Путешествие по обычаям и традициям калмыцкого народа
классный час (4 класс) на тему

Кичәлин төр: Хальмг улсин авъясмудын орн-нутгур зуульчллһн.

(зуульчллһн - путешествие)

Кичәлин күсл: 

1) Дасҗ авсн хальмг улсин авъясиг цааранднь давтад батллһн.

2) Хальмг келән, авъясан, заң – бәрцән медҗ хадһлх, чик сана – седкл сурһх.

3) Сурһульчнрт төрскнч седкл зүүҗ, эврәннь һазр усндан дурта, төрскндəн туста əмтн болҗ өсхиг сурһхмҗ өгх.

Үзмр дөңцмүд: 

1) Дасчах төрәр ирлцҗәх зургуд олзллһн.

2) Дидактическ материалмуд.

3) Компьютерн презентац.

Кичәлин йовдл.

1. Оргмомент.

Күүндлһнә авъяс. Мендллһн.

Мендүт. Мини нерн Татьяна  Александровна. Ямаран бәәнәт?

- Му биш, гем уга, сән.

Хальмг улс му бәәнәв гиҗ келдм биш.ЯҺдг болвчн сән гих зөвтә. Эннь авъяс.

2. Кичәлин төрәр көдллһн. Эндр мана  кичәлин төр хальмг улсин авъясмудын  орн-нутгур зуульчллһн. Тадн болхла мини сурһульчнр болад, нанд нөкт болхт. Түрүләд би тадниг эн сән өдрлә йорәҗәнәв. Эн хулһн җил Әрәсәд өрк-бүлин җил гиҗ нерәдгдв. Тер төләд мадн төрскн келән, эврә авъясмудан медҗ авад, цааранднь келән өргүлх зөвтәвидн.
3. Мана кичәл невчк онц, эн кичәл – зуульчллһн.  Зуульчллһн һурвн зогсалас тогтх. Зуульчллһн карт хәләчктн.

1гч зогсал - Цәәһин зогсал.

2гч зогсал - Күндллһнә туск авъясмудын зогсал.

3гч зогсал – Урн амн  үгин зогсал.

 Эн бичкн мөрн маднд хаалһ үзүлх.  

- Түрүләд хаалһин авъяс күцәхм. Йорәл дасхм.

Сансн санантн күцҗ,

Сексн үүлтн бүтҗ  

Алтн җолаһан эргүлҗ

Амулң менд йирий.

Давтх 2-3 күн. Тодлтн.

Йир сән келтә күүкд бәәҗит. Мана зуульчллһн сән болх гиҗәнәв.      

4. Зуульчллһн эклв. 1гч зогсалур ирүвидн.

Эн цәәһин зогсал. 

-Цәәһин авъяс эн өрк-бүлин авъяс келхмн, юңгад гихлә өрк-бүл дотран үрн – садндан үзүлҗ медүлҗ  хальмг цәәһин авъясмуд бәрҗ бәрхлә, тер улст кишг буйн учрдг. Тегәд тадн гертән яһҗ цә чандгинь үзсн болхт. Ямаран хот-хол, нань чигн тоот цә чанхла олзлгдна?

Кроссворд тогталһн.  

Сурврин болн тәәлвртә туульс соңсад, тәәлврнь олтн. Цуг үгмүд сн гидг үзгүдәр чилгднә.  

1) Хаврт ноһан, намрт шарлад унна? (хамтхасн)

2) Дорас ирсн элвг хар. (усн)  

3) Усн биш откн, шикр биш әмтәхн. (үсн)  

4) Амтнь ясдг, амр цаһан. (давсн)

5) Тавнь хәәдг тарһн шар. (тосн)

 Иим соньн кроссворд тогтавидн, яһҗ цәәһән чандгинь давтчквидн.

5. Үгин көдлмш. Тадн цәәһин туск олн үлгүрмүд, шүлгүд меднәт. Цәәд кен болвчн дурта. Цәәһин тускар күүндсн цагт, күнд үгмүд харһна.

        Шингн – жидкий

буслһх – кипятить  

кемтркә амта – с отбитым краем

самрх – мешать

чавчад бәрдго – держать, перекинув указательный палец, за внутренний край чашки

дееҗ – почетное угощении

көмрүлҗ – опрокидывать вверх дном

Ода тадн эн үгмүдин чинр –утхинь цәәлһҗ өгтн, орчултн.  

6. Текстар көдллһн. Ода эн үгмүд олзлад, келвр тогтатн. Эн цәәһин туск келврт зәңг болһнд нег үг дуту. Эн үгмүд олад чик зәңг тогтатн.

 Цә шингн болвчн идәни дееҗ. Өрк-болһн шин чансн цәәһәр дееҗ бәрнә. Хоосн хар ус буслһдм биш. Болсн цәәг зөв эргүлҗ самрдм. Цәәг кемтркә амта ааһд кедго. Цәәтә ааһиг чавчад бәрдго. Цә уучкад, ааһинь көмрүлҗ тəвдго.

Цуг текстиг умштн.

Иигәд цәәһин авъясан давтчкувидн.  

Физминутка.

Толһаһарн гекәд, гекәд.

Хойр альхан ташад, ташад.

Хойр ээмән холькад, холькад.

Эргәд дуһрад биилия.

7. Цәәһин авъясан давтад, 2гч зогсалур ирүвидн. Күндллһнә туск авъясмудын зогсал. Бичкн мөрн зогсал үзүлҗәнә.

