Семинар өсөн сығыш
консультация

Ғибәҙуллина Рәшиҙә Рәхимовна
Педагогтар өсөн сығыш. Темаһы "Башҡорт халыҡ уйындары "

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл semenarga_halyk_uyyndary.docx29.41 КБ

Предварительный просмотр:

Башҡорт халыҡ уйындары

Хәҙерге балалар буш ваҡытын күберәк компьютер, телевизор ҡаршында уҙғара, йә булмаһа тағы ла яңыраҡ техник уйынсыҡтар – планшет, сенсор телефоннарҙа уйындар уйнап күңелен аса. Иң ҡурҡынысы шунда – был техник прогресс мәктәпкәсә йәштәге балаларға ла ҡағыла. Йыш ҡына күҙәтергә мөмкин: бала әле тәпәй ҙә китмәгән, ә үҙе компьютерҙан, йә булмаһа планшеттан мультик ҡарап ултыра, хатта уйындар уйнарға тырыша. Был, әлбиттә, беҙҙең, бары тик өлкәндәрҙең ғәйебе!

Ниндәй генә бала булмаһын, малаймы ул, ҡыҙмы, ауылда йәшәйме ул, ҡалаламы, уйнарға ярата, уйын – уның балалыҡ, хатта йәшүҫмерлек осороноң бер өлөшө. Хәҙерге заманда йыш ҡына балалар майҙансыҡтарында ошондай картинаны күрергә мөмкин: сабыйҙар ҡомлоҡтарҙа уйнай,  тағанда атына, ә әсәйҙәр, атайҙар эскәмйәләрҙә ултырып ситтән генә балаларын күҙәтәләр, үҙ темаларына һөйләшәләр. Балалар менән берәй уйын уйнап алырға тигән уй береһенең дә башына ла инеп сыҡмай хатта. Сөнки был әсәйҙәр һәм атайҙар үҙҙәре лә ошолай үҫкән. Ҡалала бит урамға сығып, күмәкләшеп йыйылып, халыҡ уйындары уйнау ҡаралмаған. Ярай әле йәй көндәрендә 6-10 йәшлек ҡыҙҙар йыйылып “Йәшенмәк”, “Баҫтырышмаҡ”, “Бесәй менән сысҡандар” кеүек халыҡ уйындарын уйнағанын һирәк кенә булһа ла күрергә мөмкин.

Ә бына ауылдарҙа йәшәйеш ҡала тормошонан ныҡ ҡына айырыла. Бында саф һауаға сығып, балаларҙың әсәйҙәр, бигерәк тә атайҙар менән етәкләшеп йөрөү мөмкинселеге юҡ! Атай-әсәйҙәрҙең бала-саға менән урам буйында йөрөргә бөтөнләй тийәрлек ваҡыты юҡ! Шуға күрә мәктәпкәсә йәштәге балалар буш ваҡыттарында күберәк өлкән апайҙары, ағалары ҡарамағында, йә булмаһа күрше-тирә өлкәнрәк балалар менән уйындалар. Ҙурыраҡ балалар төрлө күмәк уйындар уйнайҙар, кесерәктәре ситтән генә күҙәтеп, өйрәнеп ултыралар, олоғая төшкәс улар да уйынға ҡушылалар. Был – ауылдағы традиция, бик күп ауылдарҙа әле лә шулай дауам итә. Ауылбалалары аҙмы-күпме халыҡ уйындары менән таныш. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, ауылдарҙа ла хәҙер күмәк уйындар, бигерәк тә халыҡ уйындары – һирәгәйә барған күренеш. Ә халыҡ уйындары беҙҙең иң ҡиммәтле мираҫтарыбыҙҙың береһе бит! Уларҙың тәрбиәүи әһәмиәте бер ҡасан да кәмемәй, сөнки улар халыҡтың хеҙмәт итеүе барышында барлыҡҡа килгән. Физик һәм әхлаҡи яҡтан сыныҡтырыуға ҡоролған халыҡ уйындары, асылда, һунарсының, малсының, балыҡсының көндәлек хеҙмәте өсөн мотлаҡ күнекмә булып торған.

