Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края в образовательном пространстве ДОО
проект
Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение центр развития ребенка – детский сад «Бэпембэ» села Акъяр муниципального района Хайбуллинский район Республики Башкортостан
Педагогический проект на тему:
«Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края в образовательном пространстве ДОО»
Автор– составитель:
Байчурина З.А.
2019 год
Актуальность:
Одним из основных положений, рассматриваемых в ФГОС ДО, является - «…приобщение детей к социокультурным нормам, традициям семьи, общества, государства…». В проекте «Национальной доктрины образования Российской Федерации» подчеркивается, что «система образования призвана обеспечить воспитание патриотов России». Чтобы дать новый импульс духовному оздоровлению народа, для развития чувства патриотизма очень важно дать детям начальные знания о Родине, народе, обычаях, истории, культуре. Содержание регионального компонента образования призвано способствовать формированию у дошкольников духовно-нравственных ориентаций, развитию их творческого потенциала, толерантности в условиях современного мира.
Для дошкольного периода характерны наибольшая обучаемость, податливость педагогическим влияниям, сила и глубина впечатлений.
Данный отрезок жизни наиболее благоприятен для эмоционально-психологического воздействия на ребёнка, так как детские образы восприятия очень ярки и сильны и поэтому остаются в памяти надолго.
В дошкольном возрасте начинают развиваться те черты характера, которые незримо связывают маленького человека со своим народом, со всей страной. Возможности для такого воспитания заложены в народных песнях, музыке, играх, игрушках, впечатлениях о природе родного края, о труде, быте, нравах и обычаях людей, среди которых живёт ребёнок.
В дошкольный период происходит формирование духовно-нравственной основы ребёнка, его эмоций, чувств, мышления, механизмов социальной адаптации в обществе, т.е. начинается процесс осознавания себя в окружающем мире. Эти первые эмоции в дальнейшем становятся основой для возникновения более сложных социальных чувств.
Детский коллектив является условием, средством и местом формирования личности каждого ребенка. И наша задача – научить детей видеть проявления нравственных качеств в жизни, различать добро и зло, чуткость и равнодушие.
В настоящее время эта работа актуальна и особенно трудна, требует большого такта и терпения, так как в молодых семьях вопросы нравственного воспитания не считаются важными, и зачастую вызывают лишь недоумение.
Начиная работу по воспитанию любви к родному краю, педагог обязан и сам его хорошо знать. Он должен продумать, что целесообразнее показать и рассказать детям, особо выделив наиболее характерное для данной местности.
Следует подчеркнуть, что трудности в ознакомлении детей с бытом, традициями, отдельными историческими моментами вызваны тем, что дошкольникам свойственно наглядно-образное мышление. Поэтому необходимо использовать не только художественную литературу, иллюстрации, шутку и т.д., но и "живые" наглядные предметы и материалы (национальные костюмы, старинную мебель, посуду, орудия труда и т.д.).
Результаты анкетирования показали, что родители затрудняются в определении понятий «нравственность», «патриотизм». Родители не считают нравственно - патриотическое воспитание важной частью работы ДОО, считая главным – развитие речи.
Многие не находят времени для организации культурного досуга с детьми (посещение музеев, выставок), ссылаясь на высокую загруженность делами, усталость.
В связи с этим, возникла необходимость создания данного проекта.
Гипотеза: Предположим, что если мы будем проводить работу по приобщению к истории и культуре родного края в воспитательно – образовательном процессе, который будет осуществляться в определенных условиях, то это будет способствовать воспитанию любознательного, общительного, имеющего представления о себе и обществе ребенка, что обеспечит в дальнейшем успешную социализацию в современном постоянно развивающемся обществе.
Вид проекта: познавательно – творческий.
Цель проекта: Создание в дошкольной образовательной организации условий для приобщений детей дошкольного возраста к истокам региональной культуры, обеспечение процесса развития познавательно – речевой сферы ребенка в различных видах совместной деятельности через приобщение детей к истории и культуре родного в сочетании с традиционными средствами педагогического воздействия.
Задачи:
Образовательные:
- Формировать интерес к слушанию произведений разных жанров и тематики – народную сказку, рассказ, стихотворения башкирских писателей и поэтов народов Башкортостана, малые формы фольклора, рассматриванию иллюстрированных изданий детских книг, эмоционально реагировать на содержание, выразительному их воспроизведению.
- Способствовать использованию родного языка для инициирования общения в игровом взаимодействии со сверстниками. Формировать навыки пользования разнообразными формулами речевого этикета – помогать детям доброжелательно общаться со сверстниками, подсказывать как можно порадовать друга, поздравить его, как спокойно высказать свое недовольство его поступкам, извиниться. Обогащать словарь, совершенствовать культуру речи.
- Способствовать сохранению здоровьесбережения каждого воспитанника через создание условий в образовательном пространстве ДОУ, а именно сохранение и развитие положительного эмоционального отклика в процессе приобщения к истокам народной культуры.
- Создавать условия для участия родителей в образовательном процессе.
Развивающие:
- Развивать интерес детей к родному языку, посредством создания ситуаций успеха, использования информационных компьютерных технологий, организации различных видов детской деятельности.
- Способствовать развитию познавательных процессов у детей старшего дошкольного возраста, обогащать знания о природе, обществе, культуре и традициях родного края.
- Способствовать развитию речи как средства мыслительной деятельности посредством расширения активного словаря, использования в работе малых фольклорных форм.
- Развивать творческие способности детей в продуктивной и музыкальной деятельности на местном материале, знакомить с народными промыслами.
- Способствовать развитию эмоциональности, любознательности, активности, общительности посредством погружения в особую предметную среду.
Воспитывающие:
- Продолжать пополнять и активировать словарь детей на родном языке на основе углубления знаний о ближайшем окружении. Воспитывать привычку грамматически правильно говорить, излагать свои мысли на родном языке.
- Воспитывать нравственно - патриотические чувства у детей старшего дошкольного возраста.
Формы реализации:
1. ООД по познавательному развитию.
2. Беседы с детьми и родителями.
3. Игровая деятельность.
4. Художественно – эстетическое развитие.
5. Театрализованная деятельность. Организация совместных с родителями развлечений.
6. Чтение специально подобранной литературы.
Основные средства:
1.Информирование родителей о задачах и содержании проекта.
2.Оформление наглядного материала для родителей.
3. Обогащение предметно-развивающей среды.
4.Включение детских работ в эстетически развивающую среду, окружающую детей.
Ожидаемый результат:
Для детей:
- Воспитание ребенка эрудированного, общительного, имеющего представления о себе, обществе, культуре;
- Развитие интереса к истории и культуре родного края;
- Успешная социализация ребенка в обществе.
Для родителей:
- Возможность участвовать в организации воспитательно- образовательного процесса в ДОУ;
- Возможность получения информации о грамотном всестороннем подходе к процессу воспитания ребенка в семье.
