«Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым илъапс»
методическая разработка (2 класс)

«Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым илъапс»

Тамир

   Сигулъытэ зыгъэбагъоу,

   Сигъогупэ зыгъэнэфэу,

   Сянэ ыбзэу адыгабзэр,

   Сигуш1уагъэу синасыпыр.

Зезыщэрэр 1.

     Шъуимафэш1ух,ныбджэгъу лъап1эхэр!                                                    

     Гъэтхапэм и 14-р адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэу адыгэ Республикэм 2000-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щыхагъэунэфык1ы. Апэрэ тхылъэу «Букварь черкесского языка» зыфи1оу Бэрсэй Умарэ 1853 илъэсым Тифлис къыщыдигъэк1ыгъэм ыц1эк1э адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэм хэхыгъэу хъугъэ. Мы мафэм фэгъэхьыгъэу 1офыгъо зэфэшъхьафхэр тиреспубликэ щыхагъэунэфык1ых.

Зезыщэрэр2.

       Тэри шэндахэ тиеджапlэ тфэхъугъ,илъэс къэс  а мафэм фэгъэхьыгъэ lофыгъо зэфэшъхьафхэр тиеджапlэ щызэхэтэщэх.

Тюльпарэ Тамирлан

                       «Ныдэлъфыбз»

    Ныдэлъфыбзэр сэ зэхэсхмэ,

    Сигъэразэу сыгум  рехьы,

    Сянэ ыбзэ къыслъы1эсмэ,

    Чэфыр фабэу сэ къысфэсы.

    Гъыш1эу си1эм икъэгъагъэу

   Ныдэлъфыбзэм сыкъефапэ,

   Сянэ гупсэм псэ сфиш1ыгъэу

   Сыбзэ  згъаш1оу сэгъэлъап1э.

Зезыщэрэр1

      Сыдрэ лъэпкъи ежь иунаеу, ежь игунэсэу, ежь игуш1уагъэу, и1 бзэр. Дунае нэфым укъызэрэтехъоу апэрэ жьы къэщэгъум, апэрэ быдзыщэ гъуатк1ом къыхэк1уашъэ а бзэр. Ным фэд лъэпкъыбзэр. Арыба ныдэлъфыбзэк1э зык1еджэхэрэр.

Зезыщэрэр 2 

        Бзэр ары лъэпкъым ылъапсэр,инасыпыр,игупшысэр,ибыракъыр.

 Бзэр лъэпкъым къыдэхъу,бзэр щымы1эжьмэ лъэпкъыр мэк1одыжьы.Хэтрэ ц1ыф лъэпкъи ыбзэ, икультурэ къызэриухъумэщтым дэлажьэ.

  Зезыщэрэр1

    Къыдк1эхъухьэрэ сабыймэ итхыбзэ хахыным, ахэмэ к1оч1абэ тырагъэк1уадэ.

Хьамырзэкъо Гунэс 

          «Уадыгэмэ»

   А, сик1ал, сыолъэ1у,

   Адыгагъэ къызхэгъафи,

   Уигукъауи къи1отык1и,

   Адыгэ шъуашэр къызщылъэжь.

   Шы лъэрыгъым иуцожьи,

   Уиши дахэу къэгъэжъуш1и,

   Адыгагъэр къэ1этыжь,

   Лъэпкъыр пытэу къэгъэк1эжь.

   Тэ тишъоа акъылъ и1эу,

   Нарт л1эужэу зэрэщытыр

   Пстэуми агу къэгъэк1ыжь.

Зезыщэрэр2

    Бзэм  иlоф хэтрэ цlыф лъэпкъи, сыд фэдэрэ къэралыгъуи зыгъэгумэкlрэ lофыгъомэ ащыщ. Умыгъэфедэрэр, умыгъэпсэуалъэрэр мэгъу, мэулъыи , мэкlоды.Джащ фэд бзэри умыгъэфедэмэ нахь тхьамыкlэ мэхъу, кlодыжьыпэни ылъэкlыщт.

Зезыщэрэр1

    Бзэ пэпчъ ар зыlулъым шlолъапl, адырэмэ ахэзымыгъэкlокlэрэ нэшанэхэр хэлъых, сыда пlомэ лъэпкъым итарихъ, икультурэ идунэееплъыкlэ зыпкъырызыщэгъэ гушъхьэлэжьыгъэ баир ащ ылъапсэу щытышъ ары.

Кобл  Аминэт

          «Сыадыг»

  Ш1у сэлъэгъу сызыщыщыр,

  Сырыпаг гущы1эу – сыадыг!

  Ш1у сэлъэгъу сихэгъэгу нэфыпсыр

  Си1э пстэуми сэрк1э анахь лъаг.

  Сш1эрэп, шъыпкъэ, аущтэу зык1эхъугъэр

  Ау згъэбагъоу а зыр сэ сич1ыгу.