Шулай итеп, халыҡ уйындары халыҡтың тормошона һәм шөғөлөнә тығыҙ бәйләнеп барлыҡҡа килгәндәр, улар борон-борондан баланы донъя көтөргә әҙерләү сараһы булып хеҙмәт иткән. Халыҡ уйындары, хәрәкәт төрҙәрен камиллаштырыу менән бер рәттән, балаларҙы үҙ халҡының мәҙәниәтенә ылыҡтыра, намыҫлылыҡ, ғәйрәтлелек, батырлыҡҡа ынтылыш тәрбиәләй, халыҡ фольклоры менән таныштыра. Был уйындар лидерлыҡты, дуамаллыҡты, үпкәләште, әләкләшеүҙе яратмай, шуға күрә бала, үҙе лә һиҙмәҫтән, һабыр, түҙем булырға өйрәнә, ыңғай әхлаҡ сифаттары тәрбиәләнә. Әйтеп үтеүемсә, хәҙерге ата-әсәләрҙең балалар менән халыҡ уйындары уйнарға ваҡыты ла, йыш ҡына теләге лә юҡ. Шуға күрә халыҡ мираҫының был өлөшө, бары тик балаларға тәғәйенләнгән – халҡыбыҙҙың борон заманынан килгән уйындары менән сабыйҙарҙы таныштырыу, буш ваҡыттарында ла был уйындарҙы уйнарға ылыҡтырыу, ҡыҙыҡһыныуҙарын уятыу – әлеге лә баяғы балалар баҡсаһы тәрбиәсеһе һәм башланғыс кластары уҡытыусылары елкәһенә төшә. Бигерәк тә ҡала балалар баҡсаларындағы тәрбиәселәр һәм физкультура инструкторҙары был эште әүҙем алып барырға тейештер.

Халыҡ уйындары, йөкмәткеләренән сығып, ике ҙур төркөмгә бүленә: драмалы (сюжетлы йәки башҡарыусанлы) һәм хәрәкәтле (ҡағиҙәле) уйындар. Бынан тыш, балалар уйыны йыл миҙгелдәренә ҡарап та төркөмләнә, сөнки уларҙың ҡайһы берҙәре – ҡыш, икенселәре – яҙ, өсөнсөләре йәй һәм көҙ көндәрендә генә уйнала. Уйындарҙы балаларҙың йәш үҙенсәлектәренә ҡарап та айырып була. Бәләкәйҙәр өсөн, мәҫәлән, драмалы, сюжетлы уйындарҙың ябай төрҙәре хас, сөнки улар ҡағиҙәле хәрәкәтле уйындарҙы аңлап бөтмәҫкә мөмкин.

Балалар йәше ҙурайған һайын, уйын йөкмәткеһе яғынан бай һәм төрлө булыуы менән бәләкәйҙәр уйынынан айырыла. Хәрәкәтле уйындарҙа ҡағиҙәләр төп шарттарҙың береһенә әйләнә һәм улар шул ҡағиҙәләр нигеҙендә ярышыуға ҡорола. 5-7 йәшлек бала, бындай уйындар ваҡытында тормоштоң ҡайһы бер күнекмәләренә инде эйә булып һәм башҡалар менән ярышып, үҙенә үҙе төрлө яҡлап (етеҙлеге, һиҙгерлеге, түҙемлелеге, һәләтлелеге яғынан) баһа бирә, үҙ мөмкинлектәрен билдәләй башлай, һыҙымта яһай. Баланың шәхес булып формалашыуында был бик мөһим мәсьәлә. Шуға күрә уйын ойошторғанда ошо хәҡиҡәтте лә күҙ уңынан сығарырға ярамай.