Участники проекта: дети группы «Аҡ сәскә», родители и педагоги ДОО
Срок реализации проекта: 3 года.
1 ЭТАП – ПОДГОТОВИТЕЛЬНЫЙ
Цель: Создание организационной основы для реализации проекта.
Направления, задачи | Мероприятия |
1. Программно – методическое обеспечение |
|
2. Работа педагога |
|
3. Работа с родителями
|
|
2 ЭТАП – ПРАКТИЧЕСКИЙ
Цель: Отработка базисных направлений деятельности, обеспечивающих познавательно – речевое развитие детей.
- Работа с детьми:
Провести различные виды организованной образовательной деятельности, фольклорные праздники, тематические праздничные развлечения, театрализованные представления, согласно составленному плану работы.
Реализация проектной деятельности по теме: «Культура народов Башкортостана»
Тема проектной работы «Культура народов Башкортостана» подразделяется на подтемы в соответствии с возрастными особенностями детей со старшей группы.
Подтемы по возрастным группам:
СТАРШАЯ ГРУППА | ПОДГОТОВИТЕЛЬНАЯ ГРУППА |
«Семь чудес Башкортостана» | «Жилище народов Башкортостана» |
«Промыслы и занятия народов Башкортостана» | «Устное творчество народов Башкортостана» |
«Орудия труда народов Башкортостана» | «Хоровод народов Башкортостана» |
«Обычаи и традиции народов Башкортостана» | «Музыкальные инструменты народов Башкортостана» |
«Моя родословная» | «Декоративно – прикладное искусство народов Башкортостана» |
Средняя группа (4- 5 лет):
| |
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно-ролевые игры: бытовые - “ Гостеприимство башкир”, производственные - “ Кукла Салима в парикмахерской”, общественные – “ Имя наречение”. Игры - фантазирования: “ Небылица” (сочинить вместе с ребенком невероятную историю, не похожую на реальность с содержанием регионального компонента). Театрализованные игры: игры-имитации, ролевые диалоги на основе текста по знакомым мотивам башкирских народных сказок. Режиссерские игры: с игрушками – персонажами по содержанию стихотворения Г.Давлетова ” Гуси и Мунира”. Дидактические игры: “ Что лишнее?”(башкирская национальная одежда), “ Назови улицы своего села”,“ Накроем стол к обеду”(башкирская национальная посуда),“ Собери юрту”,“ Собери цветок курая.” Интеллектуальные игры: игра – упражнение на установление причинно – следственной связи: “ Что было сначала, что потом”( серийные картины башкирская народной сказки” Сарбай”) |
Коммуникативная деятельность | Свободное общение в игровом взаимодействии со сверстниками на родном языке с использованием разнообразных форм речевого этикета. |
Познавательно – исследовательская деятельность | Театрализованные игры: игры-имитации, ролевые диалоги на основе текста по знакомым мотивам башкирских народных сказок. |
Восприятие художественной литературы |
с игрушками – персонажами по содержанию стихотворения Г.Давлетова ” Гуси и Мунира”. |
Изобразительная деятельность | “ Что лишнее?”(башкирская национальная одежда). “ Назови улицы своего села”, “ Накроем стол к обеду”(башкирская национальная посуда), “ Собери юрту”,“ Собери цветок курая.” |
Конструктивная деятельность | Оригами «Лодка», «Шапка» башкир по мотивам башкирских народных сказок. Конструирование из природного материала: «Птицы» из башкирских народных сказок. Конструирование из строительных материалов «Горка » |
Двигательная деятельность | Башкирские народные игры «Наза», «Липкие пеньки» |
Музыкальная деятельность | Слушание «Родина», музыка Ф. Гершовой. Музыкально –ритмические движения: игра «Юрта» Танцевальное творчество «Хороводная плясовая - Ляля» Пение: «Моя куколка», музыка М.Валиева. Байрам сараһы « Сәскәләр байрамы», « Кәкүк сәйе». |
Старшая группа (5- 6 лет):
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно – ролевые игры: «Занятие башкир», «Ковроделие»; Театрализованная игра: драматизация башкирской народной сказки «Клубок» с использованием разных видов деятельности; Режиссерская игра: «Повседневная работа башкирских женщин»; Дидактические игры: с предметами – «Угадай на чем играют»; настольно – печатные – «Мой родной край», «Природные богатства родного края»; словесные – игровой диалог по содержанию стих –я Г.Тукая «Дети и бабочки», речевая игра «Мой, мое, моя», «Собери флаг Башкортостана»; Интеллектуальные развивающие игры: лабиринты – «путешествия «Путешествие по тропам нашей малой родины – Хайбуллинский район», «Путешествие по стране сказок», «Путешествие в прошлое вещей». |
Коммуникативная деятельность | Свободное общение на родном языке в повседневной жизни, в играх. Художественно – речевая деятельность: сочинение рассказа «Мое родное село», «Улицы моего села», придумывание сценария для театрализованных игр – инсценировок «Труд пчеловода», «Труд животновода»; Специальное моделирование ситуаций общения: «Телеканал детского сада представляет»; Коммуникативные игры: «Передай настроение», «Комплимент»; Подвижные игры с диалогом «Гуси - лебеди», «Краски»; Дидактические словесные игры: «Занятие народов Башкортостана»; Викторина «Промыслы башкирского народа»; Оформление тематических выставок: «Путешествие по легендам башкирского народа». Белем биреү эшмәкәрлеге « Башҡортостаным - илем» |
Познавательно – исследовательская деятельность | Создание мнемотаблицы к башкирской народной сказке «Шумбай». Рассматривание иллюстраций, фотографий в познавательных книгах и детских иллюстрированных энциклопедиях по темам «Травы Башкортостана», «Кураисты», «Национальные напитки», «Природа природного края», «Птицы нашего края» Создание тематических альбомов, коллажей: «Знаете ли вы?», «Этот удивительный мир диких животных»; Оформление тематических выставок: «Семь чудес Башкортостана», «Орудие труда народов Башкортостана»; Создание коллекций: гербарии «Лекарственные травы родного края». Дидактические, интеллектуальные, развивающие игры: «Назови город» на заданный звук, «Найди имя Салавата» (ориентировка на карте Башкортостана); Проектная деятельность: «Детская киностудия» создание мультфильма по литературному произведению Ф. Губайдуллиной. |
Восприятие художественной литературы | Свободное общение на родном языке на тему литературного произведения. Дидактические игры по литературному произведению: «Найди автора», «Подскажи словечко» Чтение стихотворений М.Гали «Курай», М.Тайсиной «Мой край родной», А.Игебаева «Курай», рассказа Ф.Губайдуллиной «Моя мама солнышко». Рассказывание башкирских народных сказок «Лиса и петух», «Камыр батыр», «Отцовская мудрость»; сказки Г.Тукая «Шурале»; башкирских легенд «Происхождение башир», «Кэкук»; пересказ рассказа С.Злобина «Мальчишка или девчонка?». Заучивание стихотворений Н.Исанбат «Мама», Б.Нугуманова «Хоть и тесен твой дом», К.Даяна «Башкортостан», Д.Кадыра «Елка», Х.Габитова «Наша семья», С.Юлаева «Стрела»; баширских пословиц о труде: «Если в руках работа, то некогда скучать», «Без труда не появится еда», «Без работы ума не наберешься», «У кого есть работа, у того и сила». |
