Кичээл планы. Ужуглел "Н деп ун болгаш ужук"
план-конспект урока

Ужуглел кичээли.

Темазы: ң деп үн, болгаш ң деп үжүк.

Сорулгазы: 1. ң деп ун, ң деп үжүктү таныштырып билиндирер, шын ададып ооредир, слогтарга, сөстерге киирип тургаш номчудуп өөредир.

2. ң деп үжүктү бижидип өөредир.

3. Уругларнын словарь курлавырын байыдар, чугаазын сайзырадыр, сонуургалын бедидер.

4. Уругларны дириг амытаннарга ынак болурунга кижизидер.

Планаттынган туннелдер.

Уруглар ң деп үжүктү танып оон ужуун билип алыр; ң  ужуктү шын каллиграфия езугаар бижип ооренип алыр; ң тыва дылда состернин  эгезинге турбас деп билип алыр.

• регулятивтиг – кичээлдин сорулгаларын тодарадып билиринге ооренир;
• шингээл барымдаазы – чуруктарнын дузазы-биле аас чугаа тургузуп кичээлдин кол сорулгаларын чедип алырынга ооренир;
• уне барымдаазы – эш-оорунун чугаазын дыннап билиринге ооредир; кичээлге кылган ажылдарын туннеп билиринге ооренир;
• аажы-чан барымдаазы – оореникчи кижинин этикетти сагып турарынын деннели.

Кичээлдин дерилгези: ооредилге ному, арын 76, ужуглелдин бижилгези арын 14, чуруктар, карточкалар, коргузуг материалдары (презентация).

Кичээлдин оске эртемнер-биле харылзаазы: орус дыл, долгандыр турар хурээлел-биле.

Ужуглел кичээли.

Кичээлдин чорудуу

1. Организастыг кезээ 

2. Катаптаашкын (эжеш ажыл)
3. Чаа теманын тайылбыры

-Ынак чылыг бажыңныг мен

Ыяш дыттың коңгулу ол.

Тодуг, чаагай чемиштиг мен –

Тоорук болгаш чочагай ол. (дииң.)

- Дииңниң чурттаар оран-савазын чүү дээрил? (коңгул)

- Дииңниң төлүн чүү деп адаарыл? (дииңчигеш)

- Дииң дээрге чүл ол? (аң)

Бо адаан сөстеривисте чүзу дөмей-дир, уруглар? Чүү деп өөренмээн үжүүвүс барыл? (ң)

- Эр, хейлер!

- Чуну оорениривисти кым билип каапты?

- Кичээлдин темазын кым тода чугаалап бээрил?

ң деп үннүң үжүү-биле таныжар бис.

- Бо кичээлде чүнү билип алыр бис?

ң деп үн, ң деп үжүктү таныжып алыр бис, ң кирген сөстерни шын адап ооренир, слогтарга, сөстерге киирип тургаш номчуп, ң деп үжүктү бижип өөредип алыр бис.

Кичээлдин темазын билип алыр дизе чуну сагыыр ужурлуг бис?

(Кичээнгейлиг болур…)

ң деп үннү адап көрээлиңерем

- Кандыг үн-дүр? (тодарадыр)

Ң – ажык эвес үн, адап турувуста, дылдың соо аасты дуглаптарга өкпеден үнген хей (агаар) думчук таварты үнер.

- Ажык эвес, ыыткыр үн. Ң – тыва дылда бар. Ң деп үжүктү сөс эгезинге биживес. Тываның 3 онзагай үжүктери ө, ң, ү ге Кызылда Алдан-Маадыр аттыг национал музей чанында тураскаалды 2015 чылда тургузуп каан. Ооң бедии 1,5 метр.

- Ам ң деп үннү адавышаан, ажык үннер-биле тудуштур адаңарам

        а                        и                        е

        о                ң        ө                ң        ы                  ң

        у                        ү        

Уругларнын боттарынга ң кирген состерни тыптырар.

- Уруглар, чуну эскердинер? ң деп үннүң үжүүнүң туружун тып көрүңерем? – Эр-хейлер! ң состернин эгезинге биживес.

Сула шимчээшкин.  Чаптанчыг мээң дииңчигежим…)

4. Ном-биле ажыл

1. Слогтар номчулгазы
2. Состер номчуглгазы

Словарьлыг ажыл. Номчаан состернин аразында билдинмес состер бар-дыр бе?

чуңма –

аңгыр -

Болуктеп ажылдаптаалынарам.

3. Созуглел-биле ажыл

а) башкының үлегерлиг номчулгазы

б) илчирбелеп номчууру

в)созуглелге хамаарыштыр уругларга айтырыглардан тургустурар

г) созуглелден ң кирген состерни тыптырар.

Түңнелин кылыр

д) азырал амытаннарга ынак болурунга кижизидилге ажылы.

Кижизидилгелиг түңнел.

- Уруглар, арга-арыгның аң-меңинге камныг, хумагалыг болур ужурлуг бис. Аңчылар аңныыр-тывыш ажыл-агый черинден тускай чөпшээрелди алгаш, аңнап болур. Кижи-ле бүрүзү аңнап болбас. Аң-мең – чурттуң байлаа.

V. Сула шимчээшкин.                

VI. Бижилге

а) ң деп ужуктүң парламалын, бижилгезин коор

б) бичии үжүктү агаарга, оон кыдыраашка бижинер.

Оюн «Кым эки дыңнап билирил?»

Өң, дилги, оңгар, дуңмам, школа, үңгүр.

VII. Быжыглаашкын.

Состернин эге слогун адаарга болуктер арткан слогтарын немей адаар.

Болуктеп ажылдаары.

Чуруктуг диктант

Карточкада бижип каан состер-биле хынаптар.

Туннелин ундурер.

VIII. Туннели

- Кичээл солун болду бе?

- Чуну билип алдынар?

- Кичээлге кончуг эки харыыладым дээн оореникчилер боттарынга хүнчүгешти көдүрер, арай бодумга таарзынмадым дээн оореникчи тулутту салып алыр.

IX.  Бажынга онаалга. Ң деп ужук кирген сөстер тывар. Ажылчын кыдыраашка бижилге.

Рефлексия.