Халыҡ уйындары – күп вариантлы, универсаль уйындар. Уларҙы ҡышын-йәйен, байрамдарҙа, урамда һәм спорт залдарында үткәреп һәм төрлө йәштәге балаларға ла тәҡдим итеп була. Бер үк уйын менән баланы төрлөсә тәрбиәләргә мөмкин:

  • сәләмәтлеген нығытыу;
  • тормошта кәрәкле хәрәкәт күнекмәләрен үҙләштереү;
  • ижад итеү һәләтлеген үҫтереү;
  • ыңғай әхлаҡ сифаттарын, ихтыяр көсөн булдырыу;
  • үҙаллылыҡ, активлыҡ, ойоштороусанлыҡ, ҡыҙыҡһыныусанлыҡ һ.б.   тәрбиәләү яғынан.

Халыҡ уйындарын уйнатҡанда бигерәк тә түбәндәгеләрҙе иҫтә тоторға кәрәк:

  1. уйынды, хәрәкәт комплексын балаларҙың йәшенә ҡарап һайлау;
  2. балаларға уйын ҡағиҙәләрен, уның маҡсатын алдан аңлатыу;
  3. физик йөкмәткене балаларҙың мөмкинлектәренә ҡарап һайлау;
  4. уйынға кәрәкле инвентарҙарҙы алдан һайлап, әҙерләп ҡуйыу;
  5. төркөмдәргә бүлергә, йә көтөүсе һайларға кәрәк булһа һанашмаҡ ҡулланыу.

Бала уйындан арырға тейеш түгел, киреһенсә, уйнағандан һуң ул үҙендә илһам һәм яңы көс, дәрт тойһон.

Халыҡ “Уйындарҙа – хәрәкәт, хәрәкәттә – бәрәкәт” тип юҡҡа ғына әйтмәгән. Сөнки балалар өсөн уйын ҡоро хәрәкәт кенә түгел, бәлки донъя көтөргә әҙерләгән хәрәкәт.

Мин һеҙгә төрлө йәштәге балалар өсөн бер нисә халыҡ уйыны тәҡдим итмәксемен. Беренсе кескәйҙәр һәм кескәйҙәр төркөмдәре өсөн “Бесәй менән сысҡан” уйыны. Иң тәүҙә һанашмаҡ ярҙамында бесәй һайлана.

Тары таптым, тауыҡҡа бирҙем,

Ул миңә йомортҡа бирҙе.

Уны һалдым ҡазанға,

Лағыр –лоғор ҡайнарға.

Үҙем киттем базарға

Алтын йөҙөк һайларға.

Аҡ суҡ, ҡара суҡ,

Бында торма, йүгереп сыҡ!

Бесәй һайланғас, ул  ситтә торған өйөнә оҙатыла, күҙҙәрен ҡаплап, сүгәләп ултырырға тейеш. Ә сысҡандар шым ғына аяҡ остарына баҫып йөрөйҙәр, бесәйҙе уятмаҫҡа тырышалар. Бесәй тороп аяғына баҫыу менән сысҡандар сүгәләп ултырып ҡатып ҡалырға тейештәр. Бесәй сысҡандар араһында йөрөп ошондай һүҙҙәр әйтә, йә булмаһа тәрбиәсе ярҙам итә:

Бесәй сыҡҡан һунарға,

Ҡомаҡ- сысҡан  ауларға.

-  Хәҙер барып тотам, - ти,

-  Ҡабам  да  йотам! – ти.

Ошо һүҙҙәр әйтелеү менән сысҡандар бесәйҙән ҡасалар, ә бесәй уларҙы тоторға тырыша. Тотолған сысҡандарҙы бесәй үҙ өйөнә илтә, уйын яңынан башлана. 2-3 тапҡыр бер үк бала бесәй булып уйнағас, сысҡандар һанала, унан икенсе бесәй һайлана.  

Урта төркөмдәргә тура килгән “Тирмә”  уйыны. 

Балалар һанашмаҡ ярҙамында, йә булмаһа төҫлө фишкалар ярҙамында 3-4 төркөмгә бүленә. Һәр төркөмдөң үҙенең матур, башҡорт биҙәге төшөрөлгән яулығы булырға тейеш.

Бөтә балалар ҙа бер түңәрәктә йырлап бейейҙәр:

Беҙ күңелле балалар,

Йыйылдыҡ беҙ уйынға.

Йырлайбыҙ ҙа, бейейбеҙ ҙә,

Бигерәк күңелле беҙгә.