Дидактическ материалар көдллһн.

Эн зогсалд нег иим даалһвр кехм. Ода экранд зургуд Үзҗәнәт. Зургудын негдгч үзгүд негдүләд, үлгүр тогтатн.

Эн юмб?

Күрз, үкр, ноха (күн)  

альмн, хөн, туула, арат (ахта)  

дегтр, еңг, вертолет, луувң (девл)

зара, адамч, хаяр, терз, арслң (захта)

Давтчкм. Күн ахта, девл захта.

Эн үлгүрин учр утхнь ямаран гихлә, бийәсн ах улсиг күндлх кергтә. Кү күндлг авъяс манна хальмг улст ик деер чинрт бәәнә. Тегәд цәәһин авъяс болн күндллһнәтуск авъяс хоорндан холвата. Хотын дееҗиг медәтә күүнд түрүн бәрүлҗ өгх кергтә. Өрүн цә чанад һарһхларн өрк-болһн, түрүн дееҗ бәрәд, дәкәд ээҗ, аавдан цә кеҗ өгдмн. Зур яһҗ цә өгдгнь бас медх кергтә. Эн зуургт сәәнәр эн медүлгдҗәнә. Күүнд цә өгхләрн, ааһиг хойр һарарн бәрҗ өгдмн, эс гиҗ барун һарарн цәәтә сав бәрҗ, зүн һарарн барун тоха дөңнҗ,ааһан чееҗ тустан  бәрҗ өгдмн.

8. Күндллһнә авъясмудан давтад авчкувидн, цаараднь 3гч зогсалур йовхм.  

Урн амн үгин зогсал. Эн медхд соньн.

«Цә» гидг үг Китд келнәс орҗирсн үг,

«Ча» гисн үгиг хальмг келнд орчулхла, шин һарсн хамтхасн (тегәд кроссворд эн үгиг оруллав) гиҗ орчулгдна. Китд орн- нутгас маднд цәәһин хамтхасд илгәҗ. Зуг хамтхасд хаалһдан үмгрәд, шуурч одҗ. Ода тадн хамтхасдин өрәл олҗ авад, негдүлтн, хамтхасна ард юн бичәтәһинь умштн. Хошадар.

1) Цә самрх дутман зандрдг.

 2) Экинь хәләҗ күүкинь ав,

Ааһинь хәләҗ хотынь у.

3) Хотын сәәг күүнд өг,

Хувцна сәәг эврән өмс.  

9. Кичәлин ашнь. Иигәд кичәл чилҗәнә. Аштнь нег хуучн домг танд келҗ өгнәв . Тер домгин аһулһар болхла, Зункван гегән өрүн элкндән цә аршала бәәҗ күнд  өвчнәс гетлсн болҗ һарна. Тер цагас өрүн болһн улан зандн цә чанҗ, өдр болһн Зунквин гегәнд, Деедс бурхдт дееҗ өргдг заңгил тогтҗ.  

Нә мана зуульчллһн иигәд төгсҗәнә. Тана хаалһтн гиигн болтха гиһәд, мини сурһульчнр таднд ду дуулҗ өк.  

Цәәһин авъяс

Цә…….. болвчн идәни дееҗ. Өрк-болһн шин чансн цәәһәр ………… бәрнә. Хоосн хар ус ………. биш. Болсн цәәг зөв эргүлҗ ……….. Цәәг ………… амта ааһд кедго. Цәәтә ааһиг ……… бәрдго. Цә уучкад, ааһинь ………. тəвдго.

Шингн, буслһх, кемтркә амта, самрх, чавчад бәрдго, дееҗ, көмрүлҗ

Цәәһин авъяс

Цә…….. болвчн идәни дееҗ. Өрк-болһн шин чансн цәәһәр ………… бәрнә. Хоосн хар ус ………. биш. Болсн цәәг зөв эргүлҗ ……….. Цәәг ………… амта ааһд кедго. Цәәтә ааһиг ……… бәрдго. Цә уучкад, ааһинь ………. тəвдго.

Шингн, буслһх, кемтркә амта, самрх, чавчад бәрдго, дееҗ, көмрүлҗ

Цәәһин авъяс

Цә…….. болвчн идәни дееҗ. Өрк-болһн шин чансн цәәһәр ………… бәрнә. Хоосн хар ус ………. биш. Болсн цәәг зөв эргүлҗ ……….. Цәәг ………… амта ааһд кедго. Цәәтә ааһиг ……… бәрдго. Цә уучкад, ааһинь ………. тəвдго.

Шингн, буслһх, кемтркә амта, самрх, чавчад бәрдго, дееҗ, көмрүлҗ

Цәәһин авъяс

Цә…….. болвчн идәни дееҗ. Өрк-болһн шин чансн цәәһәр ………… бәрнә. Хоосн хар ус ………. биш. Болсн цәәг зөв эргүлҗ ……….. Цәәг ………… амта ааһд кедго. Цәәтә ааһиг ……… бәрдго. Цә уучкад, ааһинь ………. тəвдго.

Шингн, буслһх, кемтркә амта, самрх, чавчад бәрдго, дееҗ, көмрүлҗ

МБОУ «Элистинская многопрофильная гимназия»

Тема:

« Путешествие по традициям и обычаям калмыцкого народа»

(мастер-класс)

(Использование метода проекта, ИКТ в учебной деятельности, заседание МО )

Укурчиева Т.А.

2013г

Элиста, 2013