Алтай тилди сӱӱгендердин маргааны.
методическая разработка на тему

МКОУ «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ школынын»

Алтай тилди сӱӱгендердин маргааны

«Тӧрӧл тилинди билип іӱр»

Тургускан ӱредӱчи: Донара Валерьевна Малчанова

            Алтай тилди сÿÿгендердин маргааны (1-4 класстын балдары туружат)

                     Тема:         «Тöрöл тилинди  билип jÿр»

Амадулары: алтай тилиле jилбиркеерине, тилин билерине ÿредери;

балдардын  сöзлигин байыдары,  эрмек — тилин, аjарынкайын темиктирери;

Тöрöл jерин, тилин тооп  jÿрерине таскадары.

                                   Ойыннын öдöри.

     Кÿÿ  угулат (алтай кай). Туружаачылар ла кöрööчилер залга кирет.

Öткÿреечи: Тöрöл тилиле jилбиркегендер бÿгÿн бу залга jуулганына сÿÿнип уткып турум. Кем баштапкы jакылтаны чын, тÿрген бÿдÿрер, маргааннын туружаачызы болор.

1 класс: Бу ÿйелердин болужыла  8-10 сöс тургузыгар.

        Jа, со, йак, рун, ба, пö, та, рын, а, лык, ла, жан, ру, лун, ар, э, рык, не, кы, ту, тÿк.

(Jарын, jарык, солун, пöтÿк, тулун, артык, бала, öскö).

2 класс: Талбак — Кулак бу сöстöрдöги таныктардын jерин солып салган, слер чын тургузыгар.

КАТСАЙАРАТ,      ЕJЛЕНГЕБ,    ЕРКЕТЕТП,  НАКЫСНАС

(Тастаракай, Jелбеген,  Теертпек,  саныскан)

3 класс.  Бир сöслö айдып, каруузын бичи.

• Алтай Республиканын őс калыгы.  (Алтайлар)
• Билгирлер  алар  jер.    (Школ)
• Суу  алып  турган  jер.  (Суалгыш)

4 класс. Jажынган  таныктарды  табыгар.

Кÿсте  бар                         Тайда  бар,                                   Тытта бар,

Ӱсте jок.                            Талда  jок,                                    Татта jок.

Кӱчте  бар,                        Чайда  бар,                                   Ышта  бар,

Ӱчте  jок.                           Чаалда  jок.                                  Ашта jок.

Ӧткӱреечи: Эн артыктарды кажы ла класстан  2  баланан  турнирге  кычырып  турум. Эки  ӧмӧликке  бӧлинип, őмőлигерди  адагар.

1кы ӧмӧлик:  БАТС  (бис алтай  тилисти  сӱӱйдис).

2 чи ӧмӧлик:  БАJА  (билгирлер  алып,  jолысты  ачадыс).

1кы  ойын  «Сурак — каруу».  

1. Алтай танмалыкта  канча  танык?  (37)
2. Предметтин  эдилгезин  темдектеген  сӧстӧр  ол -  (глагол)
3. Эрмекте  адалгыштарды  солуп  турган  сӧстӧр    (солума).
4. Кем?  Не?  деп  сурактарга     каруу  берген  эрмектин  тӧс  члени  (баштаачы)
5. Сӧстӧрдин  тӱней   бӧлӱги  (тазыл).
6. Эрин  чӧйилер  табыштар (у, ÿ, о, ő).

2 чи  ойын  «Омонимдерди  тап»

Тал-тӱште  аркада

Ал-камык   койондор

Тал  агашка  арканды

Сӧйкӧп  ал, Койонок.

                             Бичигин  сенин  jаны  ба?

                             Калас  колынла  jаныба.

                             Албаданып  сен  ӱрен,

                             Бичик — билик  - ол  ӱрен.

3 чи ойын.  Фразеологизмдерди  тап.

Энем  узак  ӧйгӧ  совхозто  иштеген.  Ол  бастыра  бойын  ишке  беринген  кижи. Мерген керсӱ,  сӧскӧ  турар  уулчак.  Одоштой  jаткан  Тарын  ӧрӧкӧн  буурзак,  ак  санаалу  кижи эди.

4 чи  ойын  «Чын  айт,  тӱрген  айт»

Тарал  керегинде.                                                           Саныскан керегинде.

Арал  кара  таралду,                                                        Саныскан,  саныскан

Кара  тарал  аралда.                                                        Сары  чӧлдӧ  ол  аскан.

Кару  бала  таралда  бар.                                                Эмди  jаныс  саныскан

Кара  тарал  тарак  алар,                                                 Сары  чӧлдӧ — jаныс  каан.

Кару  бала  бажын  тараар                                              Кӧстин  jажын  агыскан

                                                                                           Саныс  чайнайт  саныскан.

5. Капитандардын  маргааны.

Баштаачы  деп  сӧстӧн,  1 минуттын  туркунына,таныктарын  тузаланып, jаны  сӧстӧр  тургузар.

(баш,  башчы,  башта,  таш,  аш)

6 ойын  «Эбире  шӱӱ».

1. Кандый  сурактар  кубулткышта  jок?

а) кемнин?                      в) кемле?

б) кандый?                     г) ненин?

2. Кандый  сӧс  артык?  (Лишнее)

а) адару;                           в) тӧнӧш;

б) уулчак;                         г) jажыл.

3.  Алтай Республикага  канча  аймак  кирет?

а) 10;                                                   в) 11;

б) 8;                                                     г) 9.

4. Акташ  деп  jурт  кандый аймакка  кирет?

          а) Кош — Агаш;                                 в) Улаган;

          б) Кан — Оозы;                                  г) Онгудай

5. Не — неменин  адын  адабай,  уулап  кӧргӱскен  сӧстӧр  ол  -

         а)  адалгыш;      б)  глагол;      в)  солума;      г)  jарталгыш

6. Кемнин  сӧзин  jанчыкка  салар   керек?

         а) аданын;                                              в) ӱредӱчинин;

         б) нӧкӧринин;                                        г) jааннын.

7  ойын  «Кеп  сӧстӧрди  jуу».

• Суум  бар  деп  суузап  jӱр.
• Оозын  кыймыктаар.
• Канча  кире  иштезен.
• Jакшынын  jолы  чындык.
• Jерим  бар  деп  jерсип  jур.
• Анча  кире  аларын.
• Колын  кыймыктанза.
• Jаманнын  jолы  тыртык.

8  ойын  «Ребустарды тап».

(Айак,  тоор,  бичикчи,  койон)

Турулта. Ойыннын  турулталарын  кӧрӱп, jенӱчилдерди  сыйлаар.