Изобразительная деятельность | Рисование по замыслу: «Сказочные батыры Урала», Лепка: “Кураист Юлдыбай”, из башкирской народной сказки; Аппликация: “Дом на нашей улице”, Сюжетное рисование: “Лед тронулся” |
Конструктивная деятельность | Оригами: «Кони башкирские на параде», Из геометрических фигур: «Батыры» |
Двигательная деятельность | Игра-соревнование: «Кто больше назовет народных примет, признаков месяца» Башкирские народные игры-соревнования: «Перетягивание каната», «Самые ловкие». Подвижные игры: сюжетные- «Лиса и зайцы», «Минлебай» (башкирские народные игры); Игры с элементами соревнований – «Кто скорее соберет?», «Кто успеет определить?», «Успей запомнить». |
Музыкальная деятельность | Пение: «Настала осень», музыка М.Бикбовой, слова А.Игебаева. Музыкально-ритмическое движение: игра «Сапожник», башкирская народная песня А.Кубагушева Байрам сараһы « Дуҫлыҡ байрамы» Встречи в мини – музее «Башкирская юрта» «Путешествие в заказник Шайтантау» |
Подготовительная группа (6 - 7 лет): | |
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно-ролевые игры: бытовые- занятие башкир «Бортничество», «Охота», общественные- праздник «День Республики Башкортостан» Театрализованные игры: ролевые диалоги на основе текста –разыгрывание по ролям пьес «Почему Ворона не договаривает свое имя?», «Лев и заяц». Режиссерские игры: «Интересные эпизоды из сказки», «Мы - режиссеры» (режиссерская игра со строительным и дидактическим материалом). Дидактические игры: «Мой родной край», «Жилище народов Башкортостана», «Символика Российской Федерации и Республики Башкортостан», «Заповедники Башкортостана», «Знаменитые люди Башкортостана». Развивающие игры: «Города России и Башкортостана», «Красная книга Башкортостана», «Правила заповедника». |
Коммуникативная деятельность | Художественно-речевая деятельность: Сочинение сказок, рассказов, стихов, загадок, пословиц на родном языке; Коммуникативные игры: «Мои друзья», «Происхождение башкир», «Чьи имена носят улицы». Режиссерская игра: « Я исследователь редких растений Башкортостана». Игра-фантазирование: «Я – сказочник»- придумывание сказок о дружбе. Дидактическая игра: «Волшебный кубик –узнай и расскажи»; Викторина: «Мой родной Башкортостан» Литературная викторина: «Путешествие в страну башкирских народных сказок и легенд»
Белем биреү эшмәкәрлеге « Данлыҡлы яҡташыбыҙ - Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин», «Йыл миҙгелдәре»
|
Познавательно – исследовательская деятельность | Просмотр познавательных мультфильмов, видеофильмов, детских телепередач с последующим обсуждением Рассматривание иллюстраций, фотографий в познавательных книгах и детских иллюстрированных энциклопедиях - альбома «Мой Башкортостан», «Природа Башкортостана», иллюстраций «Уральские горы», Оформление тематических выставок: «Богатства Республики Башкортостан», «Моя родословная». Создание коллекций: гербарии. Дидактические игры, интеллектуальные развивающие игры: «Карта Башкортостана», «Народы мира». Сюжетно-ролевые, режиссерские игры-путешествия: «Путешествие в здравницы Башкортостана» Поисково-исследовательские проекты: «Красная книга Башкортостана».
|
Восприятие художественной литературы | Чтение башкирской народной сказки «Доброе слово дороже золота», «Молодой охотник и Мяскяй», «Петух-батыр», «Агзам», русской народной сказки «Морозко». Чтение стихотворений Д.Юлтыя « В пекарне», «Наставление матери», М.Карима «О березовом листе», М.Гали «Сабантуй», А.Игебаева «Хлеб всего вкусней», Б.Бикбая «Наш дедушка». Чтение рассказов: Г.Зайцева «Цветы и пчелы», «Лесная девочка» Ф.Исянгулова. Рассказывание башкирской легенды «Асылыкуль», «Подснежник (Умырзая)», «Поющий журавль», «Милосердная жена», «На воре шапка горит». Заучивание башкирских поговорок «На Родине и полынь благоуханна», «Мудрость народа -что водопад», «Пойдешь поперек -не будешь рад». Заучивание стихотворений Ф.Губайдуллиной «Флаг моей республики», Г.Гумера «Буду как мама», Д.Юлтыя «В пекарне», С.Юлаева «Юноше-воину». Дидактические игры по литературному произведению: «Я начну, а ты закончи», «Из какой легенды», «Назови сказку». Проектная деятельность: «Малая Родина».
|
Изобразительная деятельность | Рисование: «Украшение бочонка меда башкирским орнаментом», «Подарок маме -платок» на основе башкирской народной сказки «Ленивый сын». Лепка: «Мы лепим настольный театр» (персонажи из башкирских народных сказок). Аппликация: «Изобрази себя» из готовых трафаретов. |
Конструктивная деятельность | «Сказочные птицы из башкирской народной сказки» из природного и бросового материала. |
Двигательная деятельность | Башкирские народные игры: «День и ночь», «Возьми птичку, не дам птичку», «Съедобное - несъедобное», «Бабуля, бабуля, что копаешь?», «Имеешь саблю, руби?». Русские народные игры: «Фанты», «Горелки», «Здравствуй, догони». |
Музыкальная деятельность | Пение: «В школу», «Я знать хочу». Песенное творчество: «Аниса певица», музыка А.Каримова. |
Народные обряды, обычаи народов,
населяющих Республику Башкортостан
Праздники | «Нардуган», «Сөмбөлә», «Сабантуй», «День Республики» |
«Тематические праздничные развлечения» | «Кәкүк сәйе», «Ҡурайға бәйләү», “Ҡул эше оҫталары” |
Обычаи и обряды | «Гостеприимство», «Бәпес туйы», «Ҡатыҡ тәмләшеү», “һуғым ашы” |
Театрализованные представления | Драматизация башкирских народных сказок, настольный театр, рисуночный театр, постановка спектакля ( в подготовительной группе) |
- Работа с родителями
- Родительские собрания на темы: «Семейные традиции – залог уважения в семье», «Нравственно – патриотическое воспитание в семье и ДОО»,
« Балаларҙы тәрбиәләүҙә әсә теленең көсө»,«Милләт – күрке әҙәп»
- Консультации для родителей на темы: «Знакомство детей с природой родного края», «Роль книги в жизни ребенка», «Устное народное творчество его роль в воспитании детей», «Приобщение детей к народным традициям»
- Работа с педагогами
- Доклад на педагогическом совете «Использование регионального компонента в работе ДОО»
- Мастер – класс для коллег «Яулыҡ театры»
- Кружковая работа «Әкиәт илендә»
- Проведение консультации для педагогов .
