Рабочая программа по бурятскому языку для 2 класса
рабочая программа (2 класс)

Тайлбари бэшэг

2 классай буряад хэлэ үзэхэ тобшо тайлбари  иимэ журамшуулһан баримта бэшэгүүд дээрэ үндэһэлнэ:

-Федерального закона  «Об образовании в Российской Федерации» от 29.12.2012 г;

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

-Федерального государственного стандарта основного общего образования (утвержден приказом Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г. № 1897 «Об утверждении и введении в действие федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (зарегистрирован в Минюсте России 6 февраля 2015 г., рег. номер 35915);

-приказа Министерства образования и науки Российской Федерации от 29.12.2014 г №1644 «О внесении изменений в приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г №1897 «Об утверждении федерального государственного стандарта основного общего образования»;

-приказа Министерства образования и науки Российской Федерации от 31.12.2015 № 1577

«О внесении изменений в федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования, утвержденный приказом Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г. № 1897» (Зарегистрирован в Минюсте России 02.02.2016 № 40937);

-Федеральных перечней учебников на 2020-2021 учебный год (утверждены приказом Минпросвещения России от 08 мая 2019 № 233 «О внесении изменений в федеральный перечень учебников, рекомендуемых к использованию при реализации имеющих государственную аккредитацию образовательных программ начального общего, основного общего, среднего общего образования, утверждённый приказом Министерства просвещения Российской Федерации от 28 декабря 2018 г. № 345»;

- СанПиНа 2.4.2.2821-10 "Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях"» (утверждены постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29 декабря 2010 г. №189, зарегистрированным в Минюсте России 3 марта 2011 г., рег. номер 19983);

-постановления Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 30.06.2020 г.  №16 «Об утверждения санитарно-эпидемических требований к устройству, содержанию и организации работы образовательных организации и других объектов социальной инфраструктуры для детей и молодежи в условиях распространения новой коронавирусной инфекции (COVID-19)»;

-Примерной основной образовательной программы основного общего образования протокол №1/15 от 08 апреля 2015 г;

-Основной образовательной программы основного общего образования МБОУ «Дыренская средняя общеобразовательная школа»;

-Устава МБОУ «Дыренская средняя общеобразовательная школа», утвержденного постановлением администрации МО «Курумканский район»  № 439 от 21.12. 2015 г.

-Учебного плана  МБОУ «Дыренская средняя общеобразовательная школа» на 2020-2021 учебный год.

Ямаршье арадай хэлэн өөрэ байдалаараа, ниитэ үүргээрээ онсо удхатай. Хэлэн гээшэ хүнүүдэй хоорондоо харилсаха, бэе бэедээ нүлөөлхэ, эрдэм ухаа үзэхэ, ойлгожо абаха хэрэгсэл, арадай соёл болбосорол хадагалаад байһан гуламта, хүн бүхэнэй, арад бүхэнэй, өөрэ һанал бодол харуулһан түхэл болоно, тиихэдэ арад бүхэнэй уран зохёол түрэл хэлэн дээрэ бэшэгдэнэ. Тиимэһээ һургуулида үзэгдэдэг предмедүүд соошье хэлэн өөрын һууритай.

Эхин һургуулида үзэгдэдэг буряад хэлэн хадаа бүхэлиин нэгэ хубинь, нүгөөдэ шатада үзэгдэдэг буряад хэлэнтэй холбоотой. Дунда һургуулида буряад хэлэ үзэхэдөө һурагша бүхэн түрэл хэлэн дээрэ аргагүй һайнаар уншажа, зүбөөр бэшэжэ, сэбэр ульгамаар хэлэжэ, хүнэй хэлэһые абаһаар хүнгэнөөр ойлгожо абаха шадабаритай, тиихэдэ буряад хэлэнэй теори мэдэхэ болоод гараха аргатай.

Эхин һургуулида үзэгдэхэ буряад хэлэн дунда һургуулиин буряад хэлэнэй удхатай тааруу, эндэ нэрлэгдэһэн шадабаринуудай үндэһэ һуури хүгжөөхэ уялгатай, тодорхойлбол, үхибүүн түрэлхи хэлэеэ мэдэхэ, буряад хэлэтэй буряад хүн гээшэб гэжэ бэеэ мэдэрхэ, хэлэлгэеэ хүгжөөхэ зорилготой.

