“Тамыр”һәм “кушымча” төшенчәләре
план-конспект урока (3 класс) на тему

                                             ТАТАР ТЕЛЕ

Тема:Кушымчаларның төрләре.

Максаты : 1.“Тамыр”һәм “кушымча” төшенчәләрен искә төшерү.Сүз ясагыч һәм сүз төрләндергеч кушымчалар белән танышу.

2.Сүзлек запасларын баету.

3.Иҗади сәләтләрен үстерү.

Җиһазлау: “Татар теле”,3 класс (авторы З.И.Җамалетдинова), 24нче бит,слайдлар,тест,компьютер,таблица,

Дәрес барышы:

I.Оештыру моменты

Укытучы:

-Исәнмесез,хөрмәтле кунаклар!

-Хәерле көн,балалар!

Укучылар:

-Хәерле көн һәммәбезгә:

Укытучыма,дустыма,кунакларга.

II.Актуальләштерү

1.Матур язу.

Укытучы:

-Рәхмәт, балалар, матур сүзләрегезгә.Әйдәгез хәзер дәфтәрләрегезне ачып,матур итеп бүгенге числоны һәм “ сыйныф эше”  дип ,аннары үрнәктәге хәрефләрне һәм татар халык мәкален бик матур итеп дәфтәрләргә языгыз.

Өченче октябрь.(1)

Сыйныф эше.

Дд Дд Дд

 Дуслык тау күчерә.

 Укытучы:

-Бу мәкальне сез ничек  аңлыйсыз?

-Әйе,һәрвакытта дус һәм тату булырга кирәк.

-Дус сүзенең синонимын әйтегез.(Иптәш)

-Ә антонимы нинди булыр ?(Дошман)

-Без беләбез, сүзнең тамыры һәм кушымчасы була.Дуслык сүзенең тамыры нинди?Кушымчасын  әйтегез.

(Дус- тамыры,- лык кушымчасы була.)

-Нәрсә ул тамыр?-Нәрсә ул кушымча?(1а сүз төзелеше)

III.Уку мәсьәләсен кую.

-Китапларның 24 нче битен ачып,биремне укыгыз.(2)

-Нәрсә эшләргә кирәк?

- Дус тамыры белән нинди сүзләр бирелгән.Бу сүзләрнең тамырын һәм кушымчасын табып, кушымчаларның вазифасын ачыкларга кирәк.

-Беренче сүзне кем тикшерә?

(Дус-тамыр сүз, дускай-яңа сүз ясалды,дусны-килеш белән төрләнде,дуслаш-яңа сүз ясалды,дуска-килеш белән төрләнде.)

-Димәк,без бүген нишләрбез?

(Тамыр һәм кушымчалар турында белемнәребезне ныгыртырбыз,киңәйтербез.)

IV.Уку мәсьәләсен өлешләп чишү.

1.Әңгәмә.

-Бу сүзләрне  төркемнәргә бүлегез?

-Беренче төркемдә:дус,дускай,дуслаш.

 -Икенче төркемдә:дус,дусны,дуска.

-Кушымчалар нинди эш башкардылар?( Беренче төркемдә сүз ясадылар, ә икенче төркемдә сүзне төрләндерделәр,ягъни бер үк сүзнең формасын үзгәрттеләр.)

-Бу кушымчаларны шуңа күрә “Сүз ясагыч кушымчалар һәм сүз төрләндергеч” кушымчалар дип атыйлар.(Слайд №3

КУШЫМЧАЛАРНЫҢ ТӨРЛӘРЕ.

Сүз ясагыч кушымча

яңа сүз ясый.

                Сүз төрләндергеч            кушымча

сүзнең формасын үзгәртә.

-лык,-лек;

-даш,-дәш;

-нар,-нәр;

-ка,-кә;

-га,-гә;

-ның,-нең;

-ны,-не; һ.б.

             -лаш,-ләш;

            -таш,-тәш;        

              -чы,-че;

              -лы,-ле;

              -сыз,-сез;  

             -гы,-ге;  

-кы,-ке;                    

-гыч,-геч;

-кыч,-кеч;

             -чан,-чән;

            -млык,-(ә)млек,һ.б.

-Тамырны без ничек күрсәтәбез?(        )

- Сүз ясагыч кушымчалар (  4   )һәм сүз төрләндергеч кушымча  (   4  )белән билгеләнә.

-Дәреслектәге нәтиҗәне укыгыз,ныгытыгыз.

(Парларда,үз-үзләренә,бер-ике укучы кычкырып сөйли.)

-Кушымчаларның төрен билгеләү өчен сез нишләрсез?:

*Сүзне укыйбыз.                (5)

*Тамырын һәм кушымчасын күрсәтәбез,билгелибез.