- Оформление уголка «Родного края» в группе
- Составление картотеки игр и упражнений, направленных на формирование и развитие представлений детей дошкольного возраста о родном крае
- Разработка конспектов организованной образовательной деятельности, направленной на познавательно – речевое развитие старших дошкольников посредством приобщения к народной культуре и истории
- Проведение мониторинга уровня развития региональных представлений у детей дошкольного возраста (промежуточный, контрольный)
- Проведение различных видов деятельности познавательно – речевого направления посредством развития представлений о истории родного края
- Пополнение картотеки занятий в мини – музее «Башкирская юрта»
- Создание фото- и видеоматериалов организованной деятельности.
3 ЭТАП – ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЙ
Цель: результативность проектной деятельности по достижению цели.
- Определить уровень реализации проекта
- Подведение итогов по реализации этапов проекта
- Определение уровня развития каждого воспитанника
- Мониторинг развития представлений детей о родном крае
- Мониторинг развития интегративных качеств детей
Планируемые ориентиры дошкольного образования на этапе завершения проекта.
Ребенок к семи годам:
- Осознает свои характерные особенности и предпочтения, понимает свою уникальность и неповторимость. Уважительно относится к себе, к своему полному имени, членам своей семьи, своему народу и его традициям, людям разных национальностей, к своей республике. Знает некоторые традиции, обряды и обычаи народа.
- Сформированы нравственные качества личности: доброта, отзывчивость, сопереживание, любовь к Отчеству, гордость за неё и за народ.
- Проявляет интерес к народной игре и игровому общению со сверстниками, играет в народные игры, игры с элементами соревнования.
- Обладает знаниями об истории, культуре, традиции, архитектуре и природе родного края Башкортостана.
- Владеет речью как средством общения и культуры, сформировании интерес к родному языку, общается на родном языке, владеет нормами и правилами родного языка..
- Знает различные жанры детской литературы писателей Республики Башкортостан и родного города (села), фольклор башкирского и русского народа, различает на слух тексты различных жанров детской литературы.
- Знаком с башкирским народным декоративно-прикладным искусством народов Башкортостана, с произведением художников Башкортостана, художниками иллюстраторами республиканских детских книг, журналов.
- Знает и интересуется мировым музыкальным наследием башкирского народа и музыкальным искусством народов Башкортостана.
- Воспринимает здоровый образ жизни как ценность, имеет представления о гигиенической культуре, о здоровом питании с учетом национальных особенностей своего народа.
- Знает свое шежере и его отличительные признаки, семейные традиции, историю, духовную и материальную культуру башкирского народа, а также других народов, компактно проживающих на территории РБ.
- Диагностика развития речи
- Подведение итогов, обобщение и анализ результатов проектной деятельности.
- Определение перспектив дальнейшей работы
- Описание хода и результатов работы над проектом
- Корректировка действий
- Подготовка и проведение консультаций для педагогов
- Привлечение педагогов ДООУ к использованию материалов проекта в собственной работе
- Трансляция педагогического опыта
- Выступление на педагогическом совете «Итоги проектной деятельности»
- Публикация материалов на сайте МАДОУ ЦРР ДС «Бэпембэ» с. Акъяр, на собственном сайте, в СМИ.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
За год работы по проекту «Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края в образовательном пространстве ДОО » можно сделать такие выводы:
- Расширился и активизировался словарный запас детей на родном языке.
- Дети активно участвуют в играх-драматизациях по мотивам знакомых сказок.
- У детей сформировался интерес к народным сказкам, рассказам, эмоционально реагируют на их содержание и учатся выразительно их воспроизводить. Знают писателей и поэтов.
- Мои дети свободно общаются на родном языке.
ИСПОЛЬЗУЕМАЯ ЛИТЕРАТУРА:
- Федеральный государственный образовательный стандарт дошкольного образования (приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17.10.2013 го. № 1155).
- От рождения до школы. Примерная основная образовательная программа дошкольного образования (пилотный вариант)/Под ред. Н.Е. Вераксы, Т.С. Комаровой, М.А. Васильевой.-3-е изд., испр. И доп.- М.: Мозаика – синтез, 2016.
- Г.Г. Галиева, З.Г. Нафикова «Программа комплексного обучения и воспитания детей в башкирских детских садах», Уфа: Китап, 2009.
- Азнабаева Ф.Г., Фаизова М.И., Агзамова З.А. Академия детсва: Региональная программа для дошкольных образовательных организаций Республики Башкортостан, 2016.
- Гасанова.Л.Н Гасанова.Р.Х. Словесное творчество старших дошкольников на основе национальной культуры башкирского народа.
- Давлетбаева.Р.Г, Азнабаева.Ф.Г, Галиева.Г.Г. Методические рекомендации по обучению детей русской разговорной речи в башкирских детских дошкольных образовательных учреждениях.
- Агишева Р.Л. Фольклор и литература Башкортостана. Учебная хрестоматия для детей дошкольного возраста и младшего возраста, Уфа,2011.
- Туғыҙбаева Ф.Х. Беҙ уҡырға өйрәнәбеҙ. Мәктәпкәсә һәм кесе йәштәге уҡыусы балалар өсөн уҡыу китабы. –Өфө; Китап, 2008.
- Галяутдинонов И.Г. Башкирские народные игры (на башкирском и русском языках). –Изд.3-е- Уфа; Китап, 2006.
Ҡушымта
Тема: “Икмәк бөтәһенә лә баш”
Белем биреү бурысы: балаларҙы икмәктең көндәлек аҙыҡ икәненә төшөндөрөү, икмәк аҙыҡтары менән таныштырыу, икмәктең баҫыуҙан өҫтәлгә тиклем үтеү юлын нығытыу.
Үҫтереүсе бурыс: ҡыҙыҡһыныу һәм танып белеү активлығын, телмәр, һүҙ байлығын үҫтереү, тәбиғәтте яҡлау һәм һаҡлау теләге үҫтереү.
Тәрбиәүи бурыс: өлкәндәрҙең хеҙмәтенә хөрмәт, икмәккә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү
Йыһазландырыу: икмәк аҙыҡтары һәм игенселәр иллюстрациялары, бойҙай, таштар, башаҡ
Дәрес барышы:
Сәләмләү.
Алтын ҡояш, һаумы!
