Рабочая программа 2-4 классы
рабочая программа на тему

                Уҡыу предметын үҙләштереүҙең шәхсән,метапредмет, предмет һөҙөмтәләре.

Башланғыс класс уҡыусыларының башҡорт теленән программаһы үҙләштереүҙең шәхсән һөҙөмтәләре булып түбәндәгеләр тора:

1)башҡорт телен башҡорт халҡының төп милли-мәҙәни ҡиммәте булараҡ аңлау,интеллектуаль,ижади һәләттәрен һәм шәхестең мораль-этиксифаттарын үҫтереүҙә туған телдең ролен, уның мәктәптә белем алыу процесындағы әһәмиәтен билдәләү;

2)башҡорт теленең эстетик ҡиммәтен аңлау; туған телгә ҡарата ихтирам , уның менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү;милли мәҙәни сағылыш булараҡ, башҡорт тленең таҙалығын һаҡлау тураһында хәстәрлек күреү; телмәр үҙ камиллаштырыуға ынтылыу;

3)аралашыу процесында кәрәкле һүҙлек запасына эйә булыу һәм үҙ фекереңде иркен еткереү өсөн тейешле грамматик сараларҙы үҙләштереү; үҙ телмәреңде күҙәтеү һәм уны баһалау күнекмәһен булдырыу.

 Башҡорт теле программаһын үҙләштереүҙең метапредмет һөҙөмтәләре булып:

1)телмәр эшмәкәрлегенең бөтә төрҙәрен үҙләштереү:

Аудирование һәм уҡыу:

• Телдән һәм яҙма хәбәр иткән мәғлүмәтте (коммуникатив йүнәлеш, текст темаһы, төп фекер; тө һәм өҫтәмә мәғлүмәт) адекват ҡабул итеү;
• Төрлөсә уҡыу күнекмәләре булдырыу (Эҙләнеү, ҡарап сығыу,танышыу,өйрәнеү),төрлө стилдәге ,жанрҙағы текстарҙы үҙләштреү;
• Төрлө стилдәге һәм жанрҙағы тексты ишетеп ,адекват ҡабул итеү;төрлө төрҙәге аудирование менән эш итеү (һайлап алыу, танышыу):
• Төрлө сығанаҡтарҙан мәғлүмәтте һһайлап алыу һәләтлеге(матбуғат саралары , уҡыу өсөн тәғәйенләнгән компакт-дискылар,Интернет ресурстары ); төрлө типтағы һүҙлектәр менән иркен ҡулланыу,белешмә өсөн әҙәбиәт,шулай уҡ электрон ҡулланмаларҙан һайлап алыу күнекмәләрен булдырыу;
• Һөйләү һәм яҙыу:
• -алдағы  уҡыу эшмәкәрлегенең (индивидуаль һәм коллектив) маҡсатын билдәләү һәләтлелеге, хәрәкәттең эҙмә-эҙлелеге,өлгәшелгән һөҙөмтәләрҙе баһалау һәм уларҙы телдән һәм яҙма формала адекват аныҡ итеп әйтеү:
• Тыңлаған йә уҡылған тексты тәҡдим ителгән кимәлдә( план, һөйләү, конспект,аннотация) һөйләй алыу;
• Төрлө стилдә һәм жанрҙа , адресланыуға ҡарап һәм аралашыу ситуацияһына ҡарап телдән һәм яҙма текст төҙөй алыу;
• Төрлө төрҙәге монологты һәм диалог үҙләштереү;
• Ғәмәлдә төрлө телмәрҙәге аралашыуҙың орфоэпик ,лексик,грамматик, хәҙерге башҡорт әҙәби теленең стилистик нормаларын һәм яҙма телдә төп орфографик һәм пунтуацион ҡағиҙәләрҙе һаҡлау;
• Уҡыу процесында һәм көндәлек аралашыуҙа үҙ телмәреңде контролдә тота алыу; йөкмәткенән,һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланыуҙан сығып,үҙ телмәреңде баһалай белеү;грамматик һәм телмәр хаталарын таба һәм уларҙы төҙәтә алыу;үҙтексыңды мөхәрирләү һәм камиллаштыра белеү;2) алынған белем һәм күнекмәләрҙе көндәлек тормошта ҡуллана белеү, туған телде башҡа фәндәрҙә  белем алыу сығанағы булараҡ файҙаланыу; тел күренештәрен анализлау буйынса алған белем һәм күнекмәләрҙе предмет-ара (сит тел,әҙәбиәт һ.б. дәрестәрҙә) ҡулланыу;

                                     Предмет һөҙөмтәләре

     Башҡорт теле нормалары (фонетик, лексик, грамматик) тураһында башланғыс белешмә; (курс йөкмәткеһе кимәлендә) өн, хәреф, һүҙ кеүек тел берәмектәрен табыу һәм сағыштырыу һәләте.

