классный час
классный час (1 класс)

 «Шагаа—ыдыктыг байырлалывыс!» 1 а класстын класс шагы.

Чарлып болбас ыдыктыг,

Чанчылывыс кагбаал,

Сагыызын дег камнаал,

Салгалдарга дамчыдаал!

Сорулгазы:1)Чоннун национал байырлалынын дугайында уругларга билиндирер.

2)Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак чоруун, эки чанчылдарынга уругларны кижизидер.

3)Национал оюннарнын хевирлери-биле таныштырып, ойнадыр.

4)Сагынгыр, тывынгыр чорукка, оюннарга даянып кижизитпишаан, аас чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: Чылдар чуруктары, тос-карак, артыш, кадак, тевек, улегер домактар бижээн карточкалар, тыва аялгалар.

Байырлалдын  чорудуу:

1.Организастыг кезээ. (байырлалды 1 а класстын  танцызы-биле эгелээр)

2. Тыва аялгалар аяар дынналып турда, башкы чугаазын эгелээр.

Тыва чонум чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар.

Шагдан тура манаанывыс

Шагаавысты ажыттывыс

Байырланчыг оюн-тоглаа

Баштак ырлар узулбезин.

——Шагаа деп чул?

-Шагаа дээрге тыва улустун бурун шагдан бээр Чаа чылды уткуурунун байырлалы.

Шагаада эрги чылды удээр, чаа чылды уткуур, сан салырынын тускай езулалын кылыр.  

Чаагай байырлал Шагааны каткы-хоглуг, арыг-чаагай сеткилдиг, бедик хей-аъттыг,  амыр-тайбын уткуур. Аал бурузу элбек аъш-чемниг, белек-селектиг, унген-кирген чонунга хундуткелдиг болур. Кижи бурузу долгандыр улуска буянын чедирип, оскелерге  оорушку-маннайны соннээр.

Айым чаазы, хунум эртинези!

Ак чаламавыс азып алган,

Ажы-чемивис делгеп алган,

Чаа чылывыска оргуп,

Чамбы –дипке чалбарып тур бис

Эртип турар эрги чыл- Куске чылы

Манаанывыс Инек   чылы

Моорлап унуп келди! Курай-курай!

(Уруглар шупту: курай-курай!)

Тыва чон шаандан тура он ийи чылдыг (коргузер)

—Ынчангаш ам унуп кел чыдар чылывыс чуу деп чыл-дыр? Эртип турар чылывыс  куске чылы. Унуп орар чылывыс инек чылы. Демир олуттуг, 6 ак менгилиг инек чылы моорлап кел чор.

(1 а   класстын уруглары шулуктер чугаалаар)

Башкы: Тыва улус Шагаа уезинде янзы-буру оюннар ойнаар, тевек тевер, баг кагар, шыдыраа, даалы, кажыктаар, кожамыктажып, ырлажыр дээр болгай. Ойнап, хоглеп, моорейлежип эгелээр бис бе?

Ойнап-хоглеп алыр дээштин

Оолдар,кыстар чыылган-дыр бис.

Кажык, тевек, даалы, чинчи

Хамык чуулдер четчир санныг

Аалчылар моорлап келзе,

Аажок-ла хундулээр бис.

«Чечен-мерген силер бе?» деп коргузуг.

-Силер чечен силер бе?

-Ийе.

-Чечен менде, чечек черде.

-Мерген менде, мезил хемде.

-Уран менде, улар дагда.

-Бодал менде, бурган дээрде.

-Карак-ла бо, хайым-дыр бис.

-Кайывыс-даа хайым-дыр бис.

Оюн «Чинчи чажырары»,

 Чинчи-шуру чажырары

Чиге солун оюн ол-дур

Ону манаа ойнаалынар

Оолдар,кыстар бээрленер.

Оюн «Ужар-ушпас»:

Торга ужар бе? Тооргу ужар бе? Хараачыгай  ужар бе? Хулбус ужар бе? Часкы ужар бе?Чаннык ужар бе? Бора-хокпеш ужар бе? Бора кулча ужар бе?

Оюн «Аскак-Кадай»

«Шагаа, Шагаа» ыры ырлаар.

Тывызык моорейи.

Тыва улус шаандан тура

Тывызыкка кончуг чораан

Дылдан дылче дамчып келген

Тывызыктар-дыр, тывынарам.

Башкынын тывызыктары:

1)Ак теве он ийи бодаган торээн ( чыл, он ийи ай)

2)Дорт алышкы дорт чузун ( чылдын дорт уези)

3)Аалынга кадарчы

Ээзинге эш (ыт)

4)Ог ишти шупту туткууш (огнун хана карактары)

5)Аптарам ишти ак кажыктарлыг (диштер)

6)Бирде сен бар, бирде мен байн (буттар)

7)Чангыс чаак мун диштиг (щетка)

8)Тии чок торгум, дизии чок чинчим (дээр, сылдыстар)

9)Боду олуг, бойдузу дириг (шак)

10)Коруп, шыгаап аттым

Холегези чыдып калды (чурук аппарады)

Улегер домактар моорейи.

«Улегер домакта нугул чок» дээр болгай.Улегер домактарнын туннелин шаннаар-дыр бис.

1.Ужук билбес кижи (уну чоктан дора)

2.Эртинени черден казар (эртемнерни номдан тывар)

3.Ие корбээнин (уруу коор)…

4.Кижи болуру чажындан…

5.Ада-иези кандыг болдур (Ажы-толу ындыг болур)

6.Иелиг кыс шевер,  (адалыг оол томаанныг)

7.Олутта олча чок (чыдында чыргал чок)

8.Сеткилдин бичези херек  (эртемнин улуу херек)

 Дурген чугаа , узун тыныш чугаалаанда

Дужуп бербес болгай силер

Дургеденер, келинерем

Дурген чугаа,  узун тыныш кымда барыл?

(Дурген чугаа, узун тынышты туннээр)

Тевектин туннели:

 Тенек болбас оолдар,

Тевектен теп ойнадынар

Бирээ, ийи,уш!

Бир-даа катап дужурбээли. Кым хойну тепти че? (шаннаар)

Кожамык моорейи.

 Кожамыкка кончуг-ла мен.

Кожа тыртып салыр-ла мен.

Кожар чувээ хоржак-ла мен,

Хокпайтып-ла каар-ла мен.(туннээр)

Хурешти туннээр:

Хуннуг Тыва черивистин

Алдар-аттыг могелеринин

Атчыр-дачыр сегиришкен

Хурежин бис шаннаар-дыр бис.

Моорейлерни тунннээш, башкы йорээл салыр.

Башкы:

Кузээнинер будуп турзун,

Бодаанынар бодаразын!

Ооредилге ажыл-биле

Оорушку, кежиктиг бооп

Озуп, мандып чурттаалынар!

Оршээ Хайыракан!

Курай-курай! Чаа чыл-биле!

Курай-курай! Шагаа-биле!

Улуг чуртумга чаа-дайын турбазын!

Улус чонум амыр-тайбын чурттазын!

Албаты чонга аарыг-хай турбазын,

Азыраан малга хамчык чут турбазын!   Оршээ!

(Уруглар: Ындыг-ла болзунам!)

Айым чаазы, хунум эртинези!

Ак чаламавыс азып алган,

Ажы-чемивис делгеп алган,

Чаа чылывыска оргуп,

Чамбы –дипке чалбарып тур бис.

Шагнын чаагай эргилдези

Шагаа хуну унуп келди.

Чанчыл ындыг: артыш.саннын

Чаагай чыдын айдызанар!