Дети любят птиц.(на тувинском языке)
методическая разработка по чтению (2 класс) по теме

                                Тема: Уруглар – куштарга ынак.

Сорулгазы: Уругларнын чугаа домаан сайзырадыры, созуглелди медерелдиг номчууру, номчаан чуулунун утказын шын дамчыдары, куштар-биле таныштырары, оларга ынак болурунга кижизидери.

Кичээлдин чорудуу: а).    Амыр мендин утпайн чор деп,

                                               Авам , ачам чагып сургаан.

                                               Улугларга, бичиилерге ,

                                              Уткушкаштын экии дээр мен.

                                         б). онаалга хыналдазы. Созуглел «Диин оглу»

Чаа тема:

- Богун кичээлге Экер-оол Кечил-оолдун «Уруглар- куштарга ынак» деп созуглели-биле таныжар бис.

                Экер-оол Кечил-оол – бичи чаштарга тураскааткан шулуктернин, чечен чугааларнын автору, Тыванын Чогаалчылар Эвилелинин кежигуну, журналист, Уругларга «Экии хунум» деп номнун автору.

- Уруглар! Бо кичээлге силернин чугаа-домаанарнын шын, тода; номчаан чуулунернин утказын шын дамчыдарынарны хынаар мен. Оон ангыда бо кичээлге янзы-буру куштарны танып ооренир бис. Оларнын дугайвнда солун чуулдерни билип алыр силер,

Кичээлдин кыйгырыы: «Будуктуг ыяшка куш чыглыр,

                                             Буянныг огге чон чыглыр».

- Бо чуу-дур. оолдар?

 -Улегер домак.

- Оовусте кожууннун эге класстар башкылары  аалчылар келген, силер ыяштын будуктары болур силер, бир эвес кичээлге эки харыылаар болзунарза, силерге хой куштар чайгаар-ла чыглы бээр эвеспе!

1. Башкынын беседазы. 2. Сонуурганар! Билип алынар!

Угу-68 хар чедир чурттаар.Ол куштарнын дунеки танныылы.

Коге-буга – 30 хар.

Бора-хирилээ-11-ден24 харга чедир чуртаар.

Кускун-69 харга чеддер.

Делегейде эн улуг куш-страус. Оон кили 90-100кг.Чуургазы-1,5 кг.

Делегейде эн бичи куш-колибра. Оон кили-2грамм. (дуктуг-ары хире хензиг).

Торга-аоганын эмчизи. Узуну: 23-26см. Массазы: 100грамм. Торга олурерге ажы-толу туремик чурттаар. Ыяш иштинге 2-3см ханы курттун шимчээшкининин даажын дыннап каар куш.

Хек-ыраажы куш .

Коге-буга- бурган кужу. Ону олурбес, ону олурген кижиге багай чуве таваржыр, ха-дунмазы олур.

Ала-сааскан- аалчылар келирин эндевес куш. Кили: 160-170 грамм. Чуургазын17-2- хонук базар. 1 шакта 3-7 катап оолдарын чемгерер.

3. Ном-биле ажыл.

А). башкынын номчулгазы.

Б). илчирбелеп номчууру.

В). айтырыгларга харыылар.

4. Физминутка: Куштар бистер чанарда ,

                             Куспакташкаш чанар бис.

                            Мында чай, дугде кыш,

                           Бистер донуп чор бис.

5. Чуруктар-биле ажыл. «Куштарны танып корем!».

6. Шулуктерде кайы кушту бижээн-дир?

Ала-шокар оннуг

Арга эмнээр эмчи

Ажыктыг-ла кужум

Ам-даа хой чыл чуртта!

                 Турум чурттун сагынган боор

                 Турлаглааштын чанып келди

                 Чангыс  чорбас  болганынар

                  Чажынардан чанчылынар

                  Чалгынынар чайынар-ла Чараш куштар -… …. … … …

Бора он чучактыг

Боску ак богаалыг

Чыжырткайндыр эдер

Шыпыраннап орар.

7. Тестилер.

1. Арганын дунеки танныылы?

А). сааскан

Б). угу

В). каарган

2. Чазын куштар биле насекомнарнын кайызы мурнай ужуп кээрил?

А). сээк

Б). таан

В). ховаган

3. Кыштаар куш кайызыл?

А). дуруяа

Б). таан

В). бора-хокпеш

4. Чылыг чурттан чазын эн соолунде ужуп чанып кээр куш.

А). хамнаарак

Б). дуруяа

В). дээлдиген

5. Чуглери чок куш.

А). пингвин

Б). сайлык

В). шиижек

8. Оюн «Ужар бе? Ушпас бе?». Ойнавышаан дыштанып алыылынар!

9. Кроссворд.

1. Уя тутпас, толун тоовас куш.

2. Кижи фамилиязын алган куш.

3. Довук ышкаш боттуг, хем кужу.

4. Арга –арыгнын эмчизи.

5. Узун моюннуг, узун даваннарлыг куш.

6. Делегейде эн улуг куш.

10. Тывызыктар.

Шывык ышкаш даваннарлыг

Шылагыже байлан кайгаар

               Тулаа, шынаа каастакчызы

                Чуудеп ындыг кужул ол?

Монгун донгада -ыйлангы

Ыйлангы иштинде -алдын

                  Хардан ак

                  Хомурден кара

Шивегей дег дылдыг,

Чидиг кызыл борттуг

                   Элевес орумнуг,

                  Эрикпес чанчылдыг.

11. Дурген-чугаа.

Торлаа, тогдук, торга, таан.

Терек ,терезин, тен,тал.

Терге, тевек, тон, тонак.

Танныыл, тараачын, толээ

Дсе-дараалаан дес-дараа.

12. Кичээлдин туннели:

-Бо кичээлден чуну билип алдынар, уруглар?

-Школачылар чылдын-на чазын «Куштар хунун»эрттирип турарлар. Куштарга уяларны, куш чемгерер деспижигештерни кылып, азып берип турары кончуг эки. Куштар хой болган тудум сээк-маастар, хоралакчы курттар эвээжеп, унуш-дужут элбек болур.

                   Куштар уязын урегдеп болбас, чуургаларынга дээп болбас! Бичии куштар ашты алды шактан эрттир шыдавас, ынчангаш оларга кышкы уелерде аъш-чем тывылбас. Куштарга дузадан коргузуп, оларга ынак болунар, уруглар!

-Кичээлге  эки ажылдаан уруглар… …  …  … … .. …

Онаалга.

Бистин суурувуста бар кушиарны чуруп эккээр.

Созуглелди номчааш, утказын шын дамчыдар.

Кичээлди торээн чугаа кичээлинин кыйгырыы биле доозар.

Торээн чугаа кичээлинге

Дыка хойну билип алдым

Торээн черим чараш кужун,

Тотчеглевейн, камгалаалы!