*Кушымчаның вазифасын ачыклыйбыз.

*Вазифасыннан чыгып,нәтиҗә ясыйбыз.

2. “Сүзләр лотосы ”уены.

-Түгәрәк кәгазьләргә  язылган сүзләр сезнең парталарда ята.Дөрес итеп шул сүзләрне кесәләргә салырга  кирәк.

(Тозлы,урамда,башсыз,балыкчы, күзгә, дәфтәрне,сүзлек,куянның,сыйныфташ,бүлмә,тәрәзәгә,белемле.)

                 _____                                                                     _____

3.42нче күнегү.

-Биремне укыгыз.

-Ничә бирем?

(Ике:башта-сүз төрләндергеч,аннары сүз ясагыч кушымчалар өстәп язырга кирәк.)

-Беренче рәт уй, икенче рәт чүп, өченче рәт җил тамырына кушымчалар өстәп языгыз.

4.Модельләштерү.

-Кушымчалар турындагы белемнәрегезне модельләштереп куегыз.

                                                   Кушымча(6)

       сүз ясагыч                                                               сүз төрләндергеч

5.Физкультминутка:

1.Күзләр өчен күнегүләр .

(Башны туры тотып,таблицадагы фигураларны күзләр белән сызабыз.)

2.Гәүдә өчен күнегүләр.

  Ике тапкыр баш өстендә кул чабабыз.

  Билләргә куеп кулларны биеп алабыз.

  Кулларны як-якка сузабыз.Үз-үзебезне яратабыз.

6. Сүзлек белән эш.

-Бүгенге дәреснең  яңа сүзләре белән танышып китик.Күгәрчен безгә нинди сүзләр алып килгән?(Слайд №7):кошчык,көянтә.

-Беренче сүзне укыгыз.Бу сүзнең язылышында нинди үзенчәлек бар?

(Беренче иҗектә о хәрефе,икенче иҗектә ы хәрефе языла.)

-Икенче сүзне укыгыз һәм язылышын аңлатыгыз.

(Беренче иҗектә ө,икенче иҗектә я хәрефе языла.)

-Бу сүзләрне  берәр тапкыр дәфтәрдә языгыз.Телдән җөмләләр төзегез. Бу сүзләрнең рус теленә тәрҗемәсен кем белә?

-Көянтә су ташу өчен кирәк.Хәзер авылларда күбесе шәһәрдәге кебек бөтен уңайлыклары булган йортларда торалар.Алар күп итеп кош-корт асрарга яраталар.Көз җиткәч каз өмәләре уздыралар.Казлар йолкынып беткәч,кызлар ап-ак казларны ,бизәкле көянтәләргә асып,чишмә буена төшәләр.Һәм чишмәдә казларны юып кайталар.

-Көянтә сүзенең баш хәрефтән язылган очрагын да күрергә мөмкин.Көз,кыш көннәрендә күктә Көянтә йолдызы аеруча якты балкый .Рус телендә бу йолдыз “Орион” дип атала.

7.Ребусны чишү.(8)

ХАТ + БАЛЫК= ХАЛЫК

-Ребуста нинди сүз бирелгән?

-Халык сүзе белән телдән җөмләләр төзегез.

(Татарстанда татарлар,руслар,чувашлар һәм башка халыклар яши.Безнең республикада халык дус,тату яши.Җәйге универсиадага чит илләрдән бик күп халык килде.)

V.Рефлексив бәяләү.

1.Рефлексив кабатлау.

-Без бүген дәрестә нишләдек?

-Ничек эшләдек?

-Кушымчаларның төрен билгеләү өчен нишләрсез?

Ысул(9)

*сүзне әйтәм;

*сүзнең тамырын, кушымчасын билгелим;

*кушымчаның вазифасын ачыклыйм;

*вазифасыннан чыгып,нәтиҗә ясыйм;

2.Өй эше.(10)

а)сүзлек сүзләрен ныгытыгыз;

б)44,   45 нче күнегү.

Өстәмә материал.

1. “Яңа сүз яса “уены.

Юл-

Күз-

Эш-

Җир-

2.Тест.

1)сүзләр нәрсәдән төзелә?

а)авазлардан

б)җөмләләрдән

2)тамыр ул-

а)башка мәгънәле кисәкләргә бүленә

б)сүзнең төп мәгънәсен аңлата һәм башка мәгънәле кисәкләргә бүленми.

3)тамырдаш сүзләр дип:

а)бер тамырдан ясалган

б)бер тамырдан ясалып,яңа мәгънә белдерә торган сүзләргә әйтелә.