Программа внеурочной деятельности "Улусчу ужурлар". 3 класс
рабочая программа (3 класс) на тему

Улусчу ужурлар. 3класс (34 шак ) неделяда 1 шак

№

Шагы

Тема

Сорулгазы

УУД өөредилгениң тускайлаң кылдыныглары болгаш баш бурунгаар планнаан түңнелдери ( предметтиг, метапредметтиг (оске эртемнер-биле холбаазы),бот-хууда билиглери)

Эрттирер хүнү

план

факт

Кижи болгаш бойдус чаялгазы.

1

1

Бойдуска тыва кижиниң онзагай хамаарылгазы. «Итпиктин ыры» сөзу Ч.Кара-Күскении, аялгазы С.Базыр-оолдуу.

Тыва кижи бойдус-биле тудуш, ол кижини тынгарар, чемгерер ,хепкерер деп чувени билиндирери. Ырны чүгле дыңнаар эвес, а ону медереп, чүнүң дугайында бижээнинөөреникчилерге чедирер

Бойдуска хамаарышкан ужурларны улустун аас чогаалындан билип алыры. Ырыны аянныг, бедик көдурлүүшкүннүг ырлаары.

2

1

Чер ужурлары. Чуваш улустун тоолу «Алдын доозун»

Черге тыва кижи кончуг камныг,ону кайы-хамаанчок кергетпес чораан деп ооредир.

Черге хамаарышкан улусчу ужурларны билип алыры.Номчаан тоолунун утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.

3

1

Аржаан ужурлары.

Аржаан тыва кижиге ыдыктыг, сүр-күчүлүг, кижи секпереп,аарыын эмнедип алыр чүүл дээрзин билиндирер.

Аржаанга кандыг ужурлар сагыырын билири.Бодунун бодалын чугаалап, амыдырал-биле холбаары.

4

1

Тоожудан үзүндү «Танды –Уула»

Танды-Уула Тывада онзагай черлернин бирээзи деп билиндирер.

Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.

5

1

К.Дасык «Төрээн суурум онзагай черлери» А.Конгар «Кызыл-Мажалык», «Ак-Довурак»

Бодунун төрээн черинге ынак кылдыр кижизидер.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Бодунуң төрээн черин чугаалап, эштериниң чугаазын дыннап амыдырал-биле холбаары.Шүлүктү аянныг номчууру

6

1

Ыры «Хөндергейим» Сөзу:М Дугаржап, аялгазы:А Лаптан

Ырының сөзун өөредир.Ырыны ырладыр.Торээн черинге ынак болурун кижизидер.

Ырыны аянныг. көдүрлүүшкүннүг ырлап билири.

7

1

Тываның каас-чаражы. С.Бүрбээ «Бедик даглыг мээн чуртум»

Тываның географтыг талаларын,кандыг онзагай черлерин барын билип алыр.

Шүлүктү аянныг номчуп, ооң утказын дамчыдып билири. Номчаан чуулунуң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.

8

1

Бойдус халаптары.

Бойдуста кандыг халаптар барын,оон канчаар чайлаарын өөредир

Бойдус халавының болу бээр ужуру болгаш уржуу чул дээрзин ханы билири.

Тыва кижиниң үнүш-өзүмелге хамаарылгазы.

9

1

Онза ырлыг ураанхайлар (тоолчургу чугаа)

Хөөмей,сыгыт,каргыраа элдеп кайгамчыг чоннуң ырызы деп билиндирер

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Тоолчургу чугааны эдерти чугаалап билири.

10

1

Ыяш ужурлары.Ыдык ыяштар.Тел ыяшка чалбарыг.Бай ыяшка чалбарыг.Хам дытка чалбарыг.

Ыяш-дириг өзумел,Ыдык ыяш деп чүл дээрзин билиндирер.Ыдык ыяштарның хевирлерин болгаш ужурларын билип алырынга өөредир.

Ыдык ыяштарның хевирлерин болгаш ужурларын билири. Ыдык ыяштарга чалбарыгны аянныг номчуп ,чугаалап билири.

11-12

2

Тараа. (тоолчургу чугаа)

Салгын кыйгырары.Тываның чем үнүштери.

Тарааның тывага тыптып келгениниң дугайында тоолчургу чугааны номчууру.Тыва Республиканың девискээринде чеже хире чем үнүштер өзүп турарын өөредир

Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Тоолчургу чугааны эдерти чугаалап билири. Эм унуштерниң шынарларын шингээдип алыры.

13

1

“Чыжырганам чараш” СозуЧ.Кара-Куске,аялгазы:Д Шактар

Чыжырганада кандыг шынарлар барын өөредир.Ырыны ырладыр.

Утказын билип алыры.Ырыны аянныг көдүрлүүшкүннүг ырлап билири.

Чүглүг куштар

14

1

Куштар дугайында. Ыры «Айлан-кужум»

Чериниң аайы-биле куштар аңгы бөлуктерге чарлып турарын өөредир.Куштарның медээлерин билип алыр.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Куштарны камгалаарын билири. Ырыны аянныг, көдүрлүүшкүннүг ырлап билири.

