Бзэр лъэпкъым ылъапс.
статья на тему

   Бзэр лъэпкъым ылъапс. Лъэпкъым ыбзэ къызэриухъумэрэм, 1оф эрэдиш1эрэм, зэрэдэлажьэрэм елъытыгъ ащ инеущрэ мафэ зыфэдэщтыр.Тилъэпкъ ищы1эныгъэ ыпэк1э лъыдгъэк1уатэ тш1оигъомэ, къытк1эхъухьэрэ ныбжьык1эмэ ныдэлъфыбзэр зэрядгъэш1эщтым,ш1у зэрядгъэлъэгъущтым фэгъэхьыгъэ 1офтхьабзэхэр зетхьанхэ фае. Бзэмк1э ш1эныгъэу, къулайныгъэу агъотрэмэ адак1оу, ащ иамалхэмк1э п1уныгъэ гъэнэфагъэ к1элак1эмэ ягъэгъотыгъэныр пшъэрылъ шъхьа1эмэ ащыщ.

   П1уныгъэ амалэу жэры1уабзэм и1эхэр игъэк1отыгъэу къащэлъагъох гущы1эжъымэ, гущы1э щэрыомэ, орэдымэ, пшысэмэ, тхыдэжъымэ... Мыхэмэ л1эш1эгъубэмэ яопыт, акъылыр, нэутхагъэр, л1ыхъужъныгъэр, л1эбланагъэр, 1офш1эныр щы1эныгъэм зэрилъапсэр, уич1ыгу гупсэ уфэшъыпкъэныр, уихэгъэгу ш1у плъэгъуныр зэхэубытагъэу игъэк1отыгъэу ахэолъагъо.

   Адыгэмэ гущы1э щэрыом осэшхо фаш1ы. Арын фае гущы1эм "псалъ"-"псэм игухэлъхэр зэрылъыр" къик1эу гъэунэфыгъэ зык1эхъугъэр.

   Ц1ыф куп гъэдэ1огъэным, губзыгъэу, 1упк1эу гущы1эным ижък1э къыщегъэжьагъэу адыгэмэ осэ ин ратыщтыгъэ. Ащ ехьыл1агъэу француз

зек1оу Дюбуа де Монпере къетхыжьы:"Аталыкъым нэмык1 ш1эныгъэхэм анэмык1эу дэгъоу, дахэу гущы1энэу п1урым ригъаш1эщтыгъэ, лъэпкъым

и1офыгъохэм зыщатегущы1эхэрэ ч1ып1эхэм, зэ1ук1эхэм, зэфэсхэм губзыгъэу къащыпсэлъэнэу ыгъасэщтыгъэ".

   Я XIX-рэ л1эш1эгъум щы1эгъэ ш1эныгъэлэжьэу Хъанджэрые къетхыжьы:"Адыгэхэм дахэу, 1упк1эу гущы1энымк1э зэнэкъокъухэр аш1ыщтыгъэх. Ахэр зыщаш1ыщтыгъэхэр хашъор е зэфэсхэр ары. Къызэ1ук1агъэхэм купит1оу загощы. Купит1ум яз ушъхьагъу горэ къыгъотыти, адрэ купым дао риш1ыл1эщтыгъэ. Мыщ дэжьым хьыкум хадзыщтыгъ, ащ ыпашъхьэ зэнэкъокъур щырек1ок1ыщтыгъ. Къызэ1ук1агъэхэм яакъыл, яжабзэ ичаныгъэ, ш1эныгъэу лъэпкъымк1э, яхэкук1э я1эхэр къагъэлъэгъонымк1э мыр амал ш1эгъуагъ. Зэнэкъокъухэм жабзэмк1э узпэш1уек1он умылъэк1ыщт ц1ыфхэр къыщылъагъощтыгъэх".

   Акъылым, 1ушыныгъэм, жабзэм мэхьанэ ин зэрэратыщтыгъэм ишыхьат адыгэмэ бзэ шъэфхэр зэря1агъэр. Ахэмэ ащыщых ч1эгъыч1элъыбзэр, шэк1уабзэр, хъорыбзэр.