   А. Коммуникатив сферала (башҡорт телен аралашыу сараһы булараҡ өйрәнеүҙә)

    Телмәр эшмәкәрлегенең түбәндәге төрҙәрендә телмәр компетенцияһы:

һөйләү телмәрендә:

- аралашыуҙың типик ситуацияларында элементар этикет диалог алып барыу;

- элементар кимәлдә уҡыусының үҙе, ғаиләһе, дуҫы тураһында һөйләүе; предмет, картинаны һүрәтләүе; персонажды ҡыҫҡаса ҡылыҡһырлауы;

тыңлап аңлауҙа:

            -уҡыусының уҡытыусы һәм класташтарының телмәрен тыңлап аңлауы; аудиояҙмаларҙағы ҙур булмаған текстарҙың йөкмәткеһен аңлауы;  

уҡыуҙа:

өйрәнелгән тел материалына таянып төҙөлгән ҙур булмаған текстарҙы ҡысҡырып уҡыу;

өйрәнелгән тел материалы менән бер рәттән яңы һүҙҙәрҙе лә үҙ эсенә алған текстарҙы эстән уҡыу һәм уларҙың төп йөкмәткеһен аңлау, текстан кәрәкле информацияны табыу;

яҙма телмәрҙә:

яҙыу техникаһына эйә булыу;

үрнәк буйынса байрам менән ҡотлау һәм ҡыҫҡа шәхси хат яҙыу.

Тел компетенцияһы (тел сараларын үҙләштереү).

башҡорт теленең өндәрен дөрөҫ әйтеү һәм айырыу; һүҙҙәргә һәм фразаларға дөрөҫ баҫым ҡуйыу;

төрлө һөйләм төрҙәрен интонация менән уҡыу;

башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән уҡыу һәм орфографик ҡағиҙәләрҙе ҡулланыу;

башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән лексик берәмектәрҙе (һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, баһалау лексикаһы, телмәр клишелары) һәм грамматик күренештәрҙе таныу һәм телмәрҙә ҡулланыу.

Социомәҙәни компетенция.

географик атамаларҙы, билдәле балалар әҫәрҙәренең персонаждарын, популяр әкиәттәрҙең сюжеттарын, балалар фольклорының ҙур булмаған әҫәрҙәрен (шиғырҙар, йырҙар) белеү;

Б. Танып белеү сфераһы:

айырым өндәр, хәрефтәр, һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, ябай һөйләмдәр кимәлендә башҡорт һәм рус телдәренең күренештәрен сағыштыра белеү;

башланғыс мәктәп тематикаһы кимәлендә өлгө буйынса күнегеүҙәр эшләй белеү;

ҡағиҙәләр, таблицаларҙы ҡуллана белеү;

үҙ-үҙеңде башланғыс класс уҡыусыһы кимәлендә баһалай белеү;

В. Дөйөм ҡиммәттәргә йүнәлеш сфераһында:

башҡорт телен фекер, хис-тойғо, эмоцияларҙы белдереү сараһы булараҡ ҡабул итеү;

балалар фольклоры ярҙамында башҡорт халҡының рухи ҡиммәттәрен үҙләштереү.

Г. Эстетик сферала:

башҡорт телендәге хис-тойғо һәм эмоцияларҙы белдереүсе сараларҙы үҙләштереү;

балалар әҙәбиәте үрнәктәре менән танышҡанда матурлыҡты танырға өйрәнеү.

Д. Хеҙмәт сфераһында:

- уҡыу процесында билдәләнгән планға ярашлы эшләй белеү

                                          Уҡыу  предметының төп йөкмәткеһе

                                                                2 класс

Танышыу-3

Бөтә  балалар өсөн ҙур  байрам- 1 сентябрь, уҡыу, йәйге  каникул, белем көнө, класс, ундағы уҡыусылар, уларҙың эштәре  тураһында  һөйләшеүҙәр, әҫәрҙәр  уҡыу. Темаға ҡараған  һүҙ байлығын арттырыу, бәйләнешле телмәр төҙөү.