  Кавказ къушъхьэу сыпсэ зыхэт1агъэм

  Къабзэу, нэфэу ерэлъэгъу сынэгу!

Зезыщэрэр2

     Бзэр – лъэпкъым ыпс, ылъапс, ищыlэныгъ. Ныдэлъфыбзэр псэм фэд, убзэкlэ умыгущыlэмэ убзаку. Ныр къыхэпхынэу зэрэщымытым фэд, ныдэлъфыбзэри къыхэпхынэу щытэп.  Ары ар ным зыкlыфагъадэрэр. О пщыщ шъыпкъэу , гум, псэм яфабэ сыдэущтэу  lэкlыб пшlыщта.

Бгъошэ Ислъам

    Убзэ зыпш1ок1одырэм

    Уянэ пш1ок1одыгъ.

    Ар къызгурымы1орэм,  ыпсэ аритыгъ.

    Сыбзэ сэ сихьылъэ,

    Сыбзэ сэ сигугъ,

    Игъэрети схэлъ.

    Слъэхэри к1эзгъэк1ырэр

    Сэ сиадыгабз.

Сурин Артём

    Сыбзэ сэ сигъаш1э,

    Сыбзэ сэ сигуш1о,

    Сыгу къытырегъао,

    Шыблэуи ар мао.

К1убэ Рузан

   Орэд къырып1ощтмэ,

   Гъэтхэ ощхы бзыбз,

   Псапэ горэ пш1эщтмэ,

   Бгъэгуми дизыбз

   Сыбзэ сэ сэгъаш1о,

   Шъаом есэгъаш1э.

Зэфэс Зариан

   Сыбзэ сэ маш1о,

   Ш1улъэгъур гъыдэшъо,

   Шъоум фэд сыбзэ,

   Сян адыгабзэр,

   Сят адыгабзэр

   Сыда п1омэ тпсэ.

  Хьэпак1э Светлан

   Ныдэлъфыбзэ ренэу сигъус,

   Сянэ игущы1, сятэ ипсалъ.

   Зыбзэ зы1умылъыр бзако,

   1эпакоу мэ1абэ,

   Бзэмы1оу мэпсалъ.

   Сигухэлъ лъап1,

   Сигугъу – сиадыгабзэ.

Орэдэу « ______________________________»

Зезыщэрэр1

    Ныдэлъфыбзэр умышlэу, ащ  утеукlытыхьэу, lупэ пшlэу «сыадыг» оlокlэ сыда къикlырэр.Уцlыфмэ, пшъхьэ лъытэжь, уилъэпкъ ишэн – хабзэхэр лэжьых, уиныдэлъфыбзэ гъашlо, зегъэlэт.   Иныдэлъфыбзэ  зышlомыlофым, хъатэ пэзымыхьырэм  Лъэпкъым инэлат къелэжьы.

Бгъошэ Асхьад

                           Сыадыг зыlорэр адыга зэкlэ?

                           Адыгэм адыгабзэ ешlэ.

                           Адыгэм иорэди кlещы,

                           Ишъуаши дахэу къахэщы.

                           Сыадыг зыlорэр адыга зэкlэ?

                           Адыгэм игущыlэ заlо,

                           Зиlорэм къегъэшъыпкъэжьы,

                           Ныбджэгъур къегъэпсэужьы.

                           Жьыбгъэм ыхьына адыгэр?

                           Хым ытхьалэна адыгэр?

                           Адыгэ лъэпкъыр сипшыс,

                           Сиорэд лъапсэу гупшыс.

 Зезыщэрэр2 

    Хэтрэ цlыф лъэпкъи, лъэпкъ цlыкlуи лъэпкъ ини орэхъу лъэпкъэу къэнэжьыныр, зэкl пlоми хъунэу зэпхыгъэр, а лъэпкъым ыбзэ дэлэжьэныр, ыгъэлэжьэныр, Шlу ылъэгъуныр, ымыгъэкlодыныр ары.

 Зезыщэрэр1

     Тэ, адыгэхэм, адрэ лъэпкъэу дунаим тетмэ зы lахьэу тащыщ, тилъэпкъыбзи тарихъ гъэшlэгъон иl, тишэн - зэхэтыкlэхэр – щысэтехыпlэх. Тилъэпкъыбзэ  - къэралыгъуабз,  лъэпкъ театрэм, телевидением  лъэпкъыбзэкlэ lоф ашlэ.

Къашъоу «Зэфакlу»

Зезыщэрэр2

    Зэкlэ дэгъу, ау гумэкlыгъом ренэу тызэлъиlыгъ. Тиадыгабзэ хъэтэпэмыхь ашlэу бэрэ къыхэкlы.Гукъаор сыдигъуи тилъэпкъыбзэ зэкlэмэ ауж зэрагъэуцурэр ары. Сыда тыбзэ къэралыгъуабзэу щытмэ ,  чlыпlэ гупсэф Республикэм зыкlыщимыгъотрэр?