Зәңгәр һауа, һаумы!
Шаян елкәй, һаумы!
Кескәй имән, һаумы!
Беҙ йәшәйбеҙ бер ерҙә –
Сәләмләйбеҙ һеҙҙе лә!
Төп өлөш.
- Балалар, беҙ һеҙҙең менән бөгөн “Башаҡ” магазинына барабыҙ. Ҡарағыҙ әле, бында күпме икмәк аҙығы. Әйтеп ҡарағыҙ әле. (икмәк, батон, булка, бублик, киптерелгән икмәк, рогалик, слойка, торт, ватрушка һ.б.)
- Балалар, бындай төрлө икмәк аҙыҡтары гел булмаған. Кеше ҡасандыр иген сәйнәп ҡараған һәм бик тәмле тойолған. Шунан кешеләр игенде таш менән ыуалап, он эшләргә өйрәнгәндәр, ондан ҡамыр баҫҡандар. Икмәк ауыр һәм тупаҫ булған, бөгөнгө һымаҡ тәмле лә булмаған. Торараҡ икмәкте ойотолған ҡамырҙан бешерә башлағандар.
Икмәкһеҙ бер табын да булмаған. Ул һәр ваҡыт хөрмәт һәм почет менән файҙаланылған. Рустарҙы икмәк һәм тоҙ менән, ә башҡорттарҙы икмәк һәм ҡымыҙ менән ҡаршы алғандар. Икмәк тураһында мәҡәлдәр ҙә бар. Әйтеп ҡарағыҙ әле. (Эше ҡаты, икмәге татлы. Икмәк – ил байлығы. Икмәктән оло булма. Икмәк аша атлама. Икмәктең валсығын да ергә ташлама. Икмәк сәйнәмәйенсә йотолмай. Икмәк-тоҙҙан баш тартма. Икмәкте хурлама, ҙурла. Икмәктән оло аш юҡ. Ил ҡеүәте — икмәктә. Икмәк — илдән, һыу — күлдән. Икмәк юлда йөк түгел.)
Элек арыш (ҡара) икмәге генә бешергәндәр.
Икмәк - илдең кеүәте,
Беҙҙең бөтмәҫ ғорурлыҡ.
Был донъяла байлыҡтың
Икмәктән дә ҙуры юҡ.
(Ш. Бикҡол)
- Балалар, ваҡытында арыш икмәге алтындан да ҡиммәтерәк булған. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында икмәктең мәғәнәһе бөйөк булған. Иген юҡ саҡта, икмәкте билсән, ҡағыҙҙан һ.б. бешергәндәр. Шундай икмәкте бәләкәй киҫәк (125 г) менән биргәндәр.
Бөгөн магазинда йәнең теләгән икмәкте һатып алырға була, әммә һәр киҫәккә хөрмәт менән ҡарарға кәрәк, икмәктең артығын алып, ташларға ярамай. Магазин кәштәләренә килеп эсығыр алдынан, икмәк күп юл үткән. Ә баҫыуҙа иген үҫтереү буйынса кем шөғөлләнә? (Игенселәр)
Игендән дә изге нәмә бармы,
Бар изгелек ята игендә.
Игенсе һин,
Бәхет игеүсе һин,
Бөтә тормош – һинең иңеңдә.
(И. Кинйәбулатов)
Ял минуты
“Бәлеш бешереү” (музыка аҫтында)
Еңдәрҙе күтәрәбеҙ – он иләйбеҙ – һыу ҡоябыҙ – тоҡ өҫтәйбеҙ – йомартҡа һытабыҙ – болғайбыҙ – ҡамыр баҫабыҙ – йәйәбеҙ – киҫәбеҙ – бәлеш әүәләйбеҙ – табаға теҙәбеҙ – мейескә оҙатабыҙ – бешеп сыҡты, еҫкәп ҡарайбыҙ – ҡулдарға алыбыҙ – ашап ҡарайбыҙ – ай-һай, тәмле килеп сыҡҡан!
Икһеҙ-сикһеҙ баҫыуҙарҙа игенселәр иген үҫтерә. Көн һайын балар баҡсаһында, мәктәптәрҙә, магазиндарҙа хуш еҫле икмәк еҫе сыға. Ҡала заводтарында әллә нисә төрлө икмәк аҙығы бешерәләр.
- Балалар, икмәк булдырыу өҫтөндә ҡайһы һөнәр эйәләре эшләйҙәр икән? (агроном, тракторсы, комбайнсы, шофер, йөк ташыусы, тирмәнсе, бешереүсе һ.б.)
Көҙ һайын игенселәр киләсәк иген тураһында хәстәрләйҙәр. Ҡыш етеүгә тракторсылар ер йомшаҡ булһан өсөн һөрәләр, ә яҙын, ҡар ирегәс, ер ағын һыу һеңдереп ала. Иртә яҙҙа ерҙе эшкәртеп, ашламалар индерәләр һәм орлоҡ сәсәләр.
- Башаҡтар өлгөрөп нығынғас һәм ауырайғас, уңыш йыйыуҙың ҡыҙыу мәлендә игенселәр иртә таңдан төнгә тиклем эшләйҙәр. Комбайндарҙан оҙон рәт булып йөк ташыусы машиналар теҙелеп китә, элеваторҙарға иген оҙаталар. Иген унда оҙаҡ йылдар һаҡлана ала.
- Баҫыуҙан беҙҙең өҫтәлгә тиклем икмәктең үтеү юлы оҙон. Ысынлап та, икмәк булһын өсөн күпме ҡулдар ҡағылған уға? (агроном, тракторсы, комбайнсы, йөк ташыусы, шофер, тирмәнсе, бешереүсе, кондитер, һатыусы һ.б. ҡулдары)
- Балалар, үҙең бешергән икмәк иң тәмле килеп сыға. Ә һеҙҙең әсәйҙәргеҙ бешерәме, һеҙ ярҙам итәһегеҙме? (балаларҙың яуаптары)
Икмәк
— Әпәкәйҙе ҡалай бешерәләр?
— Ҡояш төштө уҙғас, баш әҙерлә.
— Ҡайнар һыуҙа ондо иҙеп ҡуйҙым.
— Сөпрә ҡуш та ултырт йылы ергә.
— Әсәй, ҡояш офоҡтарға сумды...
— Бисмиллалап, балам, ҡамыр туғы.
— Нисаҡлыраҡ итеп самалайым?
— Бер сүмесе — бер таба тиң һыуҙы.
Ипләп кенә мейес башына ҡуй,
Бәпес кеүек итеп өҫтөн көплә.
Изге ниәттән тип, ҡояш менән
Уятырһың үҙен. Йоҡлап китмә.
Майлап ҡына яйлап ҡамыр баҫһаң,
Мейес һүрелгәнсе күтәрелер.
— Алһыу ғына бейек әпәкәйем!