   Ч1эгъыч1элъыбзэр адыгэхэм загъэфедэрэр бэдэдэ ш1агъэ. Щысэу къэбгъэлъэгъон плъэк1ыщтмэ ащыщ пшысэу "Л1ыжъ бай" зыфи1орэм къахэфэрэ зэдэгущы1ак1эр. Мэщэу алъэгъурэр бэгъуагъэу л1ыжъым зыфи1орэм, "Бэгъуагъэр шъыпкъэ, ау зыем ышхыгъахэмэ е ышхынэу къэтмэ сш1эрэп нахь",- к1алэм къызи1ожьырэм, "Сыдэу к1элэ дела мыр,- мэщыр хьасэм итызэ ышхыжьыгъэхэна!"-егъэш1агъо л1ыжъым.

   Ч1эгъыч1элъыбзэмрэ хъорыбзэмрэ къагуры1оным пае к1алэхэр яц1ык1угъом къыщегъэжьагъэу образнэ гупшысак1эм фэбгъэсэнхэ фаех.

   Ныбжьык1эхэр акъылырэ 1ушынышъэрэ ахэлъэу п1угъэнхэм анахь амалыш1ухэм ащыщых адыгэ гущы1эжъхэр. Гущы1эжъхэм осэшхо п1уныгъэ 1офымк1э афэозгъэш1ырэ ч1ып1эу ц1ыфыр зэрыфэрэм елъытыгъэу гъогу зэрэрагъэлъэгъурэр, хэк1ып1э къызэрэфагъотырэр ары. Гущы1эм пае:"Гущы1э дахэм блэр гъуанэм къырещы, "Делэм уипа1о ети блэк1, 1ушыр ежь къыблэк1ыщт", "Ш1у зыш1эрэм ш1у фыщылъ", "Шэфыр фабэзэ фызы, сабыир ц1ык1узэ гъасэ"...

   Ныбжьык1эхэм зэхэш1ык1 ин я1эу, сэнаущыгъэ ахэлъэу п1угъэнхэм иамалыш1ух хырыхыхьэхэри, 1уры1упчъэхэри, 1оры1уатэхэри, къоджэхь-

къоджэшххэри. Гущы1эм пае: пыжъым ехьыл1эгъэ къоджэхь-къоджэшхым мыщ фэдэу къыще1о "1аеу бзыгъэ, пытэу дыгъэ", цыгъом пае "Нэ ц1ык1у,

пэ ц1ык1у, джэдыгу ц1ык1у зыщыгъ" а1о. 1оры1уатэу "Аупхъугъ нахь аупк1агъэп" зы1озэ псым зыч1езгъэхьагъэр" зыфи1орэм ц1ыфыр къаигъэу

зэрэщымытын фаер къегъэлъагъо. Акъылымрэ 1ушыгъэмрэ къэзыгъэущырэ амалмэ ащыщых гъэсэпэтхыдэхэри. Ащ мэхьанэу я1эр нафэу къытагъэлъэгъу "Ныо 1ушым дэным фигъэсэщт пшъэшъэжъыер къызэрэхихыгъэр" зыфи1орэм ык1и нэмык1хэми. Сэмэркъэу шъуашэм илъ фольклорнэ усэ ц1ык1ухэу гъэпсыгъэх хырыхыхьэхэр, ахэм акъылым 1оф рагъаш1э, ц1ыфым инэутхагъэ хагъахъо. Гущы1эм пае,-"Къау-къау лъэрычъ, чылэр къэзычъыхь" зыфи1орэм тхьачэтым изэрэщыт къегъэлъагъо.

   Ыпшъэк1э къэт1уагъэхэм къаушыхьаты жэры1уабзэм п1уныгъэ амалэу хэлъхэм осэшхо зэря1эр ык1и ныбжьык1эхэр а шапхъэхэм атетэу п1угъэнхэмк1э амал зэфэшъхьафхэр бгъэфедэнхэ зэрэплъэк1ыщтыр.

   Тинепэрэ мафэхэм нахьыжъхэм мы 1офымк1э зэрагъэу1угъэ опытыр к1элэегъаджэхэм къызфэдгъэфедэзэ адыгабзэм, адыгэ литературэм яурокхэр, олимпиадэхэр, КВН-хэр зэхэтэщэх, егъэджэн-п1уныгъэ 1офыгъохэр зэш1отэхых.