___________________

    Ц1ыфыр щалъытэу, щытхъур щыфа1оу

    Тызыщыпсэурэр хэгъэгу ш1агъу.

    Хэгъэгу лэжьак1оу, ыц1э щыра1оу

    Си Адыгеи ризы унагъу.

___________________

     Тыгъэр щыфабэу,огур щышхъуант1эу

     Хэгъэгоу ти1эр ч1ым идэхап1.

     Насыпыр изэу, гуш1уагъор изэу

     Си Адыгеир ащ изыкъуап.

Зезыщэрэр1

     Адыгабзэр дунаим анахьыжъэу, пэсэрэ бзэхэу, бзэ гъэшlэгъон дэдэхэу  тет  бзэмэ ащыщ. Апэрэ пшысэр ным къызэрэтфиlуатэрэр  тиныдэлъфыбз, тиадыгабз. Тянэмэ, тянэжъмэ ягъэсэпэтхыди, ягущыlэ фаби, яубзэ lэшlуи , яушъыи дахи зэрэзэхэтхырэм, зэрэзэхатшlэрэм икъэкlуапlэр адыгабзэр ары.

Зезыщэрэр2

    Бзэр зэкlэмэ зэдыряй, ау зэфэдэу агъэфедэн  алъэкlырэп.Зым чатэу егъабзэ, зыдэгущыlэрэр егъэткlу.Ау уадыгэмэ пшlэн фаер бзэ закъор арэп ныlа,  адыгэ орэди, адыгэ къэшъуакlи, уитарихъи пшlэнхэ фае. Ныдэлъфыбзэр- лъэпкъыр зэрэщыlэм изы нэшан.

Орэдэу « ______________________________»

Зезыщэрэр1

   Лъэпкъыр щызыгъаlэрэр, нэмыкl лъэпкъмэ языгъашlэрэр бзэу зэрэгущыlэрэр ары.Адыгабзэу, ныдэлъфыбзэу тlулъыри бай, тишъуаши нэм кlэджаго, титеплъэ – гъэпсыкlи, тихэбзэ дахэхэри зыми хэмыкlуакlэу лъагэх.А зэкlэмэ уасэ афэтшlэу тапэкlи къызэрэтыухъумэнхэм тынаlэ тедгъэтын фае.

Адыгэ шъуашэхэр ащыгъэу зырызэу къытехьэх.

Зезыщэрэр2

    Бзэм ибайныгъэ къэзгъэлъагъорэр лъэпкъым иlушыныгъ, иакъыл. Сыда зымыуасэхэр адыгэ шlэныгъэлэжьхэу бзэм иуцун дэлэжьагъэхэу, ихабзэхэр зыгъэунэфыгъэхэу, адыгэ тхыбзэм  лъапсэ фэзышlыгъэ  просветитель цlэрыlоу Бэрсэй Умарэ, lэшъхьэмэфэ Даутэ, Кlэрэщэ Тембот, Яхъул1э Сэфэрбый, Гыщ Нухь, Тхьаркъохъо Юныс, Жэнэ Къырымыз  ягугъу дахэкlэ непэ тшlыныр.

Усэ _________________________________

  Ш1у сэлъэгъу лъэпкъэу сыз0ыщыщыр

  Сырыпагу гущи1эу сыадыг

  Ш1у сэлъэгъу сихэгъэгу нэфыпсы

  Си1э пстэуми сэрк1э анахь лъаг

  Сш1эрэп шъыпкъэ аущтэу зык1эхъурэр

  Ау згъэбагъоу азыр сэ сич1ыгу

  Кавказ къушъхьэу сыпсэ зыхэт1агъэм

  Къабзэу нэфэу ерэлъэгъу синэгу

  Усэухъумэ ренэу сыогъаш1ошъ

  Усэухъумэ сянэ о уфэдэшъ

  Спсэ сфэ1эш1уми ощ пай ч1эсынэу

  Си1эмалышъ щы1 о насыпыш1оу

  Ш1у сэлъэгъу лъэпкъэу сыз0ыщыщыр

  Сырыпагу гущи1эу сыадыг

  Ш1у сэлъэгъу сихэгъэгу нэфыпсы

  Си1э пстэуми сэрк1э анахь лъаг

Зезыщэрэр1

   Тиныдэлъфыбзэ  и Мафэ фэгъэхьыгъэ мэфэзэхахьэм  хэлэжьагъэхэ тихьэкlэ лъапlэхэм тхьашъуегъэпсэу ин ятэlо. Псауныгъэ пытэ шъиlэу , тилъэпкъыбзэ  хахъо фэшъушlэу тышъуфэлъаlо.

Зезыщэрэр2

   Кlэлэегъэджэхэу, кlэлэеджакlохэу  тимэфэкl хэлэжьагъэхэм  тафэрэз, тхьашъуегъэпсэу шъотэlо. Хъяркlэ.