классный час
классный час (3 класс)

Класс шагы:Ожуктун уш дажы

Тыва дылым   -   төрээн дылым

Сорулгазы. Уругларны төрээн тыва дылынга ынак, сөстерни шын адап билир кылдыр, сагынгыр, тывынгыр чорукка база улустуӊ , уругларныӊ  сөс курлавырын, аас чугаазын сайзырадыр. Тыва улустуӊ аас – чогаалын хʏндʏлеп, ону камнап билиринге кижизидер. Тыва оюннары ойнап билиринге өөредир.

Дерилгези.Бижиттинген ʏлегер домактар, кожамыктар, тевектер, чуруктар. Дыл дугайында уран – чечен сөстер.

Класс шагынын чорудуу.

Организастыгкезээ

Башкы кичээлдин сорулгазы – биле командаларны болгаш келген аалчыларны таныштырар. Жюрини

Тускай столче чалап олуртур.

II. Башкыныӊ киирилде беседазы.

- Уруглар бөгун бис «Тыва дылым – төрээн дылым» деп сагынгыр, тывынгырларныӊ маргылдаазын эрттирер бис. Баштай мен силерге тыва улустуӊ аас чогаалыныӊ дугайында беседаны кылыр – дыр мен.

Бистиӊд ылывыс байлак, ырывыс аянныг. Ол дээрге өгбелеривистиӊ салгалдарга арттырган эртинези – дир.

Дыл каяа – даа, кажан – даа, кымга – даа эӊ – не чугула чепсек.

Сөс – биле өлʏрʏп – даа болур, сөс  - биле эмнеп, диргизип – даа болур. Бистиӊ төрээнд ылывыс тыва дыл болгай, уруглар. Чʏге төрээн дылывыс дээрге.  Ол бистиӊ ада – өгбелеривистиӊ, кырган – ачаларывыстыӊ, кырган – аваларывыстыӊ төрээн ада – иевистиндылы – дыр. Силер бичии ʏӊгеп туруӊардан – на эгелээш, бичи итургаш баштай – ла дыӊнап, адап өөренген биске эӊ – не эргим сөстеривис авай, ачай, акым, дуӊмам, угбам.

Бо сөстерни силер тыва дылга чугаалаар силер. Ынчангаш тыва дыл бистиӊ төрээн дылывыс – дыр. Тыва дыл база өске бʏгʏ дылдар – биле бир дөмей эӊ чараш, байлак, чечен дылдарныӊ бирээзи – дир.  Υжʏк – бижик чок турган шагда безин тыва дыл кончуг сайзыраӊгай турганын хөй – хөй чылдарда читпейн дамчып келген улустун эгээртинмес байлак аас чогаалы бадыткап турар.

Тоолчу, ыраажы, чечен кижилерни тыва улус дыка хʏндʏлээр турган. Чечен кижилер уран – чечен сөстʏ камныг сайзырап, олар аразында маргыжып, чижир турганнар. Оларныӊ сөстʏ кончуг камнап, дорт, тода кылдыр адап, улам сайзырадып чораанын ʏлегер домактардан, тывызыктардан,   бис.  Ынчангаш кижи бодунун төрээн дылын хʏндʏлээр, ону өске багайс өстер – биле холувас,  чугаалаарда эптиг – эвилеӊ, эки сөстерни ажыглаар. Бодунуӊ төрээн дылын шын бижип, чугаалап чорааш, өске чоннарныӊ дылын база хʏндʏлээри чугула.

Самбырадабижээншʏлʏк. РФ – тин  школаларыныӊалдарлыгбашкызы Алексей Арапчорныӊшʏлʏʏнденʏзʏндʏнʏномчуур.

Төрээндылдыуттурболза

Төрелчонданхоорлурапаар.

Орусдылдыбилбесболза,

Оттугчырыккөрбесапаар –

Ынчангаштыӊийидылды

Ылапбилзечоргаарчоруур.

Командаларрапорттарынбериптурар.

1-ги бөлʏктʏнкомандазы «Сөскурлер»  девизи: «Сөглээнсөс, керткеныяш».