— Икмәк өҫтө — ҡояш төҫтәрелер. (Т.Ғәниева)
Әкиәт ҡарау “Әтәс менән ялҡау бесәйҙәр”
Йомғаҡлау
- Балалар, бөгөн дәрестә нимә тураһында һөйләштек?
- Оҡшанымы һеҙгә?
- Ялҡау бесәйҙәр һымаҡ булыр инегеҙме? (балаларҙың яуаптары)
12 февраль
Ҡоролмалар ҡороу
- “Тылсымлы тирмән”
Бурыстар: ташландыҡ материал менән эшләү оҫталығын дауам итеү, аш салфеткаһының үҙәгенән (втулка) эшләү тирмән ысулын күрһәтеү; һыҙма нигеҙендә тирмән ҡороуға ҡыҙыҡһыныу тыуҙырыу һәм уның төҙөлөшө, тәғәйенләнешен күҙаллау; ижади күҙаллауҙы, конструктив фекерләүҙе, коммуникатив һәләтте үҫтереү; ҡәнәғәтләнеү, эшләгән эшең өсөн шатлыҡ хисе тойғоһо, игенселәрҙең хеҙмәтенә хәрмәт тәрбиәләү.
- “Умарталыҡ”
Бурыстар: балаларҙың башҡорт халҡының солоҡсолоҡ һәм умартасылыҡ кәсептәре хаҡындағы белемдәрен киңәйтеү; материалдар һәм ҡоролма төҙөү ысулдарын ирекле һайлау мөмкинлеге булдырыу; тиҫтерҙәр менән уртаҡ эшмәкәрлек һөҙөмтәһендә композициялар эшләү тәжрибәһен формалаштырыу; матурлыҡты күрә белеүҙе, киң фекерләүҙе һәм аралаша белеүҙе үҫтереү; патриотик тойғолар һәм умартасылар хеҙмәтенә ихтирамлылыҡ тәрбиәләү.
Мәктәпкә әҙерлек төркөмө өсөн “ Данлыҡлы яҡташыбыҙ - Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин” темаһына эшмәкәрлек конспекты.
Төп белем биреү өлкәһе: телмәр үҫеше.
Белем биреү өлкәләрен интеграциялау : танып белеү үҫеше, социаль - коммуникатив үҫеш, художестволы - эстетик үҫеш.
Интеграцияланған бурыстар.
Белем биреүсе: балаларҙы данлыҡлы яҡташыбыҙ, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормошо, яу юлы менән таныштырыу, һүҙ байлығын яңы һүҙҙәр менән арттырыу.
Үҫтереүсе: балаларҙың аң- зиһенен, хәтерҙәрен, телмәрҙәрен үҫтереү.
Тәрбиәүи: тыуған яғының батырына ҡарата ғорурлыҡ, илһөйәрлек тәрбиәләү.
Алдан үткәрелгән саралар. Район үҙәге тарих һәм крайҙы өйрәнеү музейына, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшинға ҡуйылған бюст янына сәйәхәт ойоштороу, әңгәмә үткәреү, йыр, бейеү өйрәтеү, шиғырҙар ятлау, Шайморатов генерал тураһында белешмә биреү, уның тураһында йыр өйрәнеү.
Йыһазландырыу: Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормош юлын яҡтыртҡан, яу яланын һүрәтләгән слайдтар.
Һүҙлек эше: батырлыҡ, һал, дошман, арҙаҡлы шәхес, миҙал,Советтар Союзы.
Эшмәкәрлек барышы. (Балалар түңәрәк яһап баҫып торалар)
1. Ойоштороу. Сәләмләү.
Мин иртә менән
Баҡсаға киләм,
Иптәштәремдең
Хәлдәрен беләм
Иҫәнмеһегеҙ?
Һаумыһығыҙ?
Һеҙгә, дуҫтарым
Иртәнге сәләм!
2. Артикуляция күнегеүҙәре: “ Бәүелсәк” , “Ат сабыу”.
3. Телмәр зарядкаһы.
Ҙа- ҙә- ҙо- ҙу-ҙы
ғә-ғо-ғы-ға- ғу.
4.Бармаҡ уйыны
Теләһәң, усыңды йом,
Йә,сәпәкәй ит ҡулың.
5. Дидактик уйын'' Һүҙ уйла''
Һа-һа-һа - һалдат ...
Мо- мо- мо - моряк...
Ха- ха-ха - хат...
- Балалар, нимә ул хат? Уны күргәнегеҙ бармы?(балаларҙың яуабы)
- Юҡмы, улайһа тыңлағыҙ әле. Элек радио, телевизор, компьютер булмаған, алыҫҡа киткән кешеләр бер - береһенең хәлен хат аша белгәндәр, ә хаттарҙы өйрәтелгән күгәрсендәр ташығандар.
- Уй, балалар, ҡарағыҙ әле, күгәрсендәр беҙгә лә хат алып килгәндәр (төркөмгә һауа тултырылған шарҙарға бәйләнелгән өсмөйөшлө хат осоп килеп инә)
- Балалар, был бит яу яланынан яҙылған һалдат хаты. Әйҙәгеҙ, уны уҡыйыҡ.
- Әйҙәгеҙ.
- Улайһа, урындарығыҙға ултырығыҙ һәм матур итеп тыңлағыҙ.
''Ҡәҙерле, туғандарым! Алыҫ араларҙы яҡынайтып, һеҙгә суҡтан-суҡ һалдат сәләмдәре ебәреп хат яҙа Ҡәйүм улығыҙ.Һеҙҙең хәлдәрегеҙ нисек?
Мин әлегә имен-һау ғына хеҙмәт итеп йөрөйөм.Дошмандарҙы көн дә тар - мар итәбеҙ. Тыуған илде уларҙан азат итмәйенсә тыуған яҡҡа ҡайтмайым.
Сәләм менән рядовой Ҡәйүм Әхмәтшин.''
-Балалар, кем ул Ҡәйүм Әмәтшин?
-Ул батыр.
- Ә ниндәй батырлыҡ эшләгән?
-Тыуған илде дошмандарҙан һаҡлаған.
- Һай, афарин, ә беҙҙең тыуған илебеҙ нисек атала?
- Әйе, беҙҙең тыуған илебеҙ Хәйбулла районы, Аҡъяр ауылы. Ошо изге еребеҙҙе дошмандарҙан һаҡлап, бик күп ағайҙар, олатайҙар яуға киткәндәр. Шуларҙың береһе данлыҡлы, арҙаҡлы яҡташыбыҙ, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин.
- Ә һеҙ уның тураһында нимәләр беләһегеҙ?(балаларҙың яуабы)
- Һай, афарин, ә уға ни өсөн Советтар Союзы Геройы исеме бирелгәнен белгегеҙ киләме?
- Әйе.