Минең    мәктәбем,класым-6

Уҡыу, белем алыу, мәктәп тормошо, кластағы эштәр, мәктәп бинаһы, ундағы кабинеттар, дәрестәр тураһында  һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу. Башҡорт теленең лексикаһы. Һүҙ, уның лексик һәм грамматик мәғәнәһе (практик үҙләштереү).

Ғаилә-4

Ғаилә ағзалары,уларҙы  үҙеңә туғанлыҡ мөнәсәбәттәре.Был атамаларҙы үҙләштереү. Ғаилә ағзалары, уларҙың эш-шөғөлдәре. Ололарҙың һәм    балаларҙың хеҙмәте. Һөнәрҙәр төрлө, уларҙың һәр береһе лә кәрәкле.

Аҙыҡ-түлек-4

Аҙыҡ –түлек,уларҙы табыфу,әҙерләү,өҫтөлдә биҙәү, аҙыҡ –түлеккә мөнәсәбәт,уға һаҡсыл ҡараш булдырыу,башҡорт аштары.

Һанай беләһеңме-2

Аҙыҡ –түлек,кейем-һалым  хаҡы,уларҙың үлсәме,уларҙы һатып алыу,тәртипле тотоу.

Кейем-һалым-3

Кейем-һалым исемдәрен үҙләштереү. Уларҙы нисек файҙаланырға,уларҙы үҙ урындарына ҡуйыу. Был темала бына шулар тураһында белем,  һәйбәт күнекмәләр биреү күҙ уңында тотола. Кейем-һалым атамаларын өйрәнеү, һатып алыу этикеты менән таныштырыу, һөйләшергә, аралашырға өйрәтеү.

Уйындар.Уйынсыҡтар-5

Уйынсыҡ исемдәре,уйынсыҡтарҙың билдәләре,уйындар.

Һөнәрҙәр-3

Һәр кешенең  яратҡан шөғөлө, төп эше була. Бынан тыш кеше ниндәйҙер  эште ҡыҙыҡһынып башҡара. Балаларҙың башҡарған эштәре. Файҙалы эштәр. Кешеләргә ярҙам, киң күңеллелек тураһында һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу.

Тән өлөштәре-3

Кеше организмы,тән өлөштәре ,атамаларын үҙләштереү.Кеше үҙенең һаулығы тураһында үҙе  хәстәрләй. Врачҡа күренә, төрлө дарыуҙар ала.

Емеш-еләк-2

Баҡса,еләк емеш,йәшелсәләрҙең атамаларынүҙләштереү,йәшелсәләрҙең билдәләрен белеү.

             2-се класта  уҡыусыларҙың төп эшмәкәрлек төрҙәрен тематик планлаштырыу.

3класс

   Танышыу-4 сәғәт

Бөтә  балалар өсөн ҙур  байрам- 1 сентябрь, уҡыу, йәйге  каникул, белем көнө, класс, ундағы уҡыусылар, уларҙың эштәре  тураһында  һөйләшеүҙәр, әҫәрҙәр  уҡыу. Башҡорт  теленең  өндәре  һәм  хәрефтәре (ҡабатлау) . Темаға ҡараған  һүҙ байлығын арттырыу, бәйләнешле телмәр төҙөү.

Мәктәптә- 2 сәғәт.

Уҡыусыларҙың тема буйынса белемдәрен арттырыу,һүҙлек запасын байытыу.Уҡыу әсбәптары уларҙы бөхтә тотоу.Класта дуҫлыҡ,берҙәмлек ,иман тураһында һөйләшеүҙәр.

Ғаилә–4 сәғәт.

 Ғаилә ағзалары,уларҙы  үҙеңә туғанлыҡ мөнәсәбәттәре.Был атамаларҙы үҙләштереү. Ғаилә ағзалары, уларҙың эш-шөғөлдәре. Ололарҙың һәм    балаларҙың хеҙмәте. Һөнәрҙәр төрлө, уларҙың һәр береһе лә кәрәкле. Һөнәр һайлау. Башҡорт телендә исем. Исемдең күплек, берлек формалары.                    Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр. Синоним, антоним исемдәр.

Мин һөнәр һайлайым  – 4 сәғәт.