15

1

Куштар –медээчилер. Ыры “Бора-Хөкпеш”Созу:Э Кечил-оол, аялгазы:С.Бюрбээ

Куштарның медээлерин билип алыр.Ырыны ырладыр

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Куштарны камгалаарын билири. Ырыны аянныг көдурлуушкуннуг ырлап билири

16

1

Ыдык сурлуг куштар.Камгалалдыг куштар.

Кандыг куштарны ыдык сурлуг дээрзин база Кызыл дептер деп чул деп чувени билиндирер.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Камгалалдыг куштарны танып аттарын шээжилээ-биле билири.

17-18

2

Дуруяалар-эжеш куштар.Ыры “Эглип келир куштарым” Куу куш (тоолчургу чугаа)

Дуруяалар чуге эжеш куштар дээрзин номчуп билиндирер. Ырыны ырладып өөредир.

Сөзүглелге хамаарышкан амыдыралдан болуушкуннарны аңгылап, чижек кылдыр бээри.Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр.

Танды кежии

19

1

Тываның ан-мени. Ыры «Койгунак»

Тывада кандыг аңнар барын база оларның кижилерге ажык-дузазы. Ырыны ырлап өөредир.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыры.

20

1

Анчы кижиниң сагыыр ужурлары. Ыры «Диинчигеш»

Аңчы кижиниң сагыыр ужурларын билиндирер. Ырыны ырлап ооредир

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр.

21

1

Анчынын чалбарыы.Таңды Ээзинин чагыы.

Чалбарыгны аянныг номчуп билирин чедип алыр.Тоолчургу чугааны номчуп утказын билип алыр.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Утказын эдерти чугаалаары.

22

1

Джуна Давиташвили «Жил охотник»

Шүлүктү аянныг номчуп билирин чедип алыр.

Шүлүктү аянныг,бедик көдүрлүүшкүннүг номчууру.

Чыл, ай ,хонук саналгазы.

23

1

Чыл календары.

Тыва чоннуң чыл календарын таныштырар.

Бодунуң өг-бүлезиниң кежигүннериниң төрүттүнген чылдарының аттарын тодарадып билири.

24

1

Ай санаашкыны.

Ай санаашкыны дорт болуктен тургустунган деп чувени билиндирер.

Шагаа деп состуң утказын билири.

25

1

Хүн дугайында.

Хүн-бойдустуң чаялгазы.Хүнге тыва улустуң хамаарылгазы ыдыктыг деп чүүлду билиндирер.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Утказын эдерти чугаалаары.

26

1

Хүн дуртунун санаашкыны.

Тыва улустун хун дуртун санаары бир ангы.Хун дуртун алды бөлукке хуваарын өөредир.

Хүн дуртунуң бөлүктерин билири.Хүн дуртунуң бөлүктеринге дүүштүр амгы үени илередип билири.

Ак-көк хемнин кижилери.

27

1

Суг-амыдыралдың судалы.

Сугнуң ажык-дузазы.Сугну тывалар шаандан тура унелеп,ыдыкшыдып келгенин билиндирер.

Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Бодунун торээн черинде кара сугларны камнап,камгалап билири.

28

1

Ыры «Арыкчыгаш» Сөзу: Э.Кечил-оол,аялгазы:С.Базыр-оол

Ырыны ырлап өөредир

Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр

29

1

Тоолчургу чугаалар “Сут-Хөл”, “Тере-Хөл”

Тоолчургу чугааларны шын медерелдиг номчулгазын чедип алыр.

Тоолчургу чугааларда аянныг номчуп,утказын дамчыдып билири.

30

1

Тоолчургу чугаа “Бии-Хем”

Бии-Хемни Чуге канчап ынчаар адай бергени.Тоолчургу чугааны шын медерелдиг номчулгазын чедип алыр

Тоолчургу чугааны аянныг номчуп,утказын дамчыдып билири

31

1

Чаашкын чагдырары. (Кыйгы)

Тывалар чаашкын чагдырарда кандыг кыйгы салырын билип алыр.

Кыйгыны аянныг, тода ,ыыткыр номчуп билири. Утказын билип алыры.

Бойдус магадылалы.

32

1

Чоннун эскериглери.

Чоннун кандыг эскериглери барын билиндирер.

Номчаан чуулунун утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Чоннун эскериглерин амыдыралга ажыглап өөренири.

33

1

Бойдус камгалалы.

Бойдусту камгалаары-кижи бүрүзүнүң хамааты хүлээлгези деп чүүлдү ооредир.

Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Бойдусту камгалаарын амыдыралга ажыглап билири.

34, 35

2

Ыры “Дуруяа” Сөзу Ш.Суван,аялгазы В.Тока

Туңнел кичээл

Ырынын сөзун өөредир. Ырыны ырлап өөредир

Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр.

УЛУСЧУ УЖУРЛАР

ТАЙЫЛБЫР БИЖИК

Бо программаны 1-4 класстарга шенелделиг өөредилге – номчулга ному «Улусчу ужурларга» даянып ургускан.