- Мин һеҙҙең шундай зирәк икәнегеҙҙе белеп, бөгөн Ҡәйүм олатайығыҙҙың ҡыҙы Флүрә инәйегеҙҙе ҡунаҡҡа саҡырҙым, хәҙер оҙаҡламай үҙе лә килеп етер әле.
Ишек шаҡыған тауыш ишетелә. Флүрә Ҡәйүм ҡыҙы балаларҙан һаулыҡ һорашып, үҙе менән таныштырып килеп инә.
- Флүрә инәй, беҙгә бик ҡыҙыҡ булып китте , ни өсөн Ҡәйүм олатайға Советтар Союзы Геройы исеме бирелеүе тураһында һөйләгеҙ әле?(Флүрә Ҡәйүм ҡыҙы һөйләгәндә яу яланы, Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормош юлын сағылдырған слайдтар күрһәтелә)
- Һай-һай , һеҙ бик аҡыллылар икәнһегеҙ. Балалар, ул ваҡытта мин дә һеҙҙең һымаҡ бәләкәй генә булғанмын, атайымды яҡшылап иҫләмәйем, уның тураһында әсәйемдең һөйләгәненән , аҙаҡ инде олатайығыҙ тураһында яҙылған китаптарҙы уҡып ҡына беләм.
Минең атайым, Ҡәйүм Әхмәтшин Хәйбулла районы, Ҡаракөсөк ауылында тыуған. Һеҙҙең һымаҡ теремек, аҡыллы малай тыуған илен, ерен яратып үҫә, мәктәптә белем ала, армия сафында хеҙмәт итә. Ә илебеҙгә дошмандар баҫып ингәс, ул бер нимә лә уйлап тормайынса үҙ теләге менән яуға китә һәм 112-се Башҡорт атлы дивизияһында ,Шайморатов генерал етәкселегендә хеҙмәт итә, береһенән - береһе ҡаты алыштарҙа ҡатнаша.
- Флүрә инәй, беҙ Шайморатов генерал тураһында йыр беләбеҙ.
- Йә, улайһа йырлап ишеттерегеҙ әле (балалар "Шайморатов генерал" йырын йырлайҙар).
- Афарин, балалар йырҙа әйтелгәнсә һалдаттар дошмандар менән бик ҡыйыу көрәшәләр һәм шундай ҡаты алыштарҙың береһендә, уларға Днепр йылғаһы аша сығып, йылға аръяғындағы ҡалҡыулыҡты алырға тигән бойороҡ бирелә.Йылға аша кемдәрҙер кәмә, ҡайһылары һалға ултырып сығып барғанда дошман көслө ут аса һәм уның иптәштәренең кәмәһен снаряд ярсығы тишә һәм кәмә бата башлай. Ҡәйүм олатайығыҙ бер нимә уйлап тормайынса, көҙгө һалҡын көндә үҙенең кейемен сисеп кәмәнең тишеген ҡаплай һәм пилоткаһы менән кәмәләге һыуҙы түгешергә ярҙам итә.Ул шулай иптәштәренең ғүмерен һаҡлап алып ҡала, улар юғалтыуһыҙ ярға сығалар, бойороҡто үтәйҙәр.Ошо күрһәткән батырлығы өсөн уға Советтар Союзы Геройы исеме бирелә.
Балалар, был исем беҙҙең районда бер генә кешегә бирелгән.Уның исемен балалар белһендәр, иҫләһендәр өсөн беҙҙең Аҡъяр ауылы урамына, Әбеш ауылы мәктәбенә ҡушҡандар, уға Еңеү паркында бюст эшләгәндәр.
- Рәхмәт һеҙгә, Флүрә инәй, беҙ ҙә ҙур үҫкәс һалдат булабыҙ, илебеҙҙе һаҡлайбыҙ.
- Афарин, балалар ,ә һеҙ беләһегеҙме һалдат булыр өсөн нимә эшләргә кәрәк икәнлеген?
- Әйе, спортты яратырға, сәләмәт булырға, яҡшы уҡырға кәрәк.
Ял минуты . “Ат сабышы ” уйыны.
Дидактик уйын “Ғәскәр төрҙәрен төҙө”.
-Афарин, ә хәҙер, малайҙар Флүрә инәйегеҙгә'' Батырҙар ''бейеүен бейеп күрһәтәйек әле
- Ә кем шиғыр һөйләп күрһәтер.
- Хәҙер, балалар Флүрә инәйегеҙгә ләлә сәскәһе эшләп бүләк итәйек (балалар оригами ысулы менән сәскә эшләйҙәр, уны ҡунаҡҡа бүләк итеп, эшмәкәрлекте тамамлайҙар ) .
Ҡулланылған әҙәбиәт.
1. И.Ғ.Ғәләүетдинов ''Башҡорт халыҡ уйындары'',
2. М.Сәлмәнов ''Балалар өсөн йырҙар '',
3. М.Б.Юлмөхәмәтов ''Йәйғор'',Өфө,
4. Р.А. Белов'' Путь мужества и славы'',Уфа,1995.
5. М.Бикбова ''Шат бейеүҙәр'',
“ Бутҡа бирәм ҡарғаға,муллыҡ теләп еремә”
Фольклор байрамы.
Интеграцияланған бурыстар:
Белем биреүсе : Балаларҙа башҡорт халҡының байрамдарына, йолаларына ғөрөф- ғәҙәттәренә ҡыҙыҡһыныу уятыу.
Үҫтереүсе: Һүҙлек запасын байытыу, бәйләнешле телмәр үҫтереү
балаларҙа етеҙлек, талапсанлыҡ,ныҡышмалылыҡ,тапҡырлыҡ, сослоҡ,
зирәклек тәрбиәләү,әҙәплелек ҡағиҙәләрен нығытыу.
Тәрбиәүи: Тәбиғәттең һәр мәленә иғтибар итеү. Тәбиғәтте буйһондорорға түгел, ә уға хеҙмәт итергә тырышырға, экологик белем үҫтереү.
Йоланың әһәмиәте:
Башҡорт халҡы борон-борондан изге йолаларың теүәл үтеп, төрлө ырымдарға ышанып йәшәгән. Яҙ етеп, ҡара ҡарғалар тыуған яғына ҡайтҡас “ Ҡарға бутҡаһы” байрамы өйөшторола. Был йола тәбиғәткә, ҡоштарға һәм ата- бабалар рухына мөрәжәғәт итеп муллыҡ һәм именлек, уңыш һәм уңдырышлылыҡ һорап изге теләктәр әйткәндәр. Байрам көнө йәштәр, бала-саға матур итеп кейенеп туғайға сығып шунда бутҡа бешерер булғандар.
Иртәнән кискә тиклем унда көлкө йыр дауам иткән.Бала –саға ,йәштәр ағастара төрлө суҡтар, тәңкәләр таҡҡандар.