Йырлап бөткәс тә балалар һәр кем үҙ төркөмөнә йүгерә һәм улар яулыҡтарын, тирмәгә оҡшатып, баш өҫтөнән күтәрәләр. Кемдең төркөмө беренсе булып баҫа – шулар еңеүсе булып сыға. Йәки икенсе төрлө итеп, еңелгәндәрҙе уйындан сығарып, уйынны дауам итергә мөмкин, ул саҡта – еңеүсе булып иң күп тапҡыр тирмә “төҙөп” өлгөргән төркөм таныла.

Урта һәм өлкәндәр төркөмдәре өсөн тағы ла бер уйын, Һабан туйҙарында йыш ҡына үткәрелә торған “Ҡалаҡ менән йүгереү” уйыны. 

Уйын ике команда менән үткәрелә. Сафҡа ике яҡлап теҙелеп баҫып торалар. Сафта иң алда тороусыларҙың һуҙылған ҡулдарында ағас ҡалаҡтар. Уларҙың эсендә теннис шары. Уйнаусылар сигнал буйынса 20-30 метр алыҫлыҡҡа йүгереп, кире әйләнеп килә. Шул ваҡытта ҡалаҡ эсенән шар төшмәҫкә тейеш. Шар төшкән хәлдә, уйнаусы уны кире ҡалаҡ эсенә һалып йүгерә. Шул ваҡытта ул штраф ала. Икенсе уйнаусы уйынды дауам итә. Ҡайһы төркөм алдан бөтә – шул еңеүсе була.

Урта, өлкәндәр, мәктәпкә әҙерлек төркөмдәрендә иң традицион уйындарҙың береһе  “Йәшерәм яулыҡ”.

Был уйынды айырыуса ҡыҙҙар яратып уйнай. Һанашмаҡ әйтеп көтөүсе һайланыла. Башҡалар түңәрәк яһап ултыралар. Көтөүсе ҡулына яулыҡ ала. Ул түңәрәк ситенә сыға ла бөтә балалар менән йырлай башлай:

Йәшерәм-йәшерәм яулығымды

Йәшел ҡайын аҫтына.

Һиҙҙермәйсә һалып китәм

Бер иптәшем артына.

Йыр бөткәс кенә балалар арттарына боролоп ҡарайҙар, кем артында яулыҡ – шул көтөүсе артынан йүгереп китә. Ҡыуып тотһа, үҙ урынына ултыра, тота алмаһа ул көтөүсе була. Шул рәүешле уйын дауам итә.

Бесәй менән сысҡан” уйыны.

Беренсе кескәйҙәр һәм кескәйҙәр төркөмдәре өсөн Иң тәүҙә һанашмаҡ ярҙамында бесәй һайлана.

Тары таптым, тауыҡҡа бирҙем,

Ул миңә йомортҡа бирҙе.

Уны һалдым ҡазанға,

Лағыр –лоғор ҡайнарға.

Үҙем киттем базарға

Алтын йөҙөк һайларға.

Аҡ суҡ, ҡара суҡ,

Бында торма, йүгереп сыҡ!

Бесәй һайланғас, ул  ситтә торған өйөнә оҙатыла, күҙҙәрен ҡаплап, сүгәләп ултырырға тейеш. Ә сысҡандар шым ғына аяҡ остарына баҫып йөрөйҙәр, бесәйҙе уятмаҫҡа тырышалар. Бесәй тороп аяғына баҫыу менән сысҡандар сүгәләп ултырып ҡатып ҡалырға тейештәр. Бесәй сысҡандар араһында йөрөп ошондай һүҙҙәр әйтә, йә булмаһа тәрбиәсе ярҙам итә:

Бесәй сыҡҡан һунарға,

Ҡомаҡ- сысҡан  ауларға.

-  Хәҙер барып тотам, - ти,

-  Ҡабам  да  йотам! – ти.