Эхин һургуулида үзэгдэдэг буряад хэлэнэй гол зорилго: түрэл буряад хэлэн дээрэнь бэшүүлжэ, уншуулжа, харилсуулжа һургаха; буряад хэлэн гэһэн наукатай танилсуулха.

Эхин классуудта түрэл хэлэ зааха тодорхой зорилгонууд гэхэдэ:

1. Хэлэн ухаан хоёрой хоорондо нягта холбоотой байдаг дээрэһээ үхибүүдые түрэл хэлэндэнь һургахадаа, тэдэнэй ухаан бодолые хүгжөөхэ, баяжуулха.
2. Һурагша бүхэниие зүбөөр, уран гоёор, удхыень ойлгон уншаха дадалтай болгохо.
3. Түрэл арадай ёһо заншалнуудые болон сэсэн мэргэн һургаалнуудые ойлгуулха.
4. Эхэ орондоо, түрэһэн тоонто нютагтаа, түрэл хэлэндээ, арад зондоо, бэшэшье үндэһэтэндэ дуратайгаар хүмүүжүүлхэ.
5. Һурагшадай аман хэлэлгые хэшээл бүхэндэ баяжуулангаа, тэдэниие эли тодоор, литературна хэлэн дээрэ хэлүүлжэ, һанал бодолыень алдуугүйгөөр, сэбэр гоёор бэшүүлжэ һургаха гэхэ мэтэ.

       Хэшээлдээ «Буряад хэлэн» гэжэ ном  барина. Авторнууд: Дылыкова Р.С., Базаргуруева Т.Б., Дугарова Д.Б.: 2-дохи класс.- Улаан – Үдэ, «Бэлиг» хэблэл, 2010он;   Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерство баталһан.

Энэ номой удха 2013 ондо зохёогдоһон «Буряад һургуулиин программанууд» дээрэ үндэһэлнэ (авторынь Р.С. Дылыкова). Эхин класста үзэгдэхэ буряад хэлэнэй шэнэ программа хадаа мүнөөнэй шэнэ ФГОС - ой  эрилтэдэ харюусамаар зохёогдоһон байна.

Буряад хэлэнэй программа үхибүүдэй наһанда, хүгжэлтэдэнь таарамжатайгаар зохёогдоһон байха. Эхин шатада шэнэ эрилтэнүүд табигдана. Тэдэ эрилтэнүүд үхибүүдые хүмүүжүүлхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ гүрэн түрын харасын ондоо болоһониие харуулна. Тус программын гол шэглэлнүүд гээшэ хадаа иимэнүүд:

1. Бэшэхэ шадабаритай болгохо.
2. Харилсаха шадабаритай болгохо.

    Һуралсалай  жэл соо 68 час үгтэнэ.

        1-дэхи четверть –  17 час

        2-дохи четверть  - 14 час

       3-дахи четверть – 22 час.

       4- дэхи четверть -  15 час.

«Буряад хэлэн»  программын гол бүлэгүүд:

Мэдүүлэл- 8 час

Yгэ. Абяан ба үзэгүүд – 22 час

Абтаhан үгэнүүд – 5 час

Юумэнэй нэрэ – 9 час

Yйлэ үгэ – 4 час

Тэмдэгэй нэрэ – 5 час

Yгын үндэhэн. Түрэл үгэнүүд – 4 час

Хэлэлгэ – 7 час

Хэлэгын нюусанууд – 4 час

Хамта дээрээ – 68 час

Һуралсалай түсэблэһэн дүнгүүд

Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) –өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно).

