Сценарий Шагаа 2019
методическая разработка (4 класс)

Сценарий «Ак чолдуг шагаам»

Сорулгазы:

1. Ада-огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу байырлалынын ёзулалдарын уругларга билиндирип, ооредир. Улустун аас чогаалын, фольклорун ансамбильдеринин ундезиннерин сайзырадыр.Хундулээчел, биче сеткилдиг, сонуургак болурунга кижизидер.

Дерилгези: ог-македи, улегер домактар бижээн плакаттар азар. Чалама, артыш, тос-карак, аяктар

Арга-методу: моорей-корулде, оюннар.

Чыыштын чорудуу:

Башкарыкчы:

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

Шагаа келди, курай-курай!

Башкарыкчы:

Шагаа — улус чонун тоогуден байырлалы.

Шагаа — эргилип кээр чаа — чылдын байырлалы.

Шагаа — чемзиг чемнин дээжизинин байлакшылы

Шагаа — чечен состун, уян ырнын байырлалы.

Башкарыкчы:

Шаг чаагай болзун, шагаа элбекшилдиг болзун,

Курай- курай!

Танцы «Шайывыс»

Кырган-ава. (йорээл чугаалаар, тос-карак-биле судун чашпышаан)

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис.

Чыл бажы келди,

Чылан бажы союлду,

Ажыл-ишчи, шудургу,

Оожум топтуг хой чылы

моорлап келди, курай-курай!

Дайын – чаа турбазын,

Бойдустун айыыл-халавы чок болзун, оршээ!

Арат –чонум амыр-тайбын, аас- кежиктиг болзун, оршээ!

Аарыг- хамчык турбазын,

Аш – чут турбазын, Оршээ!

Ак-кок дээр кезээде аяс турзун,

Алдын хунум улам чырык- чылыг болзун, оршээ!

Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин, оршээ!

Оран- чуртум сайзыразын,

Оглу- кызы ковей болзун, оршээ!

Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!

Аастыг чувеге амзатпадым

Эринниг чувеге дээртпедим,

Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!

Арат чонум амыр-тайбын чурттазын, оршээ!

Шупту: Курай-курай!

Ак-Сал ирей: санын салып, чеминин устун отче каар.

/Оон шупту чалама баглаар/

Башкарыкчы:

Амыр-ла, амыр?

шупту:

Амыр,амыр.

Башкарыкчы:

-Думаа-ханаа. ыт-куштан сол-ла бе, ынар?

-Сол-сол!

Башкарыкчы:

Соок кыштан, изиг чайдан мал- маган хур-ле бе, ынар?

Шупту:

Хур-хур ийин ынар.

Башкарыкчы:

Шагаа – шагнын эргилдези,

Чырык чаагай чолду оштаан,

Шагаа-биле! Чаа чыл-биле!

Курай-курай!

Шупту :

Курай-курай!

Башкарыкчы:

Монгулектин менгизи дег

Монгун баштыг кырган-ачай,

Алгаг-йорээл алгап бээрин

Ажы-толун дилеп тур бис.

Ак-Сал ирей:

Амыр-ла, амыр!

Ажы-толум, бугу чонум!

Шагнын чаагай эргилдези,

Шагаа-биле, курай-курай!

Аалдап келген чаа чыл

Кок хой чылын

Мынчаар номнаан:

Хой чылы тодуг-догаа эки чыл-дыр

Арбай-тараа, унуш-дужут

Аажок элбек болур чыл-дыр.

Ажыл-ишчи, эрес-кежээ болур болза

Амыдырал байлак болгаш тодуг болур.

Ак сут чажып, оран-чуртка тейлээр болза,

Буян чолду бурган башкы соннээр чыл-дыр.

Эки чуве бээр турзун!

Бак чуве ынай турзун!

Арат чоннун келир ойу

Аяс дээр дег чырык болзун! Оршээ! Оршээ!

Улуг-биче, кырган-чалыы

Ужур ындыг – чолукшуулу!

Башкарыкчы:

Акшый берген огбе кижээ

Ак-кок кадак тудуп сунуп,

Аас-кежик алгап-йорээп

«Амыр-ла!» деп чолукшуулу!

- «Амыргын-на амыр!» Шагаа-биле!

«Чолукшулга ёзулалы» /Кырган-ава, кырган ача-биле чолукшулга, чолукшулга кылгаш-ла огде олуттарынче олурар/

Ыры «Алдын Шагаа»

Ашак:

- Оой, кадай! Дыннап олур сен бе? Ыдык ак хойувус-даа шуут кыраан-дыр. Хоокуй каш малывысты оор-онер кылдыр остурген буянныг хой болгай. Ам канчаар кончуг чувел? Аныяк чуве ыдыктап албас болза, хоржок болган-дыр, чуу-даа чуве ужурлуг болгай, чуу-хооден аайлап корем.

/Уне бээр, соон дарый ийи оглу дузалажып унер/

Кадай:

- Ынчаар ыйнаан, ыдыктаар хире чувелер ийи уш-даа бар болгай аан- дээш, 

- Ак аржаандан кыла кааптайн - деп чугааланмышаан, артышты аржаанга холуп ап белеткеп олурар.

