Рабочая программа по бурятскому языку 4 кл. Дылыкова Р.С.
рабочая программа (4 класс)

                                                        Тайлбари бэшэг

 Буряад хэлэнэй  программа хадаа мүнɵɵнэй шэнэ ФГОС-ой эрилтэдэ харюусамаар, «Буряад һургуулиин программанууд» дээрэ үндэһэлжэ (авторынь Р.С.Дылыкова), Нимбу Сосоровой нэрэмжэтэ Цагаатайн дунда һургуулиин һуралсалай түсэбɵɵр зохёогдоһон байна.

Эхин һургуулиин шухалын шухала зорилго хадаа үхибүүдые һайнаар уншуулжа, зүбɵɵр хэлүүлжэ ба бэшүүлжэ hypraxa; арадайнгаа аман уран зохёолдо, Эхэ орондоо, түрэһэн тоонто нютагтаа, түрэлхи хэлэндээ, түрэл арад зондоо, бэшэшье яһатанда дуратайгаар хүмүүжүүлхэ; арад зонойнгоо һайн һайхан eho заншалнууд ба сэсэн мэргэн һугаалнуудые ойлгуулха г.м.

Дээрэ хэлэгдэһэн зорилгонуудые бэелүүлхэ хэрэгтэ хэлэнэй үүргэ сэгнэшэгуй.

Эхин шатын болон дунда һургуулиин эхин классуудта үзэгдэхэ буряад хэлэнэй программа гол шухала гурбан бүлэгһɵɵ буридэнэ:

1. Грамотада һургалга ба хэлэлгэ хүгжɵɵлгэ.
2. Фонетикэ, лексикэ, грамматика ба хэлэлгэ хүгжɵɵлгэ.
3. Литературна уншалга ба хэлэлгэ хүгжɵɵлгэ.

Дээрэ хэлэгдэгшэ гурбан бүлэгүүд үзэгдэхэдɵɵ, хэлэлгэ хүгжɵɵлгэтэй тон нягта холбоотойгоор, тэрэнэй үндэһэ һуури дээрэ бэелүүлэгдэхэ болоно.

Эхин классуудта буряад хэлэ зааха гол зорилгонууд гэхэдэ:

• һурагша бүхэниие зүбɵɵр, һайнаар, уран гоёор, удхыень ойлгуулан уншуулжа    

     hypгaxa;

• эли тодоор, ойлгосотойгоор хэлүүлжэ, алдуугүйгɵɵр, сэбэр гоёор бэшүүлжэ hypraxa;
• үхибүүн бүхэниие ном уншаха дуратайгаар хүмүүжүүлхэ;
• үхибуудэй аман хэлэлгые баяжуулха, ухаан бодолыень хүгжɵɵхэ методическа аргануудые хэрэглэхэ;
• оршон тойронхи юумэнууд тухай һурагшадай мэдэсые улам саашань үргэдхэхэ.

Хэшээлдээ «Буряад хэлэн» гэжэ ном ажалай дэбтэртэйнь барина. Авторнууд: Дылыкова Р.С., Базаргуруева Т.Б., Дугарова Д.Б.: 4-дэхи класс,- Улаан - Удэ: ГБУ РЦ «Бэлиг» хэблэл, 2012он; Буряад Республикын һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерство баталһан.

Һуралсалай жэл соо 102  час угтэнэ.

Жэлэй дүүрэхэдэ һурагшадай  мэдэсэ   ба шадабаринууд.      

  Үхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүүнгүүд (личностные результаты):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ;

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые  дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха;

- өөрынгөө хэлэ уран, баян, тодо, сэбэр болгохоёо оролдохо;

- тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байһанаа, өөрынгөө хандаса харуулха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ, өөрөө зохёон бэшэхэ;

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнууд тухайгаа бэшэжэ (эссе жанрын түхэлөөр) харуулха;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД):

- өөрөө хэшээлэй тема хэлэхэ, зорилгыень табиха;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсуулхэ, тиин өөрынгөө ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, ондоо хүнүүдэй, классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо;

   Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД):

- текстээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза (виды информации) ойлгохо; юун тухай хэлэгдэнэб, удхань амар бэ, идейнь ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй текстнууд (текст, схема, таблица, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо;

- бодомжолхо.

      Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- хэлэлгып зорилгоһөө дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха;

- хэлэхэ, харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, хэрэгтэй сагта монолог үг, али диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнүүдэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ;

- асуудалнуудые табиха.

      Буряад хэлээр шадабари (предметные результаты):  

- аялгануудай нугарал тухай ойлгосотой болохо

- ии - ы, ээ- эй аялган үзэгүүдэй бэшэлгэ тухай мэдэхэ;

- үгын анхан һуурида б, л, м, р хашалгануудай удаа тодо бэшэ аялганай бэшэгдэхэ тухай;

-үгэнүүдэй бии бололго тухай, үгын бүридэл тухай суффикс, залгалта, анхан  гараһан һуури;

- зөөлэн һууритай абтаһан үгэнүүдэй һүүлэй аялган үзэг бэшэхэ тухай;

- юумэнэй нэрын падежнуудые ба тэдэнэй удха, үүргэ мэдэхэ;

- дахуул үгын үүргэ, тэрэнэй бэшэлгэ мэдэхэ;

- тэмдэгэй нэрын мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай;

- үйлэ үгын мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай

- үйлэ үгын сагууд: (мүнөө, үнгэрһэн, ерээдүй), тэдэнэй хэлэлгэ соохи үүргэ тухай;

- хуряангы ба дэлгэрэнгы мэдүүлэлнүүд тухай;