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД):

• Багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;
• Хэшээлдээ юу хэһэнээ хойно хойноһоонь  тоолохо;
• Юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать);
• Өѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ  ажал багшатаяа сугтаа урид  зохёогдоһон тусхай критеринүүдээр шалгаха;
• Багшын үгэһэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД):

• Номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгдэй үүргэ ойлгохо);
• Зураг хаража гү, али текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;
• Багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;
• Yгѳѳр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һѳѳргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгѳѳр хэлэхэ;
• Текстын удха дамжуулха.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

• Өѳрынг һанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха;
• Хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэһэниие ойлгохо;
• Уран гоёор уншаха, хѳѳрэхэ;
• Классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхидхэхэ, ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ;
• Хоёр хоёроороо, бүлэг бүлэгѳѳр хүдэлхэ, тиихэдээ олон ондоо «тушаал» бэе дээрээ абаха: ударидагшын, даабари дүүргэгшын, бэшээшын г.м.

Буряад хэлээр шадабари (предметные результаты):

• Багшын, нүхэдэйнгөө хөөрэһэн, уншаһан текст хадуун абаха;
• Бүхэли үгөөр, зүбөөр, ойлгосотойгоор, уранаар уншаха;
• Текстын нэрын удха ойлгохо, үгтэһэн нэрэнүүд coohoо текстын удхада таараха нэрэ шэлэхэ;
• Хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүдэй янзануудые мэдэхэ, тэдэниие аянгалха;
• Мэдүүлэл бэшэг дээрэ харуулха;
• Мэдүүлэлнүүдые зохёохо, хүсөөхэ, сэгнэхэ, зүб болгохо;
• Yгэнүүдтэ асуудал табиха;
• Yгэнүүдые асуудалнуудаарнь бүлэгүүд болгохо;
• Yгэ соохи абяануудые зүбөөр нэрлэхэ, аялган болон хашалган абяануудай илгарал нэрлэхэ;
• Yгэ үедэ хубааха. шэнэ мүртэ яажа нүүлгэхые мэдэхэ;
• Буряад алфавит мэдэхэ. алфавидаар үгэнүүдые һубарюулха;
• Yгэ соохи түргэн болон удаан аялгануудай үүргэ ойлгохо (үгын удха ондоо болгодогыень);
• Yгэ соохи йотированна үзэгүүдэй «ажал» мэдэхэ: хашалганай удаа, үгын болон үеын эхиндэ;
• Дүримүүдые баримталан, үгэ соо аялган үзэгүүдые зүб бэшэжэ шадаха (аялганай тааралдал. аялганай һубарил. түргэн у-ү, удаан уу-үү, уй-үй, ы-ии, өө-ээ);
• Хонгёо ба бүдэхи хашалгануудые илгаруулха;
• Хатуу ба зөөлэн хашалгануудые илгаруулха, хашалгануудай зөөлэниие харуулха арга мэдэхэ:
• Yгэ соо бүдэхи хашалгануудай урда дайралдадаг б, г, д, хашалгануудай үгүүлбэри тухай мэдэхэ;
• Абтаһан үгэ тухай ойлгосотой байха, абтаһан үгын сохилтотой аялганай үгүүлбэри болон бэшэлгэ мэдэхэ, хашалган һүүлтэй ородоор бэшэгдэдэг абтаһан үгэнүүдэй буряад хэлэн дээрэ бэшэлгэ мэдэхэ, абтаһан үгын һүүлэй сохилтогүй аялганай бэшэлгэ мэдэхэ;
• Юумэнэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: хэн? Юун? Гэжэ асуудалда харюусадаг, юумэ нэрлэдэг, нэгэнэй, олоной тоогой түхэлнүүдтэй байдаг, олоной тоогой түхэл тусхай залгалтануудаар харуулагдадаг, тусхайта юумэнэй нэрэнүүд, тэдэнэй янзанууд, ехэ үзэгөөр бэшэг дээрэ харуулагдаха тухай, юумэнэй нэрын асуудалнуудаар хубилха ёһо мэдэхэ;
• Yйлэ үгэ тухай ойлгосотой байха: хэлэлгэ соохи үүргэ, Юу хэнэб? Яажа байнаб? гэжэ асуудалда харюусадаг. юумэнэй үйлэ нэрлэдэг, үйлэ үгэ мэдүүлэл соо хэлэгшэ болодог гэжэ мэдэхэ;
• Тэмдэгэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: хэлэлгэ соохи үүргэ, Ямар? гэжэ асуудалда харюусадаг, юумэнэй шанар. тэмдэг нэрлэдэг, удхаараа юумэнэй нэрэтэй нягта холбоотой байдаг, тэмдэгэй нэрын жэшээ дээрэ синонимууд, антонимууд гэжэ үгын удха мэдэдэг болохо;
• Yгын бүридэл тухай мэдэсэтэй болохо: үгын үндэһэн, түрэл үгэнүүд, нэгэ үндэһэтэ үгэнүүдэй шэнжэ. үгын үндэһэ илгаха тухай, түрэл үгэнүүд болон нэгэ түхэлнүүд гэжэ ойлгосонуудые илгаруулха:
• Хэлэлгэ тухай ойлгосотой болохо: хэлэлгэ мэдүүлэлнүүдһээ бүридэдэг, мэдүүлэлнүүд хоорондоо удхын харилсаатай байдаг, хэлэлгэ аман бэ бэшэгэй гэжэ илгардаг, монолог болон диалог гэжэ байдаг;
• Текст, абзац тухай ойлгосотой болохо, текст хубинуудта хубаажа, түсэб табиха шадабаритай болохо. зураглаһан. домоглоһон текстнүүдэй шанарнуудые мэдэхэ;
• Хэлэлгын нюусануудтай танилсаха: фразеологизмуудай, оньһон, хошоо үгэнүүдэй үүргэ ойлгохо:
• Зурагаар гү. али үгтэһэн темээр багахан зураглаһан гү, домоглоһон гү, али холимог түхэлэй текст зохёожо шадаха ёһотой, тэрэнээ бэшэгэй хэлэлгээр харуулха ёһотой;
• Хоёрдохи класста буряад хэлээр олгогдохо гол шадабари - буулгажа бэшэхэ шадабари: алгоритм хамта зохёохо, тэрэнээр буулгаха, өөрынгөө, нүхэдэйнгөө ажал сэгнэхэ.

