Наадан «Хэмнэй hонор, тургэн бэ?»
план-конспект урока

Муниципальное казенное учреждение

«Закаменское районное управление образованием»

Муниципальное автономное общеобразовательное учреждение

«Бортойская средняя общеобразовательная школа»

Буряад хэлэн

Тема: Наадан «Хэмнэй hонор, тургэн бэ?»

Класс: 3-4

Учитель: Бадмажапова Бадмасу Жаповна

2023 г.

Тема: Наадан «Хэмнэй hонор, тургэн бэ?»

Зорилго:

• Буряад хэлэндээ hонирхол татаха;
• Буряад хэлэнэй падежнуудые дабтаха, угэнуудые зохилдуулжа шадаха;
• Абтаhан угэ дабтаха;
• Yхибуудэй аман хэлэлгэ хугжѳѳхэ;
• Журамда, багшаяа анхаралтайгаар шагнаха;
• Турэл арадайнгаа ёhо заншалнуудые сэгнэжэ, ургэжэ, сахижа ябахыень хумуужуулхэ.

Хэрэглэхэ хэрэгсэлнууд: Зурагууд, карточканууд, перфокарт.

Урогой ябаса

1. Эмхидхэлэй уе: Бодогты, ухибууд. Ааляар hуугты. Мунѳѳ буряад хэлэнэй хэшээл. Энэ хэшээлдэ «Хэмнэй hонор, тургэн бэ?»гэжэ шалгахаб, наадануудые наадахабди.

Хэшээлынгээ девиз булта хоороор уншая. (Девиз самбарта бэшээтэй)

2. Таабари таалгаха: Зай, булта сэхээр hуушая. Таабари таагты:

                Тубидѳѳ

                Тон ганса

                 Зундаа

                Зуд шанга  (Наран)

Зуб даа. Мунѳѳдэр манай хэшээлдэ наран басаган айлшалжа ерэбэ. Харагты даа, ухибууд, наран басаган ямар байнаб? (Уйдхартай)

Зуб даа. Нарамнай яhала уйдхартай шэнги байна. Yхибууд, шагнагты даа. Би энэ наранда зорюулжа, хухюутэй болохоорнь шулэг уншажа угэхэмни:

                        Наран

         Наран, наран тэнгэридэ

         Шаран, шаран бадарыш.

         Баран, баран айлшадта

         Баран, баран hурагшадта

         Баяр жаргал асарыш.

Yхибууд, таанадай хэшээлдээ hайнаар харюусабал, hайнаар худэлбэл, нарамнай (наран басагамнай) ехэ хухижэ, баярлаха, хухюутэй болохо.

  Зай, ямараар худэлхэ болонот?

Самостоятельно худэлмэри: «Сагаан эдеэн»  («Табан хушуу мал»)

3. Абтаhан угэнууд: (Самбарта зуругууд: ёлка, свекла, щётка, кукла, капуста, ручка, репа, ферма, яблоко, конфета))

Эдэ зурагуудые нэрлэе. Эдэ ямар угэнууд болоноб? (Абтаhан угэнууд)

Абтаhан угэнууд гэжэ юун бэ? (Ород хэлэнhээ буряад хэлэндэ ороhон угэнуудые абтаhан угэнууд гэдэг)

Эдэ угэнуудые ородоор уншая, харин мунѳѳ буряадаар.

Дурим гаргалга: Ород угэнууд буряад болоходоо, hуулшын аялган хубилна, ондоо узэг бэшэгдэхэ.

4. Наадан «Зуб аялга харуула»

Абтаhан угэнуудые уншаад, буряад болоходоо ямар аялгантай болоноб, зубѳѳр сигнальна карточкануудаар харуулая.

Бэрхэт даа!

5. Жороо угэнууд

Самбарта: Yхэр, хонин, ямаан, тэмээн, морин –Табан хушуу мал болоно.

6. Наадан «Тиимэ-Yгы»

Таанад намайе зубшѳѳбэл «Тиимэ» гэнэт, буруушаабал «Yгы» гэнэт.

• Буряад хэлэнэй алфавидта 35 угэнууд? (Yгы) Хэдыб? (36)
• Шангадхаhан мэдуулэлэй hуулдэ шангадхаhан тэмдэг табидаг? (Тиимэ)
• Тэмдэгэй нэрэ «Хэзээ?» гэhэн асуудалда харюусадаг? (Yгы, «Ямар?»)
• h узэг гансал ундэhэн буряад угэнуудтэ бэшэгдэдэг? (Тиимэ)
• Yшѳѳ ямар узэгууд гансал буряад алфавит соо бииб? (ѳѳ, γ)
• Юрэ хѳѳрэhэн мэдуулэлэй hуулдэ точко табидаг? (Тиимэ)
• Аялгануудые угуулхэдэ агаар хоолой соо тородоггуй, дуулажа болохо? (Тиимэ)
• Буряад хэлэндэ найман падежнууд байдаг? (Yгы, долоон)

7. Хугжэмэй хусѳѳр орёохон дуримѳѳ дуулаад туршая: Дуулаха дуунай мотивоор «Наран сэсэг»

Нэрын падеж: Хэн? Юун?