Ошо һүҙҙәр әйтелеү менән сысҡандар бесәйҙән ҡасалар, ә бесәй уларҙы тоторға тырыша. Тотолған сысҡандарҙы бесәй үҙ өйөнә илтә, уйын яңынан башлана. 2-3 тапҡыр бер үк бала бесәй булып уйнағас, сысҡандар һанала, унан икенсе бесәй һайлана.  

“Тирмә”  уйыны.

 

Балалар һанашмаҡ ярҙамында, йә булмаһа төҫлө фишкалар ярҙамында 3-4 төркөмгә бүленә. Һәр төркөмдөң үҙенең матур, башҡорт биҙәге төшөрөлгән яулығы булырға тейеш.

Бөтә балалар ҙа бер түңәрәктә йырлап бейейҙәр:

Беҙ күңелле балалар,

Йыйылдыҡ беҙ уйынға.

Йырлайбыҙ ҙа, бейейбеҙ ҙә,

Бигерәк күңелле беҙгә.

Йырлап бөткәс тә балалар һәр кем үҙ төркөмөнә йүгерә һәм улар яулыҡтарын, тирмәгә оҡшатып, баш өҫтөнән күтәрәләр. Кемдең төркөмө беренсе булып баҫа – шулар еңеүсе булып сыға. Йәки икенсе төрлө итеп, еңелгәндәрҙе уйындан сығарып, уйынны дауам итергә мөмкин, ул саҡта – еңеүсе булып иң күп тапҡыр тирмә “төҙөп” өлгөргән төркөм таныла.

“Ҡалаҡ менән йүгереү” уйыны. 

Урта һәм өлкәндәр төркөмдәре өсөн, Һабан туйҙарында йыш ҡына үткәрелә торған уйын.

Уйын ике команда менән үткәрелә. Сафҡа ике яҡлап теҙелеп баҫып торалар. Сафта иң алда тороусыларҙың һуҙылған ҡулдарында ағас ҡалаҡтар. Уларҙың эсендә теннис шары. Уйнаусылар сигнал буйынса 20-30 метр алыҫлыҡҡа йүгереп, кире әйләнеп килә. Шул ваҡытта ҡалаҡ эсенән шар төшмәҫкә тейеш. Шар төшкән хәлдә, уйнаусы уны кире ҡалаҡ эсенә һалып йүгерә. Шул ваҡытта ул штраф ала. Икенсе уйнаусы уйынды дауам итә. Ҡайһы төркөм алдан бөтә – шул еңеүсе була. 

        

Тәкә (Баран)

Для игры выбирается водящий. Дети встают в большой круг. Водящий выходит в середину круга и начинает считать детей, отмечая каждого:

Яу, яу, ямгырым,

Кара тэкэ суйырмын,

Майын хинэ куйырмын,

Итен узэм ашармын.

Лел, лей, дождик,

Зарежу я черного барана,

Масло отдам тебе,

Мясо съем сам.

Тот, на кого выпадет последнее слово текста, становится бараном, кричит: «Бе-бе-бе!» и догоняет разбежавшихся детей.

Правила: игрокам следует разбегаться только после крика барана;  барану ловить детей, касаясь рукой.

        

Бурәнә (Чурбан)

В середине площадки ставится  чурбан (полено, высокий кубик). Играющие встают по кругу, берутся за руки и говорят:

                   Стоит чурбан,

                   Не мешает нам.

                   Кто чурбан собьет,

                   Из круга уйдет!

После этого все начинают двигаться вокруг чурбана, при этом каждый старается подтянуть своих соседей к чурбану так, чтобы они его свалили. Правила: кто свалит чурбан, выходит из круга; руки отпускать нельзя; играют не больше 6-8 детей

        

 

Баҡыр бүкән. (Медный пень).

         Играющие парами располагаются по кругу. Дети, изображающие медные пни, сидят на корточках. Дети-хозяева становятся за  ними. Под башкирскую народную мелодию водящий-покупатель двигается внутри круга, выбирает себе пень. С окончанием музыки  останавливается около пары и спрашивает у хозяина:

Я хочу у вас спросить, можно ль мне ваш пень купить?

Хозяин отвечает:

Коль джигит ты удалой, медный пень тот будет твой.

