Общешкольное мероприятие "Шагаа"
классный час по теме

                          Шагаа—ыдыктыг  байырлалывыс!

                                                                                                Чарлып болбас ыдыктыг,

                                                                                                Чаӊчылывыс кагбаал,

                                                                                                Сагыызын дег камнаал,

                                                                                                 Салгалдарга дамчыдаал!

Сорулгазы:1)Чоннуӊ национал байырлалыныӊ дугайында  уругларга билиндирер.

 2)Тыва улустуӊ хундулээчел, эвилеӊ-ээлдек, сонуургак  чоруун, эки чанчылдарынга уругларны кижижидер.

3)Национал  оюннарныӊ хевирлери-биле таныштырып, ойнадыр.

4)Сагынгыр, тывынгыр чорукка, оюннарга даянып  кижизитпишаан, аас чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: Чылдар чуруктары, тос-карак, артыш, кадак, тевек, улегер домактар бижээн карточкалар, тыва аялгалар.

                                                 Кичээлдин чорудуу:

І.Организастыг кезээ.

ІІ. Тыва аялгалар аяар дынналып турда, башкы чугаазын эгелээр.

                                     Тыва чонум чаӊчылдары

                                     Тывызыксыг аажок чараш

                                     Шаандан тура чаӊчыл болган

                                     Шагаа деп бир байырлал бар.

                                      Шагаа  дээрге  тыва чоннуӊ

                                      Чаагай сүзүк чаӊчылы-дыр

                                      Айныӊ чаазын  хүннүӊ эртенин

                                      Алгап йорээн байыры-дыр.  

----Шагаа деп чул?  (Ай санаашкыны 44.52-45.52)

  Шагаа  дээрге Чаа чылды уткуурунуӊ байырлалы.Ол тыва улустуӊ бурун шагдан бээр байырлалы.

       Шагаада эрги чылды үдээр, чаа чылды уткуур.Саӊ салырыныӊ тускай езулалын  кылыр. Саӊ салырда, ооӊ чанынга чалама баглаар. Чалама дээрге ийи чагыжыгаштарда херип каан хендирге өӊ-баазын пөс таавы, кадак баглап каар. Ооӊ-биле кижи бодунга эки чувени кузеп, бүдүү  чалбарыыр. Даӊ адып  кээри билек, саӊны кыпсыр. Одагга ус-чарлыг, аъш-чемниӊ дээжизин, артыш-шаанак холаан чөкпек, саржагны от кырынче салыр.

                                                   Айым чаазы, хүнүм эртинези!

                                                   Ак чаламавыс азып алган,

                                                   Ажы-чемивис делгеп алган,

                                                    Чаа чылывыска өргүп,

                                                    Чамбы –дипке чалбарып тур бис.

Шагнын чаагай эргилдези

Шагаа хүнү үнүп келди.

Чаӊчыл ындыг: артыш, саӊныӊ

Чаагай чыдын айдызаӊар!

( класс иштин артыштаар) (аарыг-аржыктан, багай душтен, хай-бачытан арыглаар)

Эртип турар эрги чыл- аът чылы

Манаанывыс хой  чылы

Моорлап үнүп келди!

       Уруглар шупту: курай-курай!

    --Тыва чон шаандан тура он ийи чылдыг (көргузер) (Чылдар дугайында 42.46-44.52)

--Ынчангаш  ам үнүп кел чыдар чылывыс чүү деп чыл-дыр? үнүп орар  чылывыс  эки чыл болур кылдыр, сүт-биле чажыг чажар бис.(  Тос-карак –биле   сүт чажар)  

                                 Улуг  чуртумга  чаа-дайын турбазын!

                                  Улус   чонум амыр-тайбыӊ чурттазын!

                                  Албаты  чонга   аарыг-хай турбазын,

                                   Азыраан  малга  хамчык  чут  турбазын!

                                  өршээ!

Уруглар: Ындыг-ла болзунам!

Башкы: Тыва улус Шагаа үезинде  янзы-бүрү оюннар ойнаар, тевек тевер, баг кагар, шыдыраа, даалы, кажыктаар, кожамыктажып, ырлажып тура хонар.

                                  ІІІ. Быжыглаашкын

(Ийи аалдын уруглары кылдыр усчуп алгаш  ойнаар )

                                    Ойнап-хөглеп алыр дээштиӊ

                                    Оолдар,кыстар чыылган-дыр бис.

                                    Кажык, тевек, даалы, чинчи

                                    Хамык  чүүлдер четчир санныг

                                    Аалчылар моорлап келзе,

                                     Аажок-ла хүндүлээр бис.

1-ги  өөреникчи: Тывынгырлар кайда силер?

Башкыныӊ тывызыы:  1. Ак теве он ийи бодаган төрээн ( чыл, он ийи ай)

                                       2. Дөрт алышкы дөрт чүзүн ( чылдыӊ дөрт үези)

--Чаа үнүп орар чыл дугайында чүү деп тывызык барыл?

( аалдарныӊ уруглары тывызыктажыр, улегер домактар  чугаалаар)

----Кожамыкка кончуг-ла, силер

     Кожа тырттып каар-ла силер, бе?

(Аалдар аразынга кожамыктажыр)

 2-ги өөреникчи   Дурген чугаа, узун тыныш чугаалаанда

                               Дүжүп бербес болгай силер

                                Дүргедеӊер, келиӊерем

                               Дүрген чугаа, узун тыныш кымда барыл?

(Дүрген чугаа, узун тынышка маргыжары)

3-ку өөреникчи: Чинчи-шуру чажырары

                             Чиге солун оюн ол-дур

                             Ону маӊаа ойнаалыӊар

                             Оолдар, кыстар бээрлеӊер.

( чинчи чажырары, кажыктап ойнаары)

4-ку өөреникчи:  Тенек болбас оолдар,

                              Тевектен теп ойнаалыӊар

                              Бирээ, ийи, үш! Че-ве!

                              Бир-даа катап дүжүрбээли.

( Тевек  теп маргыжары)

Оон-даа оске тыва оюннарны ойнап болур. «Ужар-ушпас», «Матпаадыр», « Аскак-Кадай»

                                            ІV. Түӊнели.

- Шагаа деп чүл?

- Кандыг тыва оюннар бар-дыр?

Башкы: Күзээниӊер бүдүп турзун,

              Бодааныӊар бодаразын!

              өөредилге ажыл-биле

              өөрүшкү, кежиктиг бооп

              өзүп, мандып чурттаалыӊар!

              Өршээ, хайыракан!

             Курай-курай! Чаа чыл-биле!

             Курай-курай! Шагаа-биле!