Урокын темыже : "С.Г.Чавайнын илыш- корныжо да сылнымутшо-икшыве-влаклан." «Куэ» почеламутшо.
план-конспект урока (4 класс) по теме

Урокын темыже :С.Г.Чавайнын илыш- корныжо да сылнымутшо-икшыве-влаклан. «Куэ» почеламутшо.

Цельже:С.Г.Чавайнын илыш-корныжо да тудын сылнымутшо дене йоча-влакын шинчымашыштым келгемдаш; поэтын йоча ойпогыж гыч «Куэ» почелам утшо дене палымым ышташ,сылнын лудаш кумыландаш; шочмо пуртусым йораташ туныкташ.

Кучылтшаш материал:презентацийлан энертымаш

.

Урокын эртымыже:

1.С.Г.Чавайнын илышыже да сылнымут пашаж дене палдарымаш.

Презентацийлан энертымаш.

    -Йоча-влак,ончалза фотосуретым.Тендан ончылно яшката кап-кылан,арун шерын шындыме шем упан,мотор чурийвылышан,чатката вургеман ен.Тудын лумжо-Сергей Григорьевич Чавайн.Чын фамилийже-Григорьев.

       С.Чавайн-марий калыкын ик эн йоратыме писательже.Тудо марий йылме дене сылнымутан произведенийлам эн ончыч возаш туналын.Садлан илымыж годымак калык тудым марий литературын пионерже манын пагален лумден.

     -  А те,йоча-влак,тудын могай произведенийже-влакым паледа але лудын улыда?

      -А кызыт тыланда тыгай паша пуалтеш:буква-влакын верыштым чын вашталтеда гын,С.Г.Чавайнын возымо произведений-влакшым пален налыда.

      Умшк,тоо,ошош,увевр,эку,нкгиа,шпаа,пашма,теел.(Мукш.Ото.Шошо.Вувер.Куэ.Паша.Памаш.Теле.)

    -С.Г.Чавайнын илыш корныж да творчествыж нерген кумданрак кугу классыште палыме лийыда.Акызыт кучыкын колышт налына.

  1-ше тунемшын каласкалымыже.С.Г.Чавайн 1988-ше ийыште 6 октябрьыште шочын.Шочмо верже Морко район,Изи Корамас ял.

       Ачаж ден аваже йорлын иленыт,мланде пашам ыштеныт.Сандене Сергей изинекак ачажлан мландым куралашат,удашат полшен,чодыра пашашкат пырля коштын,смола заводыштат ачаж пелен тыршен.Ачаже умыржо мучко пашам ыштен гынат.садыгак нужна гыч лектын огыл.

      Сергейын Овдоч шужарже лийын.Нуно пырля модыныт,чодырашке саскам погаш коштыныт,икте-весыштым моткоч йоратеныт.

   2-шо тунемшын каласкалымыже.Келге шыжым да йушто теле кастене нунын портышкышт кунчылам шудыраш,турым турлаш пошкудо удыр-влак погыненыт.Удыр-шамыч кидпашам ыштеныт,муреныт,модыныт.туштым туштеныт,турло йомакым колтеныт.Сергей пелйуд марте мален огыл,йомакым колышт киен.Рвезын аважат,Татьяна Анисимовна,шуко мурым,йомакым пален.Икшывыже-влакым муро йукеш малтен,онай йомак,мыскара дене куандарен.Варажым Сергей,кугу лиймекыже,мурым,йомакым,туштым турло яллаште поген,аваж дечат возен налын да шке произведенийлаштыже кучылтын.

  3-шо тунемшын каласкалымыже.Сергейын лудын-возен моштыдымо ачаже,Григорий Михайлович,эргыжым туныкташак шонен.Сергей ондак шке ялыштыже туналтыш школым сайын тунем пытара.Вара 13 ияш рвезе монгыж гыч 35 менге тораште верланыше Унчо селасе марий школыш тунемаш пура.Тушто марлат,рушлат шуко книгам лудеш,шинчымашым пога.Унчо школ деч вара туныктышо лияш шонен пышта да Озан олашке кая.Тушто ныл ий учительский семинарийыште тунемеш.Сергей Чавайн А.С.Пушкинын,Некрасовын да моло руш поэт-влакын почеламутыштым марий йылмышке кусара,шкежат возаш кумыланеш.

    Озан учительский семинарийыште тунеммыж годымак икымше «Ото»почеламутшо шочеш.Тылеч вара тудын марий поэт лумжо лектеш.С.Г.Чавайнын шочмыжлан 100 ий темме  вашеш тудым 45 йылме дене савыктен лукмо.(Почеламутым наизусть сылнын каласкалымаш)

  4-ше тунемшын каласкалымыже.Семинарийым тунем пытарымеке турло школлаште икшыве-влакым туныкта,марий газетым,книгам лукташ,театрыште марий спектакльым шындаш полша.Изи ден кугыен-влаклан ятыр почеламут ден ойлымашым,пьесым,роман ден повестьым воза.Нунын коклаште «Йыланда», «Мукш отар», «Акпатыр», «Элнет» произведенийже-влак кызытат кумдан чапланат.

5-ше тунемшын каласкалымыже.2 июль 1922 ийыште Сергей Чавайн Кокласола ял гыч Голубкина Татьяна Алексеевнам марлан налеш.

      Изи Корамас ялысе кресаньык-влакын мландышт шагаллан кора у верыш илаш каяш верештын.А тиде ойырен налме верыште чодыра гужлен шоген.Кум-ныл ий чодырам кукленыт,тавым кунченыт,портым чоненыт.Организаторлан Чавайным ушанен шогалтеныт.Тунам тудо Арын школым вуйлатен.