Улусчу педагогика амгы национал школаның өөредилге-кижизидилгелиг ажыл-чорудулгазының кол үндезинин тургузуп, ниити өөредилге системаларында чаа угланыышкын, тускай быжыг турушту ээлеп турар. Чоннуң чаагай чаңчылдары, сагылга ёзулалдары, ужурлары улусчу педагогиканың кол өзээн тургуспушаан, өзүп орар салгалдың кижизидилгезиниң депшилгелиг аргаларын байлакшыдып турар.

Улусчу педагогиканың идеялары, байлак дуржулгазы болгаш аргалары өг-бүле кижидилгезинде, ада-иелер ортузунда тарап нептерээн.

Улусчу педагогика дээргн ог-беленин торел-болук улустун болгаш чоннун уруглар кижизидилгезинин дуржулгазы, а этнопедагогика ону шинчилээр эртем.Оон кол сорулгазы-улусчу педагогиканын ужур-утказын,аргаларын шинчилээри, оон депшилгелиг аргаларын ооредилге-кижизидилге ажылынга таарыштыр ажыглаары.

Проблемазы: ог-беле,торел-доргул харылзаалары,ундезин ажыл-агый,торээн чер-чурт дугайында айтырыглар,этикет,бойдус ужурлары,кижинин тура-соруу,сагыш-сеткили,оске чоннарнын культуразы.Бойдуска тыва кижинин хамаарылгазы,тыва кижинин унуш озумелге хамаарылгазы, дириг амытаннарга,куштарга хамаарылгазы,чоннун эскериглерин шын сагып, хайгааралга алынга кижизидер.

Сорулгазы:

-ада-огбелеривистин,чоннун депшилгелиг дуржулгазын уругларга шингээттирери.

-амгы болгаш келир уенин салгалынын будуштуг мозузун хевирлээри.

--уругларны ужур сагыыр толептиг кижилер кылдыр кижизидери.

--уругларнын чогааадыкчы шинээн сайзырадыры

--уругларнын аналитиктиг болгаш кара угааан-биле бодаар шынарларын сайзырадыры.

Программаның тургузуу:

1. Бойдус чаяалгазы;
2. Тыва кижинин унуш-озумелге хамаарылгазы;
3. Чуглуг куштар;
4. Танды кежии;
5. Чыл,ай,хонук саналгазы;
6. Ак-кок хемнин кижилери
7. Бойдус магадылалы

Өөреникчилерниң шиңгээдип алыр билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чаңчылдарынга кол негелделер.

3-ку классты доозуп турар өөреникчилерниң билип алыр ужурлуг чүүлдери:

--Бойдуска тыва кижинин хамаарылгазын ,чер ужурларын, аржаан ужурларын билири.

--Тыва кижинин унуш-озумелге хамаарылгазы:ыяш ужурларын,Ыдык ыяштарга чалбарыгларны,Тыванын чем унуштерин билири.

--Дириг амытаннарга,куштарга хамаарылгазын билири.

--Чыл,ай, хонук саналгазын билири.

--Сугнун кижиге ажык-дузазын,камнаарын билири.

--Чоннун эскериглерин шын сагып,хайгааралга алырн билири.

3 класска «Улусчу ужурлар» деп эртемниң

материал-техниктиг хандырылгазы

Ук эртемни өөредип турда, албан турар ужурлуг чуулдер:

1. Чогаалдарның сөзуглелдериниң экземплярлары четче санныг турар ужурлуг.
2. Эге школаның библиотеказының фондузунга албан турар ужурлуг документилер болгаш номнар:

• «Улусчу ужурлар» деп эртемге хамаарышкан нормативтиг документилер;
• авторлуг программалар;
• Тыва Республиканын өөредилге болгаш эртем яамызының сумелээн өөредилге номнары болгаш оларның даңзызы;
• өөреникчилер-биле ажылдап тургаш, ажыглаар янзы-буру карточкалар;
• дузалал литература (справочниктер, словарьлар, энциклопедиялар дээш оон-даа өске).

Амгы уениң негелдези-биле турар ужурлуг чуулдер:

• өөредилге-техниктиг херекселдер;
• янзы-буру көргузуг материалдары (электроннуг таблицалар)
• мультимедийлиг компьютер;
• мультимедиолроектор;

АЖЫГЛААН ЛИТЕРАТУРА

1. Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң куруне стандартының национал-девискээр кезээ. Национально-региональный компонент государственного стандарта общего образования Республики Тыва. - Кызыл: Тув. кн. изд-во, 2006. - С. 38-43.
2. Федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования / М-во образования и науки Рос. Федерации. - М.: Просвещение, 2010. - 31 с. - (Стандарты второго поколения).

Курстун ажылчын программазын Г.Д. Сундуйнун «Улусчу ужурлар» 3-4 класстарга ооредилге номунга таарыштыр 1 чылдга тургускан.Неделяда 1 шак,Чылда 34 шак.