Хозяин и покупатель выходят за круг, встают за выбранным пнем друг к другу спиной,  и разбегаются в разные стороны. Добежавший, первым встает за медным пнем.Правила: бежать только по сигналу. Победитель становится хозяином.

        

Йәбешкәк бүкәндәр (Липкие пеньки).

Три-четыре игрока садятся на корточки как можно дальше друг от друга. Они изображают липкие пеньки. Остальные играющие бегают по  площадке, стараясь не подбегать близко к пенькам. Пенечки должны постараться коснуться пробегающих мимо детей. Осаленные становятся пеньками. Правила: пеньки не должны вставать с места.

        

        Мөйөш алыш (Уголки)

По четырем углам площадки стоят 4 стула, на них 4 детей. В центре  стоит водящий. Он подходит по - очереди к сидящим и задает каждому вопрос:

- Хозяйка, можно истопить у тебя баню?

1 играющий отвечает:

- Моя баня занята.

2 играющий отвечает:

- Моя собака ощенилась.

3 играющий отвечает:

- Печка обвалилась.

4 играющий отвечает:

- Воды нет.

Водящий выходит на центр площадки, хлопает в ладоши три раза и кричит: Хоп, хоп, хоп! За это время хозяева быстро меняются местами. Водящий должен успеть занять свободный стул. Правила: меняться только после хлопков водящего. Игра может проводиться и с большим количеством детей: в этом случае воспитателю следует составить дополнительные ответы для «хозяев».

Арҡан тартыш (Перетягивание каната).

  На  площадку кладется канат, середина которого отмечена цветной лентой. По обе стороны от середины площадки чертятся две параллельные линии. Две команды берут канат и становятся с разных сторон. По сигналу начинают тянуть канат в свою сторону. Побеждает команда, которая перетянет канат  на свою сторону (т.е. цветная ленточка пересечет линию границы команды). Правила: не отпускать канат из рук.

Кугәрсен (Голуби).

На площадке чертятся две параллельные линии на расстоянии 5-8 метров,  вдоль этих линий чертятся круги («гнезда»). Дети стоят в кругах («гнездах») напротив друг друга. Водящий – «пастух», с закрытыми глазами ходит между шеренг и произносит три раза текст:

Гур – гур, кугарсэн

Бетябезгя берь оя.

Гур – гур, голуби

Для всех нас одно гнездо.

С окончанием слов дети меняются местами («гнездами») – бегут в противоположные «гнезда». Пастух открывает глаза и старается занять пустое «гнездо». Оставшийся без «гнезда» ребенок «голубь»   становится «пастухом».

Правила: меняться местами можно  только тогда, когда пастух произнесет  текст  три раза.

Бүре менән ҡуян (Волк и зайцы).

     Для игры выбираются волк и водящий. Остальные дети – зайцы. Волк прячется  - приседает на одной стороне площадки, а дети - зайцы стоят на другой стороне площадки , ограниченной чертой.  На слова ведущего  «зайцы»  выходят из дома и  прыгают  на двух ногах по всей площадке:

Ак куян, йомшак куян

Безгэ кунакка килгэн.

Койрого кыска гына,

Колагэ озон икэн.       

Белый заяц, мягкий заяц

В гости к нам пришел.

Ушки – длинные.

Короткий хвост.

 На сигнал ведущего «Буре» («Волк»)  дети-зайцы прыжками быстро возвращаются в свой дом, а волк старается поймать как можно больше детей. Правила: передвигаться по площадке можно только прыжками на двух ногах; убегать в дом только после сигнала водящего; ловить, касаясь игрока рукой.

 

. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, ундан уймаҡ, табала ҡоймаҡ, мистә бәлеш, тот та йәбеш. Был уйында нисә кеше уйнаһа ла ярай. Ошолай һанап сыҡҡандан һуң, аҙаҡта ҡалған кеше күҙен ҡаплай. Ул 1, 2, 3, тип һанап бөткәнсе балалар йәшеренеп бөтөргә тейештәр. Шунан ул эҙләй башлай. Кем беренсе табыла, ул кеше тағы эҙләргә тейешле, Ошолай кешеләр табылып бөткәнсе ҡабатлана.2. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, байҙар кейә төлкө тун. Был уйын да беренсеһе кеүек эшләнелә.

