Мастер-класс "Агаш тазылы jер öткÿре, кижи тазылы jон öткÿре"
методическая разработка

Мастер-класс

(использование интерактивной карты при работе с текстом)

«Агаш тазылы  jер öткÿре,

Кижи тазылы jон öткÿре».

Jакшылар, кÿндÿлÿ коллегалар! Бÿгÿн орток эрмек-куучынга келгенерге jаан быйан! Ончогорго бийик кÿÿн-санаа, эрчимдÿ иш кÿÿнзейдим.

        Бистиҥ ишти бир сурактаҥ баштайын…, jе ол суракка карууны мынайда берер керек. Бу эки кижи таҥынаҥ сананып каруу берип jат. Бу тöрт кижи öмöлик тöзöп, бу суракка карууны öмö-jöмö  бедиреп jат.

Мöш агашты кöргÿзип сураар: бу не?

Федерал эл-тергеелик ӱредӱ стандарттыҥ текши ууламjызы - кӧгӱс-кӧрӱми байлык, билгири чынык ла тереҥ, бастыра jaнынаҥ jaйaлтaлy, кандый ла ишти бӱдӱрип билер ӱренчик таскадары.

Мындый эп-арга балдардыҥ санаазы элгир болорына, бойыныҥ кöрÿм-шÿÿлтезин чыгара айдарына, уроктыҥ бажында jилбиркедерге jарамыкту айалгалар тöзöйт.

Суракка карууны белен деп кöрÿп jадым, угуп ийектер.

Чындап та,  öмöликте иштеген балдардыҥ каруузы толо, jайым, элбеде тургузылган. Таҥынаҥ берген каруулар кыска, чокымдалган, толо эмес. Мынайып балдар öмöликке эрчимдÿ иштеерде турултазы jакшы кеминде болды.

Айдарда, бÿгÿн бис öмöликке иштеп, Сазон Саймович Суразаковтыҥ «П.В.Кучияктыҥ jÿрÿминеҥ» деп куучыныла таныжарыс. Сазон  Саймович jарлу алтай билимчи, бичиичи. Ол алтай элдиҥ оос чÿмделгезин шиҥдеген.

ТЕКСТТИ КЫЧЫРАТ.

Тексттиҥ оҥдомол учурын бис бу jетирÿ картага кöргÿзерис. Берилген сöстöрди, jуруктарды  ээчий-деечий, тексттиҥ учуры аайынча тургузар керек.

-  Кем керегинде айдылган куучында? (П.В.Кучияк)

- Ол кайда чыккан? (Куйум)

- Канча jылда? (1897 jылда)

- Адазыныҥ ады кем? (Чочуш)

- Энезиниҥ ады кем? (Аjымаш)

- Ӱчинчи уулчагын кем деп адаган? (Ийт-Кулак)

- Ийт-кулактыҥ таадазыныҥ ады кем? (Капшай)

- Jааназыныҥ ады кем? (Баргаа)

- Баргаа кандый кижи болгон? (чöрчöкчи)

- Кучияктыҥ экинчи таадазы, энезинин адазы кем болгон? (Шоҥкор)

- Ол кижиниҥ кебери кандый болгон? (кичинек, бöкöйгöн сынду, эчкиниҥ сагалындый сагалду)

- Шоҥкор таадазы кандый jайалтазыла jарлу болгон? (кайчы)

- Ийт-Кулак кичинек тужында неге ÿренип алды? (кайлаарга)

- Учында Кучияк таадазынаҥ ла jааназынаҥ уккан чöрчöктöрин канайтты? (кепке базып  чыгарган).

Сÿрекей jакшы, эрчимдÿ иш болды, эмди чыгып куучындап берер керек.

БИР КИЖИ ЧЫГЫП КАРТАЛА ТУЗАЛАНЫП, КУУЧЫНДЫ КУУЧЫНДАЙТ.

Ӱредÿчи урокто озо баштап балдарды текстле таныштырып, оныҥ кийнинде берилен сöстöрди тексттиҥ кандый ÿзÿгине келижип турганыныҥ аайына чыкса эптÿ деп кöрöдим. Балдар сöстöрди бедиреп, текстке келиштире бойлоры таап, ачылта эдип jилбиркейт. Мындый иштиҥ кийнинде текстти куучындарга ла оны оҥдоп аларына jилбÿзи оноҥ тыҥ ойгонот деп айдарга jараар.

- Ийт-Кулак кайлап ла чöрчöктöр куучындарга кемнеҥ ÿренип алды?

(угы-тöзинде jайалталу улус болгон)

- Берилген кеп сöстöрдöҥ бу куучынныҥ учурына келишкедийин талдап алыгар.

«Агаш тазылы  jер öткÿре,

Кижи тазылы jон öткÿре»

«Билерге бир сöс,

Билбеске муҥ сöс»

«Аш-курсактыҥ бажы – калаш»

«Иштеҥкейдиҥ колы ус,

 Копчыныҥ тили ус»

Чын, бу кеп сöстиҥ учурын канайда оҥдоп турар?

Агаштыҥ тазылы канча ла кире тереҥ, jоон, кöп болзо, ол ончо ло кире jаан, бийик, тÿжÿмду, узак jаш jажайт.  Бу алтайыстыҥ байлу агажы мöш бай тÿжÿмдÿ болуп канча албатыны, тындуларды азырап jÿрет.

Онойдо ок кижиниҥ тазылы jонында, албатызында. Павел Кучияктыҥ jайалтазы угы-тöзинеҥ келген. Литератураныҥ ла театрдыҥ öзÿминде, албатыныҥ чÿмдемелин jуурында ла таркадарында эрчимдÿ иштеген.

Чындап та, Павел Кучияк сÿрекей jайалталу кижи болгон. Ол алтай албатызына учурлу, тÿжÿмдÿ, тузалу кижи. Ӱлгерлер, куучындар, чöрчöктöр бичиген. Онойдо ок ол кÿÿ чÿмдеечи, кожоҥчы, актер, кайчы болгон... Алтай литературада баштапкы пьесалар бичиген. Оныҥ пьесаларына эмди эл драма театрда спектакльдар тургузып кöргÿзет. Бистиҥ калада эл драма театр Павел Васильевич Кучияктыҥ адыла адалганы тегиндÿ эмес.

Быjыл П.Кучияктыҥ чыкканынаҥ ала 125 jыл толуп jат, онойдо ок 2022 jыл Россияда jаткан калыктардыҥ культуралык энчизиниҥ jылы деп jарлалган.

Айдарда, бу jаркынду, jайалталу кижи бистиҥ албатыбыска, кльтурабыска энчизин артыргыскан деп айдарыс па?

Бу эрмек –куучын слерге тузалу болгон, бойордыҥ ижерде технологияны тузаланар болзор, тÿжÿмдÿ, толтыра кузукту айакты талдап алыгар. База сананып кöрöр, кандый да оҥдобостор болгон болзо, jаҥыс кузукту айакты талдагар. Бу jетиру тузалу эмес болгон болзо, куру айакты талдап алыгар.

Павел Кучияк алтай тилиле оморкоп, албатызыныҥ jайалталу уулы болуп, келер öйдö jурÿм jаранарына бÿдÿп, Jаҥы Алтай деп кожоҥ чÿмдеген.

КОЖОНДЫ КОЖОНДООР

Адакыда айдарга турганым,

Jÿрÿмер jаркынду болзын,

Jаҥы ачылталар кöп болзын

Jедимдерер бийик болзын!