Шагаа байырлалынга моорей
методическая разработка (старшая группа)

Шагаа найыры эртер черге корукчулер база киржикчилерге чоок, оларны хей-аът киирип турар хогжум музыканын тааланчыг аялгалары куттулуп турар.

Башкарыкчы:  Шагаа доюнун эгелээнин чарлап, мындыг йорээлдерни салыр:

Айым чаазы, хунум эртези!

Ак чаламавыс азып алган,

Аъжы-чемивис делгеп алган,

Ак судувусту кудуп алган,

Чаа чылывыска оргуп,

Чамбы дипке чалбарып тур бис – дээш, ол – бо чукче чалбарып, могейгеш, уламчылаар:

Чыл бажы келди

Чылан кежи туледи.

Эртип турар чыл  -

Эртинелиг Куске чыл.

Манаанывыс Инек чылы

Маажым моорлап унуп келди.

«Курай, курай!»  деп  йорээп каарга, чыылган чон «курай, курай» дижип катаптап чалбарыырга, чажыг чажар  кырган-ава бичии хуунчукта суду-биле чажыг чажар тос-караан тудуп алган чон мурнунга унуп келир.

Кырган ава:                          Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр.

Оюн-тоглаа каткы-чугаа

Ол хун черле узулбезин!

Арбай, тара арбын болзун!

Ажыл-херек будуп турзун!

Ажы-толдер хоглеп турзун!

Аас-кежик долуп турзун!

 (уругларны устуу –биле алдыы аалдарга чарып алыр (тогерик, биле дорт булунчуктуулептер ))

Шииткекчилерни столче чалап, моорейивисти туннеп бээрин дилээр-дир бис!

2-ги (кол) кезээ

1-ги моорей: «Улегер домакта  нугул чок,

                          Уер суунда балык чок».

Башкарыкчы:

Моорейнин дуруму: улегер домактын эгезин чугаалаарымга, силер тондурер силер. Чижээ:  «Ан оруу – хан» – деп, эгелеп чугаалаарымга, «мал оруу – чаг» - деп, тондурер дээн ышкащ. Алдыы аалдын оолдарынга, устуу аалдын уругларынга  беш-беш улегер домактар боор. Бир улегер домакка улуг дизе 1 минута ишти харыылаар. Бир эвес,  харыылап шыдавайын баар болза удур турар оске аалдын уруглары  харыылап болур. Улегер домакты шын чугаалаан команадага 2 очкону бээр, бир эвес, чогаадып чугаалаан болза, утказы дугжуп турар хире болза 1 очкону бээр. Устуу аалдын уругларындан эгелептээлинер!

Улегер домактар:

2- ги моорей: 1) «Кажыктарны кангырадыр

                             Кажык – биле ойнаптаалы!»

Башкарыкчы:  Устуу аалдын, алдыы аалдын бир – бир идекпейлиг толээлерин дорже чалап алыылынар!

Оюннун дуруму: Кажык-биле оюн - ийи холдап кажыктаары. Кым тондур кажыктарны ойнап аптар, ол уткан боор. Уткан кижинин командазы 3 очкону, оскези 1 очкону ажылдап алганнар боор.

2) «Аьт чарыштырар »

Башкарыкчы: команда бурузунун база бир-бир толээлерин шолче чалап алыылынар! Аьт чарыштыргаш  удуп алганынын командазынга 3очкону, а оскезинин командазынга 1 очкону немей салыр.

3) «Узун – тыныш»

Башкарыкчы:  Узун-тынышка маргыжыптаалынар! Аал бурузунден база бир – бир идекпейжилерни чалап  алыылынар. Санаарда «аал » деп сос - биле адаар, тыныш тынмайн эн-не хойну санапкан кижи командазынга  уш очко ажылдап алган боор, а демгиизи  бир очко ажылдап алган боор. 

Алдыы аалдын толээзинден эглептээлинер!

3-ку моорей: «Тоолум дошта,

                        Тывызыым дытта»

Башкарыкчы:  Устуу аалдын уругларындан ийи уругну чалап алыылынар, алдыы аалдын оолдарындан база ийи оолду аалывыстын ортузунче чалап алыылынар.

Оюннун дуруму: бир аалдын толээлеринге-ле бир-бир шарик берип каар бис, ону холу-биле тутпайын канчап-даа тургаш  чарар. Шарик иштинде саазында бижип каан тывызыкты номчааш харыызын тывар. Мурнай шарикти чарыпканнарга 1 очкону немей салыр.

Тывызыктар:

1) Корунчукке маннаар аъдым,

Хорзунунге хоржок аъдым. (Коньки)

2) Хыл дег боттуг,

Хымыш дег баштыг. (Телефон)

3) Кызыл донгам сиген аастыг. (Ыт-кады)

4) Дадаамал дег дилген чаагай,

Дадаазын дег тырткан чаагай. (Быштак)

5) Агы актан артык,

Каразы киштен кара. (Ала-сааскан)

6) Черден унгещ, дээрге четти. (Туман, ыш)

7) Ашак, куяк чогушту,

Аал ишти амырады. (Согааш, бала)

8) Даалык-даалык чоруктуг,

Талдар карты чемиштиг. (Кодан)

9) Касс оруу калама

Дуруяа оруу тунук (Тон чени, идик)

10) Агаарда оруктуг

Ажык шолде турлаглыг (Кавай)

4-ку моорей: «Кожамыкка кончуг-ла бис,

Кожа дыртып салыр-ла бис».

Башкарыкчы:  Устуу аалдын база алдыы аалдын оолдары, кыстары шупту кожамыкка маргыжыптаалынарам!

Моорейнин дуруму: бир команда кожамыктапкан соонда уламчылап ийиги команда кожамыктаар, дээш улаштыр-ла кайы бир команда туруптарга чедир ырлажыр. Бир кожамыкты-ла 1 очкога санаар. 

Башкарыкчы:

Моорейивис моон-биле адакталып тур, шииткекчилеривиске шиидеринге уеден берээлинер!

3-ку (туннел) кезээ

Башкарыкчы:  Богун мында чыглып келген уругларывыска , база корукчулерге улуу-биле четтиргенивисти илередип  тур бис! Моон сонгаар база идекпейлиг чоруунарны салбайын, моорейлерге киржип, сонуургалдыг келиринерни дилээр-дир бис!

Бистин бо болуп эрткен моорейивисти туннеп, шииткен шииткекчилеривиске состу бээр - дыр бис!