Классный час
классный час (4 класс)

Тема: Ыдыктыг байырлалывыс – ынак шагаавыс.

Сорулгазы: Улустун аас чогаалынга даянып алгаш, уругларны чараш чугаага ооредип, дыл-домаа чечен-мерген, тывынгыр, сагынгыр болурунга, база ол ышкаш аас чогаалды дамчыштыр уругларны кижизиг аажы-чанга ооредип, чоннун чаагай чараш чанчылдарынга кижизидер.

Дерилгези: улегер домактар, чуруктар, тывызыктар.

Чорудуу.

1. Организастыг кезээ. Байырлалды 4-ку класстын оореникчилери «Шагаавыс» деп ыры-биле ажыдар.
2.  Бис бо хун «Шагаа» деп состун утказын база бо байырлалдын дугайында билип алыр бис.Оон ангыда бурунгу огбелеривистин сагып чорааны салгалдан салгалче дамчып келген чаагай чанчылдарынын, оюннарынын дугайында билип алыр бис.

Беседа. «Ыдыктыг байырлалывыс – ынак шагаавыс».

Чаа чыл уткууру өг - бүле байыры болган соонда кижилер шагаалаарынга ыракта бир ай бурунгаар-ла белеткелдерни эгелей бээр турганнар. Ынчангаш Шагаа байырлалы чүден тургустунарын, кандыг онзагайларлыг болурун билип алыры тыва кижи бүрүзүнге, ылаңгыя аныяк салгалдарга солун болгаш ажыктыг чүүл болур.

Эрги чыл эртип, чаа чыл моорлап келгениниң, азы чылдар солчулгазының байырлалы –   Шагаа каш янзы кезектерлиг болур:

1.   Бүдүү айы (январь үези);

2.   Эрги чылдың сөөлгү хүнү ( февраль 4-ке дүгжүп турар);

3.   Ыт чылының бир дугаар хүнү (февраль 5);

4.   Саң салыр езулал;

5.   Чолукшуур езулал;

6.   Шагаа айы азы  ак ай (февраль 5-тен эгелеп санаарга, бир ай ажыг хире үе дургузу);

7.   Шагаа айында кылыр дагылгалар;

8.   Шагааның ак айында хүрээ-хиитке чүдүп тейлээри:

9.   Суй белек сөңнежир езулал;

Шагдан бээр тывалар, Төп Азияның өске - даа, бистерниң - биле шажыны, материалдыг культуразы чоок чоннары-биле бир дөмей, амыдыралын бо үелерге дүүштүрүп, ук байырлалда сагыыр ужурлуг езулалдарын сагып эрттирип чорааннар.

Шагаа – Чоон Азиянын барык бугу улузунун Чаа чыл байырлалы.

Шагаа – чаа чылды уткаан чоннун байрлалы.

Шагаа – омакшылдын, оюн-тоглаанын, сагыш-сеткилдин байырлалы.

     Эртип турар чылдын солгу айы, кыштын солгу айы болуп, Унгун Чылдын баштайгы айы – частын башкы айы болур. Шагааны тыва улус ыявыла байырлаар турган.

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте

Хамык чоннун чыглып келгеш байырлаары

Шагаа келди, амыр мендээ эргим чонум

Чаа чыл- биле, Шагаа-биле эргим эш-оор.

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук байырлалы-дыр

Чаа чыл-биле, эргим башкыларым

Шагаа-биле, эргим эш-оор.

     Ынчангаштын бо Шагаа байырлалынга уткуштур улустун аас чогаалынга хамаарышкан моорейлиг оюнну эгелээр бис. Кайы аалдын уруглары аас чогаалды эки билир, бо моорейге тиилеп унер. Аас чогаалды тыва улус салгалдан салгалче дамчыдып, кадагалап келген. Ол улуг эртине-дир.

     Бо моорейге 3 аалдын уруглары киржир. Олар бот-боттарынын аразынга улустун аас чогаалынга маргыжарлар. Бо моорей 7 хевирлиг.

1-ги моорей  «Тывызыктар»

Тывызыкка кандыг силер

Тывынар че салыылынар.

- Ортемчейде 3 дурген чул ол?

- Ортемчейде 3 дудуу, чул ол?

- Ортемчейде 3 кара, чул ол?

2-ги моорей «Улегер домактар»

Улегер Состе нугул чок

Уер суунда балык чок.

3-ку моорей «Ырлажыылы»

3 аал уш ангы ырыга моорейлежир. 1-ги аал «Шайывыс»; 2-ги аал «Тевек»; 3-ку аал «Артыш».

4-ку моорей «Дурген чугаа»

Тывызыкка кончуг-дур силер

Тыва тыртып алыр-дыр силер

Дурген чугаага кандыг силер

Кагжып шенеп коор бис бе?

5-ки моорей «Кожумактар»

Кожамыкка кончуг-ла мен

Кожа тыртып салыр-ла мен

Кожар соске хоржок-ла мен

Хойтпактап-ла кааптар мен.

6-гы моорей «Тыва хевим - чоргааралым»

7-ги моорей  «Йорээлдер»

Туннел. Жюриге сос.

Ада-иелерге:

1. Дашты монгун хирезинде, ишти ириичел (хадын).

2. Дашка дег боттуг, буга дег мыйыстыг (доос-кара).

3. Ачам берген чанчыым, ам-даа коруп чададым (кулактар)

Сагыш улуг чорбас

Сааттыгны коргутпас (шаан бодап чоруур)

Теведен аът хояр

Тенектен ыт коргар.

Биче сеткилдиг кижи

Бир-даа багай чувеге таварышпас.