     1926 ийыште тиде у хуторыш Чавайн шке ешыж дене илаш кусна.Тиде ялым Чавайнур манын лумдат.

    Сергей Григорьевичын да ватыжын,Татьяна Алексеевнан,ныл йочашт лийын(кок эрге-Анатолий ден Юрий,кок удыр-Галина ден Татьяна).

(Книгам выставкым ончалына).Чынак ,С.Г.Чавайн икшыве-влакым моткочак йоратен,шуко сылне произведений-влакым полеклен.Автор шке возымаштыже порылыкын вийжым моктен,шинчымашын кулешлыкше нерген умылтарен,пашам ышташ туныктен.Сылнымут мастарлыкше пуртус суретлымаштат раш коеш.

2. «Куэ» почеламут почеш паша.

     А кызыт туштым тушем,палыза? Айдеме огыл-ош тувыран,чонжо уке,вурсет-шортеш.(куэ)

     Мутат уке,куэ.Таче ме тендан дене С.Г.Чавайнын «Куэ»почеламутшым сылнын лудаш тунемына.Ладыра укшан,йолван куэм ятыр поэт,писатель,композитор да художник-влак моктен возеныт.

      Кажне элыште пушенге символлан шотлалтеш.Индонезийыште-пальма,Германийыште-писте,а ош куэ-мемнан элнам шарныкта.

    Марий калыкна куэм идалыкын чыла жапыштыжат эскерен шоген да турло пале-влакым шекланен.

   Мутлан:Куэ лышташ комдык возеш-теле йушто лиеш.

                  Куэ лышташ шарлыме годым пасум куралыт.

                  Куэ лышташ тун гыч шарла гын,ондак удыман.

Куэн сылнылыкше,моторлыкшо айдемым куандара.Айста меат калыкын йоратыме пушенгыжым арален шогена.(С.Чавайнын шынден кодымо куэже-сурет почеш мутланымаш)

Икшыве-влак,ончалза ты суретым туткын.Мутат уке,Чавайнын куэже ош вургемым чиен шогалше марий удырамашым шарныкта.А шыжым тиде мотор куэ той оксан вургенчыкше дене суанышке каяш тарваныше гай койын шога.

Тендан шонымаште куэ эше могай лийын кертеш?(Ош,чатка,йытыра,ладыра,мотор)

            1)Туныктышын почеламутым сылнын лудмыжо.

            2)Икшыве-влакын шке семын лудмышт.

            3)Кум йочам лудыктымаш.

-Куэ моло пушенге деч мо дене ойыртемалтеш?

-Икшыве йоратыме пушенгылан могай канашым пуа?

    Ынде ятыр ий уке С.Г.Чавайн.Тиде жапыште палаш лийдымын вашталтын мемнан марий кундемна,пеш кугун ончыко тошкалын мемнан литературынат.Уэмын да шукемын возгалыше-влакат.Туге гынат Чавайнын ыштен кодымо  ойпогыжо эреак кечыйолла яндарын волгалтеш.Тудо нигунамат ок пыте.Тек кийыме мландыже пушкыдо лиеш.

   Писательын лумжым 1968 ийыште Арын кыдалаш школлан,Йошкар Олаште бульварлан,библиотекылан пуымо.Олаште да шочмо ялыштыже тудлан памятникым шогалтыме.

3.А кызыт,йоча-влак,урокнам иктешлена.С.Чавайн нерген але марте мом паленда,мом уым шкаланда налда? Изирак тестым да кроссвордым ыштена.

4.Икшыве-влакын «Соснаигын изаже» мыскарм модын ончыктымаш.

5.Монго паша:Сергей Чавайнын «Куэ»почеламутшым наизусть тунемаш.

Энерсола тун школ,

Анисимова Надежда Васильевна,

изирак классым туныктышо.

        Сергей Григорьевич Чавайнын илышыже да творческий корныжо почеш изи классыште тунемше-влаклан тест.

1.С.Г.Чавайнын шочмо районжо:

1.Шернур      2.Морко       3.Волжский

2.С.Г.Чавайнын шочмо ялже:

1.Арын           2.Изи Корамас     3.Чавайнур

3.С.Г.чавайнын илыме жапше:

1.1988-1937   2.1898-1937    3.1888-1934

4.С.Г.Чавайнын чын фамилийже:

1.Голубкин    2.Стрелков   3.Григорьев

5.С.Г.Чавайнын мыскара ойлымашыже:

1. «Соснаигын изаже»    2 «.Соснаигын йолташыже»   3.«Соснаигын акаже»

6.С.Г.Чавайнын эн первый савыкталтше произведенийже:

1. «Куэ»    2. «Ото»    3. «Шошо»

7.13 ияшыж годым могай школыш тунемаш кая?

1.Унчо      2.Кожлаер   3.Кокласола

8.Могай почеламутым марий калык пайремлан полеклен?

1.Шорыкйол    2.Семык     3.Агавайрем

9.»Мукшотар» пьесыж гыч тун героиньын лумжо:

1.Чачи     2.Оксина     3.Клавий

«Чавайн» кроссворд.

1.   С. Чавайнын музей портшым тиде ялеш почмо.

2. 1968 ийыште ты школлан С. Чавайнын лумжым пуымо.

3.   «Мукш отар» пьеса гыч тун герой.

4.   С. Г. Чавайнын икшыве-влаклан возымо ойлымашыже.

5.   С. Г. Чавайнын почеламутшо.

6.   С. Г. Чавайнын икшыве-влаклан возымо почеламутшо.