Хэнэй? Юунэй? Хамаанай

Хэндэ? Юундэ? Зугэйхи

Yйлын падеж: Юуе? Юу?

Yшѳѳ тиигээд: Хэниие?

Хэнээр? Юугээр? Зэбсэгэй

Хэнтэй? Юунтэй? Хамтын

Хэнhээ? Юунhээ? Гаралай

Энэ хугжэмэй хусѳѳр ямар дурим hанажа абаабибди? (Буряад хэлэнэй долоон падеж)

Энэ перфокартаар угэнуудые зохилдуулая: Yхэр, хонин, тэмээн, ямаан (самостоятельно худэлмэри)

Нэгэ бага амарая:

                                Бэшээлди даа,

                                Бэшээлди даа,

                                Бэшэг бэшээд

                                Эсээлди даа.

                                Барбаадайгаа

                                Баарhаханаа

                                Долёобороо

                             Дундахияа

                             hэжэрээбди

                             hэгсэрээбди

                             hэжэрхээрээ

                             hэргээгээбди.

                             Дахин hуугаад

                             Дабтахамнай

                             Бээрэнгуйгѳѳр

                             Бэшэхэмнай.

8. «Оньhон угэнууд оностой»

1. Хун болохо багаhаа

    Хулэг болохо унаганhаа

2. Гарай худэлхэдэ

    Аман худэлхэ.

3. Эрдэмтэй хунэй хэлэн зѳѳлэн

    Эмшэ хунэй гар зѳѳлэн

4. Ажал хэhэн хунэй

    Амбаар дуурэн

5. Ажалда дуратай хун

    Алтанhаа унэтэй

6. Бутууе тааха – эрдэм

    Бухэниие мэдэхэ – ухаан.

Бэрхэт даа. Оньhон угэнуудые сээжэлдэжэ, ажабайдалдаа хэрэглэжэ ябахыетнай уряалнаб.

Таабари таая:

          Yдэшэнhѳѳ хойшо хулеэлгэбэ,

          Yур суурээр бодхообо,

          Yбгэн хугшэдые хулгуулбэ,

           Yри хуугэдые хухеэбэ.          (Сагаалган)

Зуб даа. Сагаалгамнай хэзээ болохо байнаб?

     Багахан викторина:

1. Сагаалганай удэр туруушын аяга сай хэндэ баригдахаб? (Гэрэй эзэндэ: эсэгэдээ)
2. Буряад оронhоо ондоо ушѳѳ хаана Сагаан hарын найр болохоёо байнаб? (Тувада, Хальмагта, Монголдо, Хитадта, Алтайда)
3. Сагаан hарын hайдэрэй гол хундэ юун бэ? (Сагаан эдеэн)

(Презентаци «Сагаан эдеэн»)

Тэрэ хундэдэ ямар нэрэтэй эдеэ хоолой зуйлнууд ородог бэ, уншая.

Сагаалган – сагаан эдеэнэй найр. Энэ удэр эдеэ хоолооо hайнаар бэлдэнэбди. Сагаан эдеэн гээшэ хундын туруу байгаа гэжэ мэдэнэбди.

Сагаалганай шулэгууд

Дууша хун – жаргалтай! – гэжэ булта мэдэнэбди. Буряад дуугаа хангюурдая даа!

Таабари таагты:

                         Алаг морин аргамжатай

                         Аргамжын узуур  гэртэ.            (Наран)

Зай, ухибууд, нарамнай ямар болоод байнаб? (Хухюутэй, баяртай)

Таанадаа хэшээлдээ hайнаар, оролдосотойгоор худэлхэдэ, сэбэр гоёор алдуугуйгуур бэшэхэдэтнай наран басаган баяртай, хухюутэй болобо.

Зай, ухибууд, мунѳѳдэр аман зохеолой дээжэhээ амсажа, шэхэеэ хужарлуулжа, нюдэеэ баярлуулжа, сэдьхэлээ ханажа, эб нухэсэжэ, заншалаа алдангуй бии бэлигтэй дуурэн хэшэгтэй луу жэлдээ алхалан оробобди.

 Энэ хэшээлээ иимэ гоё шулэгѳѳр дууhаха hанаатайб.

     Урин hайхан буряад хэлээрээ

     Урин зѳѳлэхэнѳѳр хэлэжэ hураял,

      Уг изагуураа, удха заяагаа

      Улам сэгнэжэ ургэн ябаял

              Баршад хемороотой энэ сагта

              Буряад хэлэеэ, буряад нэрэеэ,

              Баабай, эжы, айл аймагаа

              Бурхан шэнгеэр сахижа ябая

                             (Элбэг Манзаров)

Зай, ухибууд, бэрхэт. Буряад хэлэеэ ушѳѳ саашань хугжѳѳжэ, зугаалдажа булта ябая, урин hайхан буряад хэлээрээ.