Һәр кешенең  яратҡан шөғөлө, төп эше була. Бынан тыш кеше ниндәйҙер  эште ҡыҙыҡһынып башҡара. Балаларҙың башҡарған эштәре. Файҙалы эштәр. Кешеләргә ярҙам, киң күңеллелек тураһында һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу. Башҡорт телендә эште, хәрәкәтте, белдереүсе һүҙҙәр (ҡылым). Ҡылымдың мәғәнәләре, берлек һәм күплек формаһы. Ҡылымдарҙың зат менән үҙгәреше.

Мин тәбиғәтте яртатам. – 4сәғәт.

Йыл миҙгелдәре, һәр йыл миҙгеленә хас үҙенсәлектәр менән танышыу. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү. Башҡорт телендә сифат. Уның мәғәнәләре. Сифаттарҙың һөйләмдә исемгә бәйләнеүе. Дәрәжәләр менән үҙгәреүе.

 Минең яратҡан миҙгелем.4 сәғәт

Йыл миҙгелдәре, һәр йыл миҙгеленә хас үҙенсәлектәр менән танышыу. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү. Башҡорт телендә сифат. Уның мәғәнәләре. Сифаттарҙың һөйләмдә исемгә бәйләнеүе. Дәрәжәләр менән үҙгәреүе.

Минең гардеробым-4 сәғәт

 Кейем-һалым исемдәрен үҙләштереү. Уларҙы нисек файҙаланырға,уларҙы үҙ урындарына ҡуйыу. Был темала бына шулар тураһында белем,  һәйбәт күнекмәләр биреү күҙ уңында тотола. кейем-һалым атамаларын өйрәнеү, һатып алыу этикеты менән таныштырыу, һөйләшергә, аралашырға өйрәтеү Башҡорт телендә исем, ҡылым, сифаттарҙың һөйләмдә ҡулланылышы (практик күнекмәләр).

  Минең тыуған көнөм-6 сәғәт        

 Балаларҙың тыуған көн байрамы,уға әҙерлек мәшәҡәттәре.Тыуған көн байрамын үткәреү йолаһы.

   Мин сәйәхәтсе-3  сәғәт

Ауыл тормошо, ауыл кешкләренең көнкүреше, эш- шөғөлдәре. Игенсе, малсы, механизатор хеҙмәте. Ауылда аттың файҙаһы тураһында һөйләшеү, текстар уҡыу. Алмаш, һорау һәм зат алмаштары, телмәрҙәге роле. Практик үҙләштереү.

          3-сө класта  уҡыусыларҙың төп эшмәкәрлек төрҙәрен тематик планлаштырыу.

4 класс

1-се сентябрь – Белем байрамы-3 сәғәт

Бөтә  балалар өсөн ҙур  байрам- 1 сентябрь, уҡыу, йәйге  каникул, белем көнө, класс, ундағы уҡыусылар, уларҙың эштәре  тураһында  һөйләшеүҙәр, әҫәрҙәр  уҡыу. Башҡорт  теленең  өндәре  һәм  хәрефтәре (ҡабатлау) . Темаға ҡараған  һүҙ байлығын арттырыу, бәйләнешле телмәр төҙөү.

 Мәктәптә – 2 сәғәт.

Уҡыу, белем алыу, мәктәп тормошо, кластағы эштәр, мәктәп бинаһы, ундағы кабинеттар, дәрестәр тураһында  һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу. Башҡорт теленең лексикаһы. Һүҙ, уның лексик һәм грамматик мәғәнәһе (практик үҙләштереү).

Ғаилә. Хеҙмәт- 4 сәғәт.

Ғаилә ағзалары, уларҙың эш-шөғөлдәре. Ололарҙың һәм балаларҙың хеҙмәте. Һөнәрҙәр төрлө, уларҙың һәр береһе лә кәрәкле. Һөнәр һайлау. Башҡорт телендә исем. Исемдең күплек, берлек формалары. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр. Синоним, антоним исемдәр.

Хобби. Буш ваҡыт – 6 сәғәт.

Һәр кешенең  яратҡан шөғөлө, төп эше була. Бынан тыш кеше ниндәйҙер  эште ҡыҙыҡһынып башҡара. Балаларҙың башҡарған эштәре. Файҙалы эштәр. Кешеләргә ярҙам, киң күңеллелек тураһында һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу. Башҡорт телендә эште, хәрәкәтте, белдереүсе һүҙҙәр (ҡылым). Ҡылымдың мәғәнәләре, берлек һәм күплек формаһы. Ҡылымдарҙың зат менән үҙгәреше.