2 классай буряад хэлээр календарна- тематическа түсэб

Жэлэй дүүрэхэдэ һурагша юу мэдэхэ ёһотойб:

- Һургуулидаа болон класс соогоо үхибүүдээр, мүн ехэ хүнүүдээр хөөрэлдэхэ журам;

- Уран зохёолнуудай элдэб үнгын жанрнуудые мэдэхэ;

- Мэдүүлэлэй тэмдэг (удха ба интонационно дүүргэлгэ);

- Мэдүүлэлнүүдые зүб бэшэлгэ: мэдүүлэлэй эхиндэ ехэ үзэг, мэдүүлэлэй хойно (точко, асууһан тэмдэг, шангадхаһан тэмдэг);

- Буряад хэлэнэй абяан ба үзэгүүд, тэдэнэй гол илгарал(абяануудые шагнанабди ба хэлэнэбди, үзэгүүдые харанабди ба бэшэнэбди);

- Аялган ба хашалган абяануудай тэмдэг;

- Хатуу ба зөөлэн, хонгёо ба бүдэхи хашалган абяануудай тэмдэг;

- Алфавидай 36 үзэгүүдые һайн мэдэхэ.

Жэлэй дүүрэхэдэ һурагша юу шадаха ёһотойб:

- Багшанарай болон хамта һураһан үхибүүдэй хандалгада харюусаха;

- Һургуулидаа болон класс сооүхибүүдээр, ехэ хүнүүдээр хөөрэлдэхэдөө, хэлэлгын журам баримталха;

- Үгүүлэлэй илгарал хоолойгоороо зүб харуулха;

- Һуралсалай болон һуралсалай бэшэ номуудые хэрэглэхэ;

- 90 хүрэтэр үгэнүүдтэй текст гүйсэд ойлгожо, уншалгын темп : 30 – 40 үгэ нэгэ минута соо уншаха;

- Хэблэмэл ба бэшэмэл текстнүүдһээ үгэнүүд ба мэдүүлэлнүүдые буулгажа абаха, ехэ ба бага үгэнүүдэй холболто зүб бэшэхэ;