/Ашак ол уеде аныяк хунажыкты киирип эккелгеш, артыштыг аржаан-биле аксы-думчуундан эгелээш чуп дагааш, ожукту хун аайы-биле уш катап долгандыргаш, мурнуу-барыын талазындан отка могейтир./

Башкарыкчы:

Эргилделиг он ийи чылдын

Ээлчеглиг аът чылы

Хамык чоруун чогуткаш

Чоруп туру курай-курай!

Танцы «Аъдым»

- Чаа чылдын ээзи болур

Каас-коя хой чылга

Чайыр алдын оваадайны

Чалап, сунуп кедирээли!

/Танцылаан уруглар хойга оваадайны кедирер./

Кадай:

Ада хунге, ие черге

Ак-кок дээрге, аржаан сугга

Айдыс кылып, чажыг чажып

Авыралдап чудуп тур мен

Оршээ-Оршээ!

Чаа унген хой чылывыста

Чаагай чолдан хайырла

Чалыы салгал омак-хоглуг

Чаагай оруун эдерер болзун!

Угааныг, арын-нуурлуг чорунар!

Узун назын назыланар!

Оршээ-оршээ!

/Уруглары кожамыктаар/:

Хой-ла малым арбын оссун – оой дынгылдай

Хоюг дугун соннеп чорзун- оо-дынгыл-дынгылдай.

Инек малым арбын оссун-оой дынгылдай

Итпек –хойтпаан биске берзин- оой дынгыл-дынгылдай.

Аккыр дуктуг ангор ошкум оой-дынгылдай

Арбын дугун биске берзин –оой-дынгыл-дынгылдай.

Чылгы малы хонаш долзун –оой дынгылдай.

Хымыс-суду элбек болзун –кру-кру –дынгылдай.

Ашак:

Ада-огбе бурун шагдан

Ажы-толге арттырып каан

Аас чогаал эртинези

Амдыгаа дээр уттундурбаан.

Шупту:

Шынап-ла!Ындыг-ындыг!

Башкарыкчы:

Тывызыктап, тоолдажып,

Дызырадыр танцы теп

Чанчыл болган шагавысты

салгакчылар улап чор бис.

Уруглар:

Дортен ала тонген болза

Доргун сынмас туру деп бе?

Торелдери тонген болза

Дор-ле сынмас олур деп бе?

Оолдар:

Алдан ала тонген болза

Алаак сынмас туру деп бе?

Алышкылар тонген болза

Аал сынмас туру деп бе?

Кадай:

-кожамыкка кончуг-дурлар

Кожа тыртып кааптар-дырлар

Тывызыкка кандыг силер?

Тывынар че сала кааптайн.

Бир уруг:

тывызыкка оолдар-даа кончуг-ла –дыр.

Тыва тыртып алырлар-дыр.

Дурген чугаага кандыг силер

Кагжып-шенеп коор бис бе?

( Азиат, Аржаан чугаалаар)

Ашак:

Дурген-чугаа ындыг-дыр че?

Улегер соске кандыг силер

Улежиксеп олур-ла мен.

Оол:

- Огбе чагыы-ондур бедик…

- торел билбес тоорээр,

Тоогу билбес турээр.

- Ада корбээнин оглу коор,

Ие корбээнин кызы коор.

Бир оол:

- Че, уруглар, чеченнежип корээли бе?

/Ийи (оол, уруг) кижи чеченнежир/

Башкарыкчы:

Бодалганы кым мурнай тып каар эвес, тывынарам , уруглар:

-20 ошкунун кулактары, карактары, мыйыстары шупту каажыл?

Уруглар: - 40 мыйыс, 40 карак, 40 кулак, шупту кады -120-дир.

- Шын-дыр!

Бир оол:

Ам ойнап корээлинерем!, Матпаадырны ойнайт кааптаалынарам!

Башкарыкчы : 2 кижи ойнаар.

(Улуг эргекти коргушкеш)

-Бо кымыл?

-матпаадыр баран харап турары ол-дур?

-айтыр салааны, бо кымыл?

-бажы курлуг паштанып турары ол-дур.

-ортаа сала, бо кымыл?

-Ортаа-Мерген, хойну озээш, союп-бузуп турары ол-дур

-бо кымыл?

-Уваа-шээжек уруктап, чээргеннеп экээри ол-дур.

-бо кымыл?

-биче моомей, буурек-баарак манап олурары ол-дур.

- Чадыр оглей туткан салааларже айыткаш»Кирип болур бе? Дээр,

-«Хоржок!»-деп харыылаар

-хоржок болза, хоржок ыйнаан, адыр шуве-дээш, чудуруундан сегирип алгаш_ чуп-чудурук, бип-билек, кып-кыры, оп-ожун, чап-чарын, оп-оорга, эп-эгин, тас колдук, кичик-кичик-дээш, кичигелеп эгелээр. / Шупту ырлаар «Арбай-Хоор»/.

Башкарыкчы:

Тываларнын тыны тудуш

Сузуглели чогум чудел?

Тыва кижи чоргааралы

Сулде-куду, ыдыы чудел?

Шупту:

Сагыызын дег хумагалыг

Чанчылдарда, ужурларда

Буян оргээн шажынында

Бурун шагнын Шагаазында.

/Шупту могеер/

Ыры «Алдын Шагаа»