Класс шагы "Шагаа - ыдыктыг байырлалывыс"
классный час (2 класс)

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг ниити ооредилге албан чери

«Овур кожууннун Ак-Чыраа ортумак ниити билиг школазы»

Класс шагы

«Шагаа – ыдыктыг байырлалывыс»

Тургускан: эге класс башкызы

Маадыр-оол Ш.А.

Ак-Чыраа – 2020

Темазы: Шагаа – ыдыктыг байырлалывыс

Класс: 2

Хевири: оюн- маргылдаа

Сорулгалары:

1)Чоннун национал байырлалынын Шагаа дугайында уругларга билиндирер.

Чоннун чаагай чанчылдары, культуразы – биле таныжып, тыва нациязынга, чер-чурттунга чоргаарланып чоруурун чедип алыр.
2)Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак чоруун, эки чанчылдарынга уругларны кижизидер. 
3)Национал оюннарнын хевирлери-биле таныштырып, ойнадыр.
4)Сагынгыр, тывынгыр чорукка, оюннарга даянып кижизитпишаан, аас чугаазын сайзырадыр.

Ажыглаар арга- методтар: тайлбыр, беседа, дилеп тыварынын, коргузуг.

Дерилгези: м\м презентация, карточкалар (ог, аяк), оглер(ак, кара).

Класс шагынын чорудуу

1. Организастыг кезээ

- Экии, уруглар. Богун бо кайгамчык буянныг оргээвиске тыва чоннун национал байырлалы-Шагаага тураскааткан класс шагын эрттирер-дир бис. Келген аалчыларывыс ада-иелерге болгаш эргим уруглар, силерге кел чыдар Куске чылы-биле байыр чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, чедиишкиннерни, аас-кежикти, ак орукту кузеп, йорээп тур мен.

Арга кирген кижи саат дайнаар

Огге кирген кижи аяк эрни ызырар (уруглар улегер домакты тондурер)

- Бурунгу огбелеривистин улегер чугаазын эдерип, бо хун бистин бичии оргээвиске келген ада-иелеривис болгаш аалчыларывысты шайны ижеринче чалап тур бис.

Ыры «Шайывыс» (уруглар ырлажыр)

II. Кол кезээ

1. Киирилде беседа

а) айтырыглар

- Бистер чуу деп байырлалды уткуурунга белеткенип турар бис?

- Шагаа деп чул?

- Шагаа хунунде чуну канчаар ужурлугул?

- Анаа кажандан эгелеп, чуну белеткеп эгелээрил?

б) беседа

Шагаа – ол дээрге эрги чылды аъткарып удээри болгаш унуп келген чаа чылды байырлап уткууру-дур. Тывалар Шагааны он ийи чылдын эргилдезин барымдаалап эрттирер турган.

Шагаага белеткел тарааны ажаап алган соон дарый эгелээр. Мал-маганныг улус байырлал хунунде чонга дулуп бээр дээш, ынчан догерер иртти, сергени болгаш харын-даа шарыны баш удур ангылай шилип алыр. Оларны башкы соокта догергеш азы соккулааш, хамык  эъдин буруну-биле хырбачалаар, уужелээр.

Шагаа хунунде дан бажында огнун эр ээзи ог-булези-биле сан салыр. Сан салган соонда аалдар ишти бот-боттарынче чалажып, тыва чоннун шагдан тура ойнап келген оюннарын адааннажып-моорейлежирлер.

2. Шулуктер

Тыва чонумчанчылдары
Тывызыксыгаажокчараш
Шаандан тура чанчылболган
Шагаадепбирбайырлал бар.

Шагаадээргетывачоннун 
Чаагайсузукчанчылы-дыр
Айнынчаазынхуннунэртенин
Алгапйорээнбайыры-дыр.

Шагнын чаагай эргилдези-

Шагаа хуну  байырлалда

Сузуглээнин чуу-даа чуве

Чуму-биле арыг, ак боор.

Адыг-чарыш моорейлерлиг

Амданныг чем-найыр-дойлуг

Ада-огбем ыдыкшылы-

Ак чолдуг бурун Шагаам.

Ойнап-хоглепалырдээштин
Оолдар,кыстарчыылган-дыр бис.
Кажык, тевек,даалы,чинчи
Хамыкчуулдерчетчирсанныг
Аалчылармоорлапкелзе,
Аажок-ла хундулээр бис.