2-ги бөлʏктʏнкомандазы «Эрестер»    девизи:  «Эжишкилернайыралыэртинедагнытургузар».

«Тыва дылымтөрээндылым» депсагынгыр – тывынгырларныӊмаргылдаазынгакиржиринге белен.

Шʏлʏктерчугаалаар.

Төрээнчурттун, кайынчʏденэгелээрин

Дөгеревисырлажып – даатурар – дыр бис.

Төлубиске ада – ие, чери – алдын,

Төрээндылымолар – билебир деӊ – эргим.

Чаӊгыссөстенсеткилөөрʏп, сергепболур,

Чандырбарза, хомудай – дааберипболур.

Эдипкенсөсбооданундуратканокдег,

Эгиттинмесдижири – леылапийин.

Шугумчазаармурнувусташыгаапаар бис,

Чугаалаптармурнувустабоданыр бис.

Сөөктʏхемдээшчилиинге – даачедерапаар.

Сөстʏсөглээш, эчизин – даакөөрапаар.

Дылы – билетургандыттыужуруппас

Аксы – биле аалды база көжурбесдеп,

Ада – өгбедужунданбээрбайбаӊнарны

Тывынгырларʏптеп – сургапкелгенчуве.

Тыва сөстʏнмергенбайлаанбилирдизе,

Дыкакаастапкояжыдаралбанэвес,

Эртеденбээрчонумдомаа уран, шевер –

Эгечениӊбудаанэрниында- ла каар.

Бака – сока дылдархолупшокарлавайн,

Баштайхарынтөрээнчугааӊ шиӊгээтсиӊзе,

Ѳӊнуктуржук, өскениӊ – даадылысеӊээ

Ѳөредипкаанаъдынышкашчажыгабээр.

Тыва чонум – таанмерген

Тывызыктаан, тоолышкаш

Дыӊгылдайлаан, хөөмейлээн

Дылычечен, чарашсөстʏг.

Кежээлердеолурупкаш

Кажыкадартоолыдар.

Дургенчугаакожамык, ыр.

Дʏндʏктерден дыӊналгылаар.

Чорумалдарэртипчыткаш,

Чолукшупкээпдыӊнап – даӊнап,

Соонсалгаанажы – төлге

Солун – тоолуныдыпчораан.

Шорааннаргакадарчылап

Чолукшупкээпмендилешкеш,

Чеченчарашсөзʏ – биле

Чечээргежипмаргыжарлар.

Ада өлʏр–оглуартар

Ава өлʏр – кызытургай.

Ѳгбелерниӊ чеченсөзʏ

Ѳөрчонгадамчыпчораан.

Ийикоманданыӊкапитаннарынгаайтырыглар.

Школажеөөренирдээш

Уран далашбазып – ла каар.

Орук ара эмчи, дарга

Оон – билекаржыпэртер.

Чолаачы – даа, бызаӊчы – даа

Чоруункылыпшуужуптурар.

Уругээлдексеткилөөртʏп

Экисөстʏсөглепчораан

Кандыгсөстʏажыглаандеп?

Харыызынтыпкөрʏнерем?

(Экии!)

2ги өөреникчи:

Кожазынгачедебээрге

Коля эжисандайсалган.

Дурген – оолааолурупкаш

Дʏлгенэъттичулачиген

Колянынавазыаа

Конфеталар база берген.

Харыысөсчок, аспактапкаш,

Караӊнадып чана берген.

Кандыгсөстʏуттупканыл,

Каш катапсөглевээн – дир.

(- Четтирдимдеп 3 катапчугаалаваан.

- Байырлыг! дивээн).

7.Чеченнерниӊмаргыжыы.

1. Командаларкожамыкырлаарынгамаргыжар.

2. Тыва улустуӊ алфавидинде каш ужукбарыл? Υнилеретпесʏжʏктер, ажыкʏжʏктер, дʏлей, ыыткыруннерниӊ ʏжʏктери.

3. Сугга, агаар – бойдуска, шʏʏлгенмөгегеоваа, кудагайөрээлдер.

4. Улустуӊырларынбилирингемаргыжар.

5. Тевектээрингемаргыжар.

Кичээлдитуӊнээр.