- Багшын хэлэжэ үгэхэдэ зүб бэшэхэ(текст соо 20 үгэһөө доошоо) ;

- Үгэнүүдые хэлэхэдэ, тэдэнэй схемэнүүдые бэшэхэ. Хэлэжэ үгэхэдэ мэдүүлэлэй схемэ табиха. Өөһэдөө мэдүүлэл һанаха;

- Хэлэһэн абяануудые шэхээрээ илгаха;

 - Аялган ба хашалган абяануудые илгаха, зөөлэн ба хату, хонгёо ба бүдэхи абяануудые илгаха;

- Үгэнүүдые үенүүдтэ хубааха;

- Үгэнүүдые шэнэ мүртэ зүб таһалха. Мэдүүлэл хаана эхилнэб, хана дууһанаб гэжэ мэдэхэ. Мэдүүлэл ехэ үзэгөөр эхилхэ, мэдүүлэлэй хойно табиха тэмдэгүүдые (. ? !) зүбөөр хэрэглэхэ.

Жэлэй дүүрэхэдэ бэшэхэ шалгалтын хүдэлмэри

Зорилго: үгэ соо аялган үзэгүүдые дүримэй ёhоор зүб дүн гаргаха; тусхайта нэрын эхинэй ехэ үзэг зүб бэшэхэ шадабари элирүүлхэ; хэлэлгын хубинуудые илган олохо шадабари шалгаха.

Диктант

Бэрхэтэй бодолго

Хүгшэн аба Доржо аша басагандаа хэдэн ондоо бүмбэгэнүүдые бэлэглэбэ. Улаан бүмбэгэ хүхэ болон ногоон бүмбэгэнүүдhээ томо. Харин ногоон бүмбэгэ хүхэ үнгэтэйhѳѳ бага. Хүгшэн аба хэды бүмбэгэ бишыхан Дулмада бэлэглээб? (29 үгэ)

Даабаринууд:

1. Түрүүшын мэдүүлэлэй шухала гэшүүдые зураад, ямар хэлэлгын хубиб гэжэ тэмдэглэгты.
2. Текст сооhоо тэмдэгэй нэрэнүүдые оложо зурагты
3. Ямар бүмбэгэ тон томоб? Ямар бүмбэгэ тон багаб? Зуража харуулагты.

Багшын ба үхибүүдэй хэрэглэхэ литература:

Б.Б. Батоев «Методическа заабаринууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1987.

Д.Д. Ошоров «Методическа заабаринууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1987.

Д.Д. Дарижапова «Диктантнуудай ба изложенинүүдэй суглуулбари».

С.Ц. Содномов «Диктантнуудай суглуулбари». Улаан – Үдэ: «Бэлиг»,2006.

В.Д. Патаева «Буряад уран һайхан арадай аман зохёол холбон үзэлгэ». Улаан – Үдэ,1995

Л.Д. Шагдаров «Буряад, ород оньһон, хошоо үгэнүүд». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 1996.

С.А. Ошорова «Буряад аман зохёол». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2003.

В.Б. Гомбоев «Һонирхолтой нааданууд». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2009.

Б.Б. Лхасаранова «Буряад хэлэнэй орфоэпи». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2009.

Д.С. Базарсадаева «Булагай эхин». Агын хэблэлэй байшан, 2003.

В.Б-Н. Намсарайн «Буряад онтохонууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988.

В.Ш. Гулгаров «Буряад үльгэрнүүд» Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988.

С.Д. Бабуев «Магтаал,үреэл, соло». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1995.

С.М. Бабушкин «Буряад – ород словарь». Улаан – Үдэ,1992

К.М. Черемисов «Ород- буряад словарь». Улаан – Үдэ, 1988.

Ц.Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988.

Д.Д. Могоева «Туһатай болооб». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2003.

Д.Н. Сультимов «Гуталгүй гулабхаа». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл,1993.

Д.Д. Ошоров «Сасуутан ». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988.

У.Е. Мангутова «Сагаалганай наадан салгидаһаар…». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2007.

Д.Д. Ошоров «Табан хурган». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл,1997.