, дурумнерин, таблицаны айтырып турунар.

Уругну бот-тускайлан бажынынга онаалгазын кууседип турар кылдыр чанчыктырып аары база чугула.

Чедиишкинниг ооредилгелиг болзун деп бодаар болза чуну кылып болурул?

1. Хун чурумун сагыыр болза эки. Хун чурумунга чагыртып ооренген уругнун шупту чувези аайлыг уе шактыг болур. Хун чурумун сагывас…..
2. онаалгазын кылырда номчуттунарда, чуруттунарда ол-ла ажылчын местолуг болза эки. Ол чуул чугле чурумга эвес, арыг-силиг чорукка база чанчыгар.  Чамдык уругларнын онаалга кылыр столу безин чок болур.
3. хун чурумун сагыыры бир эвес телевизорга солун кино азы бажынга аалчы келгени-биле урели бербес ужурлуг.
4. оореникчинин ажылчын столунга шупту херекселдери боттарынын тус-тус туруштарынга чыдар ужурлуг.
5. оореникчинин ажылчын столунун чанынга холл чеддер черге словарьлар, энциклопедиялар, номнары чыдар ужурлуг. Ак саазыннардан база артыкка салып каар, уен-даян кыдырааштар ора соп турбазы-биле
6. караанын дужунга календарь, кичээлдернин расписаниези, хун чурумун аскан турар болза эки.

Бир эвес материалдыг талазы –биле бо чуулдер  сагыттынмайн баар болза, оода-ла уругга ангы ажылдаар булунчугаштан ангылап беринер. Уруг анаа шупту ном-дептерин салып аайлап аар кылдыр.

Чамдыкта ада-иелерге мындыг айтырыглар база тургустунуп кээр: «Берге онаалгадан эгелээр бе азы белен бе?» ону оореникчинин бодундан: «Эгезинде кайы эртемде онаалгадан эгелеп кылыр бис?» деп айтырып аар болзунарза эки.