"Тос чузун малымайны"
проект (2 класс) на тему

Слайд 1

Тооруктуг долгай Таңдым, Долганзымза , тодар-ла мен. Тос-ла чүзүн малымайны Азыраза , байыыр-ла мен. 2 «а» класстын оореникчизи Тюлюш Дананын литературлуг номчулгага проект ажылы Кл.башкызы : Тамдын-оол А.А. 2017-2018 ооредилге чылы

Слайд 2

Ажылды ӊ актуалдыы : Тос чузун малды ӊ долу да ӊ зызын улус шоолуг билбес . Сорулгазы : Тос чүзүн малымайны ѳѳренип кѳргеш, ооң ажык-дузазын шинчилеп кѳѳрү.

Слайд 3

Сорулгазын чедип алырда кылган ажылдар : Тос чузун малдын данзызын тургускаш , оларнын дугайында кыска ды ң надыглар кылыр ; Тос ч ү з ү н малымайны ӊ дугайында материалдарны чыыр (ш ү л ү к, тывызык , ү легер домактар ). Тос ч ү з ү н малды ӊ ажык - дузазын шинчилеп к ѳѳ ру.

Слайд 4

Инек мыйыстыг бода малга хамааржыр . Ол делегейде эн шынарлыг продукцияняны - сутту кижиге берип турар . Ак чемден тыва кижи чуну кылбас дээрил : хойтпак , тарак , ааржы , курут , чокпек , саржаг . Самдар эвес хирезинде , Чамашкызы ковей . ( Шокар инек )

Слайд 5

Сарлык – бедик-бедик дагларлыг , дошкун агаар-бойдустуг чернин ховар малы. Ол М ѳ нг ү н – Тайга, Бай-Тайга кожууннарда нептерээн . Сарлыктын саны эвээжеп турар, ынчангыш ону Тыванын «Кызыл дептеринче » киир бижээн.Сарлыктын эъдин чиир , с ү д ү н ижер , кежинден идик-хеп , янзы - б ү р ү ажыл-агыйжы херекселдер кылыр . Тывызык Кончуг семдер Хоюг дуккур . Кужур семдер Кузун суткур .

Слайд 6

Теве элезинниг , хараганныг черлерге чурттаар . Тыванын Эрзин, Тес-Хем кожууннарында , Кызыл кожууннун Баян-Колда , Ээрбекте , Улуг-Хем кожууннун Хайыраканда азырап остуруп турар . Тевенин толун бодаган дээр . Демниг сааскан Теве тудуп чиир

Слайд 7

Аът - чылгы мал. Ол тыва кижинин идегелдиг ч о ленгиижи , улуг дузалакчызы . Ону мунуп алгаш , мал кадарар , аннаар , чуък соо ртур , чарышка мунар . Шанактаптар , тергелептер , Шаап мунар , чортуп мунар , Артка-сынга тура дYшпес , Аът-малым эрес-ле ийин . Тывызык Ыракты ырак дивес - Ылап чоруктуг , Берт черни Берт-межел дивес - Бедик мербегейлиг .

Слайд 8

Иви мал Тыванын Тожуда , Тере-Х о лде бар. Тожу улузу ивини чааш база ээзинге кедергей бердинген боорга , « ак сагыштыг мал» дээр . Кайы – хамаанчок оът-сиген оъттавас . Тайга чернин унуштери - чаат , шулун , чекпе чиир . Ивинин судун ижер . Оон судунден быштак база кылыр . Бышкаандан идик даараар . Кежинден тон, до жек , чадыр шывыы кылыр . Ивинин чаш то лун бызаа азы хур анай дээр .

Слайд 9

Хойну тывалар элбээ-биле азырап чоруур . Хойнун дугу -биле кежинден алгы тоннарны , х о м идиктерни , аргаан х о йленнерни , уктарны , чоорганнарны кылып турар . Ол дугайында Yлегер домакта чиге с о глээн : Хойлуг кижи каас , инектиг кижи тодуг . Тыва кижинин амыдыралында байырлалдар-ла х о й : куда-дой , байыр-наадым Шагаа дээш оон-даа о ске . Ол бугу байырлалда тыва кижиге хой эъди эн-не эргим . Хундулуг Хойнун чаа т о руттунген т о лун хураган дээр .

Слайд 10

Ошку кончуг озуген шээр мал. Алыс боду аажок шимченгир , хая-даш кырлаар . Ол малдын эъдин чиир , судун ижер . Ылангыя суду кайгамчык хоюг болгаш амданныг . Ошку дугу-биле дыка чараш ширтектерни сырыыр .

Слайд 11

Ыдын ызырган , инээн мунган , тевезин четкен , мыйгаан узейткен . ( хаван ) Азырал амытан – хаванны чугле кончуг ажылчын кежээ , шыдамык улус азыраар . Ол чылыг кажаага чурттаар . Хаваннын кол чиир чеми - тараа , божа . Оон чаа т о руттунген оглун хаван оглу дээр .

Слайд 12

Ыт - кижинин шынчы ѳң нуу. Ол ээлери чокта , коданынче о ске улус киирбес . Анчы , исчи ыттар турар . Ыттын дузазы-биле кызыгаар урекчилерин истеп тудуп турар . Ыттын оглун эник дээр . Ийи ыт аразынга сѳѳк кагба , Ийи кижи аразынга сѳс сѳглеве.