3. Бер бабай юлға сыҡҡан, тәгәрмәсе ватылған, тәгәрмәсен юнәтергә нисә сөй кәрәк булған.

4. Алатыр, былатыр, таң яғынан таң атыр, алабуға-бүҙәнәк, ялпаҡ-ҡалпак, ҡуян, ҡарға, сыпсыҡ, һин ҡал, мин сыҡ.

5. Тары таптым, тауыҡҡа бирҙем, тауыҡ миңә күкәй бирҙе, аны керетеп ҡаҙанға һалдым, лағор-лоғор ҡайнаны, үҙем киттем баҙарға аҡ суҡ, ҡара суҡ , бында торма, бар сыҡ.

 

 


“Йәшерәм яулыҡ”

Урта, өлкәндәр, мәктәпкә әҙерлек төркөмдәрендә иң традицион уйындарҙың береһе .

Был уйынды айырыуса ҡыҙҙар яратып уйнай. Һанашмаҡ әйтеп көтөүсе һайланыла. Башҡалар түңәрәк яһап ултыралар. Көтөүсе ҡулына яулыҡ ала. Ул түңәрәк ситенә сыға ла бөтә балалар менән йырлай башлай:

Йәшерәм-йәшерәм яулығымды

Йәшел ҡайын аҫтына.

Һиҙҙермәйсә һалып китәм

Бер иптәшем артына.

Йыр бөткәс кенә балалар арттарына боролоп ҡарайҙар, кем артында яулыҡ – шул көтөүсе артынан йүгереп китә. Ҡыуып тотһа, үҙ урынына ултыра, тота алмаһа ул көтөүсе була. Шул рәүешле уйын дауам итә.

        

Тимербай

Играющие, взявшись за руки, делают круг. Выбирают водящего – Тимербая. Он становится в центре круга. Водящий говорит:

Пять детей у Тимербая,

Дружно, весело играют.

В речке быстрой искупались,

Нашалились, наплескались,

Хорошенечко отмылись

И красиво нарядились.

И ни есть, ни пить не стали,

В лес под вечер прибежали,

Друг на друга поглядели,

Сделали вот так!

С последними словами вот так водящий делает какое –нибудь движение.  Все должны повторить его. Затем водящий выбирает  кого –нибудь на место себя. Правила игры: движения которые уже показали, повторять нельзя. Показанные движения надо выполнять точно. Можно в игре использовать различные предметы (мячи, косички, ленты). 

        

Аттар (Лошади)

Площадь разделена на 2 части,  первая часть – конюшня, там находятся дети   лошадки; недалеко от них  сидят на скамейке  конюхи с вожжами. Старший конюх (выбранный по считалке) подходит к дощечке, привязанной к дереву и отбивает примерно 15 –18 ударов. За это время конюхи быстро выводят лошадей, запрягают их и выстраиваются друг за другом. На сигнал «поехали» скачут галопом, на сигнал «лошади  испугались» разбегаются в разных направлениях. Конюхи ловят и отводят лошадей в конюшню. Дети меняются ролями, игра продолжается. Правила: внимательно слушать сигнал и действовать строго после сигнала.

Ҡурай.      

          В центре круга один ребенок, он кураист, ходит в противоположную сторону.    Дети, взявшись за руки, идут по кругу, бегут, выполняют притопы на слова:

Услыхали наш курай

И собрались все сюда.

Наигравшись с кураистом,

Разбежались кто куда.

Хай, хай, хай, хай

На зеленом,  на лугу

Мы попляшем под курай,

Дети разбегаются врассыпную по площадке, выполняют движения башкирского танца под слова:

Ты, курай задорный, веселей играй.

Тех, кто лучше пляшет, выбирай.

Ребенок-кураист  выбирает лучшего исполнителя движений, тот становится водящим.Правила: разбегаться только после окончание слов.

        

        Уҡсы (Стрелок).