Шагаа  хуну  моорейлиг,

адыш-чарыш  маргылдаалыг,

чадан  адаал, багдан  кагаал

адааннажып  тевек  тевээл.

- Тыва улус Шагаа уезинде янзы-буру оюннар ойнаар, тевек тевер, баг кагар, шыдыраа, даалы, кажыктаар, улегер домактажып, тывызыктажып, кожамыктажып, ырлажып тура хонар. Бис база бо хун 2 аалдын уруглары кылдыр уступ алгаш ойнаар бис бе?

Ойнап-хоглепалырдээштин
Оолдар,кыстар чыылган-дыр бис.
Кажык, тевек, даалы, чинчи
Хамык чуулдер четчир санныг
Аалчылар моорлап келзе,
Аажок-ла хундулээр бис.

3. Моорейлер

а) тывызыктар

- Тывызыктар моорейи тывызыкка кандыг силер?

Тывызыым дытта, тоолум дошта. (диин, балык)

- Кижи бурузу аякта бижээн тывызыкты номчааш, харыызын тывар.

б) чурук чуруур

- Чуу чылын удеп турар бис? (Хаван)

- Чуу чылын уткуп турар бис? (Куске)

Унуп турар чаа чылды, база удеп турар эрги чылдарнын дурзу хевирлерин самбырага чуруп ойнаар бис.

1 ги аалдын уругалы кускени, 2-ги аалдын уруглары хаваны чуруур. Аал бурузунден чангыстап самбыраже унгеш, дириг амытаннын бир кезээн караан шарып каарга чуруур.

 в) улегер домактар

- Эр-хейлер. Улегер соске кандыг силер улежиксеп олур-ла мен.

Улегер состе нугул чок, уер сугда балык чок.

- Мен улегер домактарнын эгезин чугаалаарымга, силер тондурер силер.

1. Аъды олур баглаажы артар

Ада олур оглу артар

2.Кижи болуру чажындан

Аът болуру кулунундан

3.Ава созун ажырып болбас

Ие созун ижип болбас

4.Эптигде куштуг

Эштигде хоглуг

5.Демниг сааскан

Теве тудуп чиир

6. Булут аразындан хун кара чылыг

Улус аразындан ие караа чымчак

г) ребустар тывар

- Кайы хире тывынгыр эвес силер ребустардан тыптаалынарам. (тарак, тос-карак, аалчы, кадарчы, адыгжы, ыштыг, тоннуг)

д) дурген  чугаа, узун  тыныш

Дурген  чугаа, узун  тыныш  чугаалаанда

Дужуп  бербес  болгай  силер

Дургеденер,  келинерем

Дурген  чугаа, узун  тыныш  кымда  барыл?

- Аваларывыс, ачаларывыс кайы хире дурген чугаа, узун тыныш чугаалаар эвес коруп корээлинерем. (4 ада-ие 2-зи дурген чугаа, 2 узун тыныш чугаалаар)

- Ам кайы аалдын уруглары кончуг дурген чугаалаар эвес дыннаптаалынарам.

        а) Дурген-дурген дурген чугаа

           Чугаалаза шуут солун

            Солунназа соон бодаар

            Бодаарлаза боду эрес

            Эрестезе эвилен-даа

            Эрнин Эри чораан дижир.

        б) Билдим билдим бистин класс

           Класстаза кымны чок дээр

           Дээрлезе дедир барба

           Барбалаза баарын кадар

           Баштак кыстар бисте деп бил.

- Эр-хейлер, адаан-моорейге алдырбас, аттыг кежээ уруглар-дыр силер.

Кузээнинер будуп турзун,
Бодаанынар бодаразын!
Ооредилге ажыл-биле
Оорушку, кежиктиг бооп
Озуп, мандып чурттаалынар!

Кел чыдар Шагаа-биле!

III. Туннел

- Класс шагында чуну билип алдынар?

- Шагаада чуну канчаар-дыр?

- Чуну сонуургадынар?

IV. Рефлексия

- Бо хунгу класс шагы менээ солун болду, дээр болзунарза ак оннуг огну кодурер силер, а бир эвес класс шагы чалгааранчыг болду дээр болзунарза кара оннуг огну кодурер силер.

-Класс шагы дээш четтирдим!