Транспорт. Юл. Сәйәхәт – 2 сәғәт.

Юлһыҙ тормош. Бөтә кеше юлда: йәйәүлеләр, машиналар, автобустар, троллейбустар. Юлдар ҙа төрлө. Юл ҡағиҙәләре бар. Уны күҙәтеү бик мөһөм. Юл буйлап сәйәхәткә лә сығалар. Сәйәхәттә кәрәкле әйберҙәр тураһында һөйләшеүҙәр, әҫәрҙәр уҡыу.  Башҡорт телендә ҡылым. Уның заман мәғәнәләре. Үткән, хәҙерге, киләсәк заманы. Уларҙың грамматик күрһәткестәре. Ҡылымдың һөйләмдәге урыны.

Врачта. Поликлиникала – 2 сәғәт.

Кеше үҙенең һаулығы тураһында үҙе  хәстәрләй. Врачҡа күренә, төрлө дарыуҙар ала. Уҡыусының һаулығы ла бик мөһим. Шуға ла был тема буйынса күберәк балаларҙың һаулығы , сынығыу, көн тәртибен күҙәтеү кеүек мәсьәләләр тураһында әңгәмәләр үткәреү, текстар уҡыу кәрәк. Башҡорт телендә сифат. Уның мәғәнәләре. Сифаттарҙың һөйләмдә исемгә бәйләнеүе. Дәрәжәләр менән үҙгәреүе.

Почтала – 2 сәғәт.

Почта, телефон, телеграф, интернет беҙҙең тормошҡа ныҡлап килеп инде. Уларҙы нисек файҙаланырға, почтала, телеграфта үҙеңде нисек тоторға, телефондан нисек һөйләшергә – был мәсьәләләр бик мөһим. Был темала бына шулар тураһында белем, һәйбәт күнекмәләр биреү күҙ уңында тотола. Башҡорт телендә исем, ҡылым, сифаттарҙың һөйләмдә ҡулланылышы (практик күнекмәләр).

Башҡортостан тәбиғәте – 4 сәғәт.

Башҡортостандың бай тәбиғәте, үҫемлектәре һәм хайуандар донъяһы. Тәбиғәттәге предметтарҙың исемдәре, уларға ҡыҫҡаса характеристика биреү. Йылғаларын, күлдәрен белеү. Тауҙар һәм урмандар. Тәбиғәтте һаҡлау тураһында һөйләшеүҙәр, текстар уҡыу. Башҡорт телендә тиң киҫәктәр.Һөйләмдә уларҙың ҡулланылышын практик үҙләштереү.

Башҡортостанда иҫтәлекле урындар – 2 сәғәт.

Башҡортостан ерендәге, Өфө ҡалаһындағы иҫтәлекле, уникаль урындар менән таныштырыу. Башҡортостандағы данлыҡлы уҡыу йорттары, сәнғәт һарайҙары. Уларҫа ҡыҫҡаса характеристика биреү. Тыйған төйәктең матурлығын күрһәтеү, әңгәмәләр үткәреү, текстар уҡыу. Башҡорт телендә ябай һөйләм төрҙәре.

 Башҡортостандың күренекле шәхестәре – 3 сәғәт.

Башҡортостан тарихында, уның бөгөнгө тормошонда күренекле шәхестәрҙең әһәмиәте бик ҙур. күренекле шәхестәр тураһында әңгәмәләр үткәреү, текстар уҡыу. Һан, уның телмәрҙәге роле, һан төркөмсәләре.

 Ауыл тормошо – 4сәғәт.

Ауыл тормошо, ауыл кешкләренең көнкүреше, эш- шөғөлдәре. Игенсе, малсы, механизатор хеҙмәте. Ауылда аттың файҙаһы тураһында һөйләшеү, текстар уҡыу. Алмаш, һорау һәм зат алмаштары, телмәрҙәге роле. Практик үҙләштереү.

       4-се класта  уҡыусыларҙың төп эшмәкәрлек төрҙәрен тематик планлаштырыу.

Уҡыу предметын календарь – тематик планлаштырыу

                                                                           2 класс

                                                                3 класс

                                                                          4 класс