           Проводятся две параллельные линии на расстоянии 10-15 м. друг от друга. В середине между ними чертится круг диаметром 2 м. Один игрок – стрелок. Он с мячом в руках стоит в кругу.  Остальные игроки начинают перебежку от одной линии к другой. Стрелок старается попасть в них мячом. Тот, в кого попал, становится стрелком. Правила: в начале игры стрелком становится тот, кто после внезапной команды «Сесть!» присел последним. Момент броска мяча определяется самим стрелком. Мяч, брошенный мимо, игроки перебрасывают стрелку. Если игрок поймал мяч, брошенный в него, то это не считается попаданием.

Ак тирәк (Белый тополь)

Вариант 1.Дети стоят в две шеренги по краю площадки напротив друг друга.  Первая команда хором спрашивает:

Белый тополь, синий тополь, что есть на небе?

Вторая команда хором отвечает:

Пестрые птицы.

Первая команда спрашивает:

Что есть у них на крыльях?

Вторая команда отвечает:

Есть сахар и  мед.

Первая команда просит:

Дайте нам сахар.

Вторая команда спрашивает:

Зачем вам?

Первая команда зовет:

Белый тополь, синий тополь.

Вторая команда спрашивает:

Кого выбираете из нас?

Первая команда называют имя одного из  играющих  из противоположной команды. Выбранный ребенок бежит навстречу шеренге соперников, которые стоят, сомкнув крепко руки, и  старается разорвать «цепь» соперника. Если он разорвет «цепь», то забирает играющего из команды соперников в свою команду, если нет, то остается в этой команде. Выигрывает та команда, в которой оказывается больше всего игроков. Правила: разрывать сомкнутые руки двух детей команды-соперницы всем туловищем, а не руками.

Букән ҡайыш (Поймай воробья поясом)

Дети парами стоят по кругу: впереди девочка сзади мальчик. Водящий, в руке у которого   пояс (веревка), ходит за кругом и произносит текст:

Лето прошло, осень пришла,

Утки улетели, гуси улетели.

Соловьи пропели.

Ворона стой – воробей лети!

Ребенок, которого выбрали «воробьем» убегает от водящего по кругу, а тот старается догнать и осалить поясом. Если водящий осалит, то занимает место играющего, а осаленный становится водящим.

Правила: не касаться убегающего рукой, а только поясом. Убегать после слова «лети».

Әтәстәр талаша. (Драчливые петушки)

На площадке начерчены круги диаметром 1 м. по одному кругу на пару.   В кругу два ребенка стоят на одной ноге, придерживая другую ногу  рукой. Все произносят слова:

Тон буйына кар яуган:

Ергэ япкан ак юрган.

Тик нинэ беззен этэстэр

Хынар аяклы булган?

Всю ночь шел снег,

Накрыл он землю белым одеялом

Почему же  наши петушки

Стали одноногими?

 С этими словами дети-петушки, прыгая на одной ноге и толкаясь плечами, стараются вытолкнуть соперника из круга. Тот, кто оказался за кругом, считается проигравшим. Правила: на один бой отводится 1 минута; игрок, коснувшийся земли согнутой ногой, считается проигравшим.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

ГМО. Семинар-практикум. Буклет для методического семинара.

laquo;Развитие творческих способностей дошкольника в условиях реализации ФГОС ДО»...

Всероссийский семинар с публикацией материалов семинара «Дошкольное образование: развитие на современном этапе» (педагогические идеи развития инициативности, самостоятельности обучающихся) " г. Иркутск публикация материала на тему: «Использование инноваци

Всероссийскийсеминар с публикацией материалов семинара«Дошкольное образование: развитие на современном этапе» (педагогические идеи развития инициативности, самостоятельности обучающихся) ...

Семинар-практикум на тему: «Воспитатель и родитель: диалог или монолог» (семинар-практикум для воспитателей ДОУ)

В настоящее время актуальной проблемой является взаимодействие педагогов дошкольного учреждения с родителями, которая предполагает обмен мыслями, чувствами, переживаниями; оно также направлено на повы...

Что такое семинары и семинары-практикумы?

Что такое семинары и семинары-практикумы?...