- мэдүүлэлэй юрын гэшүд тухай;

- бодомжолһон түхэлтэй текст тухай;

- фразеологимууд, омонимууд тухай;үһ

Жэлэй дүүрэхэдэ һурагша юу мэдэхэ ёһотойб:

- олоной тоогой түхэл абадаггүй юумэнэй нэрэнүүд тухай;

- зохилдохо гурбан арга, юумэнэй нэрын падежнүүдэй түхэлнүүдэй бэшэгдэхэ тухай;

- олоной тоогой түхэлтэй үгэнүүдэй зохилдохо тухай;

- юумэнэй нэрын падежнүүдэй түхэлнүүдэй мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай;

- түлɵɵнэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: удха, ганса ба олоной нюурай түлɵɵнэй нэрын зохилдол;

- үйлэ үгэнүүдэй залгалтануудай зүб бэшэлгэ тухай;

- үйлэ үгэнүүдэй нюур харуулха тухай, нюурай частицанууд тухай;

- частицануудай үүргэ тухай, буруушааһан частицануудай үйлэ үгэтэй бэшэгдэхэ тухай;

- тэмдэгэй нэрын жэшээ дээрэ үгын сэхэ ба шэлжэһэн удха тухай харуулха;

- тоогой нэрэ ба тэрэнэй удха: хэды? хэдыдэхи? гэжэ асуудалнууд, тоолоһон, дугаарлаһан

- наречи тухай ойлгосотой байха:  хаана? хэзээ? хайшаа? хэдыдэ? яажа? ямараар? хэр зэргэ? гэжэ асуудалнууд, мэдүүлэл соохи үүргэ, наречинүүдэй илгарал(сагай, байрын, зэргын);

- мэдүүлэлэй шухала гэшүүд тэрэнэй граммматическа hyypи болоно гэжэ мэдэхэ;

- мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд тухай;

- союзуудай үүргэ тухай, нэгэ түрэл гэшүүдэй бэшэлгэ тухай;

- текстын гол удха болон темэ хоёрой холбоон;

- хэлэлгын стильнүүд тухай: уран зохёолой, яряанай, һуралсалай номой, сонин газетын;

- изложени бэшэжэ шадаха ehотой.

Жэлэй дүүрэхэдэ hypaгшa юу шадаха ёһотойб:

- Багшанарай болон хамта hypahaн үхибүүдэй хандалгада харюусаха;

- һургуулидаа болон класс соо үхибүүдээр, ехэ хүнүүдээр хɵɵрэлдэхэдɵɵ, хэлэлгын журам баримталха;

- Үгүүлэлэй илгарал хоолойгоороо зүб харуулха;

- һуралсалай болон һуралсалай бэшэ номуудые хэрэглэхэ;

- Хэблэмэл ба бэшэмэл текстнуудһээ үгэнүүд ба мэдүүлэлнүүдые буулгажа абаха, ехэ ба бага үгэнүүдэй холболто зүб бэшэхэ;

- Багшын хэлэжэ үгэхэдэ зүб бэшэхэ

- Үгэнүүдые хэлэхэдэ, тэдэнэй схемэнүүдые бэшэхэ. Хэлэжэ үгэхэдэ мэдүүлэлэй схемэ табиха. ɵɵһэдɵɵ мэдүүлэл һанаха;

- Хэлэһэн абяануудые шэхээрээ илгаха;

- Аялган ба хашалган абяануудые илгаха, зɵɵлэн ба хатуу, хонгёо ба бүдэхи абяануудые илгаха;

 «Буряад хэлэн» программын үзэгдэхэ гол бүлэгүүд:

Үзэгдэхэ темэнүүд

Хэлэлгын хубинууд (67 ч)

Юумэнэй нэрэ, үйлэ үгэ ба болон тэмдэгэй нэрэнүүдэй лексическэ талаһаа илгарал.

Юумэнэй нэрэ. Юумэнэй нэрэнүүдэй тоо, зохилдол. Зохилдолой падежнүүд. Юумэнэй нэрэнүүдэй зохилдохо арганууд. Олоной тоодо зохилдохо арга.

Дахуул үгэ. Тэрэнэй үүргэ, бэшэлгэ.

Түлɵɵнэй нэрэ. Түлɵɵнэй нэрэнүүдэй тоо, нюур, зохилдол. Түлɵɵнэй нэрэнүүдэй үүргэ.

Үйлэ үгэ. Үйлэ үгэнүүдэй сагууд, залгалтануудай бэшэхэ дүримүүд. Үйлэ үгэнүүд болон частицанууд.

Тэмдэгэй нэрэ. Тэмдэгэй нэрэнүүдэй синонимическэ, антонимическэ удха харуулга. Сэхэ ба шэлжэһэн удханууд. Омономууд.

Тоогой нэрэ. Тоогой нэрэнүүдэй һуури.

Наречи. Ойлгосо. Наречиинүүдэй илгарал.

Мэдүүлэл. (11 ч) Мэдүүлэлэй илгаанууд. Мэдүүлэлэй гэшүүд. Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд.

Хэлэлгын нюусанууд. (10ч ). Текстын темэ болон гол удха. Тэрэнэй байгуулга.

Хэлэлгын стильнүүд: научна, уран һайханай, яряанай, номой.

Хойшоо эрьен харая.(14 ч). Дүрбэн жэл соо үзэһэнɵɵ дабталга, абяан, үгэ, мэдүүлэл, текст.

                                                     Календарно-тематическа түсэблэлгэ

                                                        Буряад хэлэн 4 класс