Үткәрелеү ваҡыты: Яҙ- йәй(апрель аҙағынан, июнь уртаһына тиклем)
Әҙерлек эше: йола йырҙарын,уйындарын, әйтемдәрен өйрәнеү, бейеү хәрәкәттәрен өйрәнеү.
Күргәҙмәлек: Башҡорт халыҡ кейемдәре, ҡатырғанан эшләнгән ҡара ҡарғалар, ҡаҙан, уҫаҡ яғыу өсөн утын,ашьяулыҡ, һауыт-һаба, аҙыҡ- түлек: бал, ҡорот, бутҡа, төрлө төҫтәге таҫмалар, яулыҡтар, мунсаҡтар, ағас бутофорияһы.
Байрам барышы:
Сәхнәгә башҡорт халыҡ кейемдәге балалар, һәм ҡарға булып ҡысҡыры-ҡысҡыра ҡулдарын елпеп малайҙар инә.
Малайҙар: Ҡарр, ҡарр, ҡарр
Ҡарғатуйға барр, барр,барр!
Ҡарғатуйға бармағандың
Күңеле булыр тарр,тарр,тарр!
Ҡарғатуйға барр,барр!
Әбей. Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар “ Ҡарға бутҡаһы” байрамына рәхим итегеҙ!
Ишетәһегеҙме ҡарғалар ҡысҡыра, тимәк яҙ килә, тәбиғәт уяна.
Әбей. Изге хәбәрҙәрегеҙ өсөн ауыҙығыҙға бал яғам.(малайҙарға бал ҡаптыра)
Малайҙар. Рәхмәт әбей, рәхәт йәшә.
Әбей. Хәйерле хәбәрегеҙ өсөн бал һуңынан ҡорот ҡап, ҡорот ҡап та тороп сап.( ҡорот ҡаптыра)
Малайҙар. Рәхмәт әбей, рәхәт йәшә.
Әбей. Эйе,ҡара ҡарғалар ҙа йылы яҡтан ҡайтты “ Ҡарға бутҡаһы”на саҡырырға ваҡыт етте. “ Ҡарға бутҡаһы” –халыҡ байрамы, уны ҡарҙар иреп, шарлауыҡтар аҡҡан мәлдә байрам иткәндәр.Балалар ауыл буйлап йүгереп йөрөп ҡунаҡ саҡырған, аҙыҡ- тулек йыйған, һунынан йылға буйына йыйылышып байрам иткәндәр. Тәмле бутҡа бешкәнсе күңел асҡандар.
Балалар. Шулай, шулай.
Әбей. Инде яуҙар булмаһын, имен-аман ғумер итергә яҙһын.
Балалар. Шулай, шулай
Балалар йыр башҡара “Яҙ килә” Ә Дауытов һүҙҙәре һәм музыкаһы.
Туҡ- туҡ, туҡ- туҡ ,
Кем ҡаҙаҡ ҡаға
Тып- тып, тып-тып,
Тамсылар тама
Тамсылар хәбәр бирә
Яҙ килә тип. Яҙ килә!
Сыр-сыр, сыр-сыр.
Талпына турғай
Яҙ килә тип,
Шатлана буғай
Талдар ебәк бөрөләр
Көмөш нурға төрөнә
Урамға сыҡ, ағасҡа ҡара,
Ҡар- ҡар, ҡар-ҡар,
Ти ҡара ҡарға
Ҡайттым ҡанат ҡағынып,
Тыуған ерҙе һағынып.
Әбей. Хәҙер инде, ҡыҙҙарым,
Теләк теләр мәл етте.
Ҡыҙҙар берәм- берәм теләк теләйҙәр. Теләк теләгәндә ағас ботаҡтарына таҫмалар,
тәнкәләр тағалар.
1-се бала. Яуындар яуһын,яуһын,
Аллам рәхмәтен һалһын.
2-се бала. Бар булайыҡ, бай булайыҡ
3-се бала. Татыу рәхәт торайыҡ.
4-се бала. Сәскәләр нурлы булһын
5-се бала. Йылғаларға һыуҙар тулһын
Әбей. Әй, ҡөҙрәтле хоҙайҡайым,
Ҡабул ит теләктәрҙе.
Әбей. (бутҡа болғата, үҙе йырлай)
Бутыр, бутыр бутҡа бешә,
Уртаһына май төшә.
Килгән ҡунаҡ беҙгә төшә,
Беҙҙә тәмле бутҡа бешә.
Их, тәмле еҫе бутҡаның
Таралды урман, ҡырға
Бутыр, бутыр бутҡа бешә!
Әйҙәгеҙ, бутҡа бешкәнсе, тәнде яҙып, ҡанды ҡыҙҙырып ала торайыҡ.
Балалар. Әйҙәгеҙ, әйҙәгеҙ!
Бала. Таянабыҙ бөйөргә,
Тотонабыҙ бейергә,
Тыпыр-тыпыр тыпырлатып
Әйләнәбеҙ беҙ бергә.
Балалар “ Парлы бейеү” башҡаралар
Әбей. Сәләмләйек ер- һыуҙы.
Бына тағын йыл уҙҙы
Ҡабатлағыҙ, балалар,
Күтәрегеҙ ҡулдарҙы:
Бөтәһе бергә: Ямғыр яу, яу, яу,
Иген үҫ,үҫ,үҫ.
Көтә һине ер,ер,
Тәмле икмәк бир,бир!
Ямғыр яу,яу,яу.
Тауҙай иген ырҙында.
Бутҡа бешкән ҡаҙанда
Тәтәй ҡалаҡ баҙарҙа,
Һөтлө һыйыр яланда.
Тамсы көсө болотта,
Күп яуырға онотма!
Әбей. Ярай, рәхмәт, балалар, Теләктәр ҡабул булһын.
Бутҡабыҙ беште бығыр-бығыр.
Ҡарғалар көтә ығыр-ығыр.
Ҡоштар һайрай, өмөт итә
Һәммә һенә был һый етә
Бутҡа ашай башлайҙар. Ашап бөткәс, төрлө ергә һалғандай итәләр, һамаҡлайҙар.
Бала. Ҡара ҡарға ашамаһа,
Ала ҡарға ашаһын.
Ала ҡарға ашамаһа
Ҡара ҡарға ашаһын
Ҡарға килмәй- ҡар китмәй
Ҡарға килмәй- яҙ етмәй.
Ҡабул ит йыйынды
Ҡабул ит һыйымды,
Бала. Ҡарға әйтә ҡарр, ҡарр,
Һеҙгә бутҡа бар, бар
Ботаҡ һайын боролош,
Әйҙә ҡарға осоп төш
Һеҙгә һалабыҙ, һеҙгә һалабыҙ.
Теләктәрҙә ҡалабыҙ, теләктәрҙә ҡалабыҙ!
Әбей. “ Тирмә” уйынын уйнап алайыҡ әле.
Балалар дүртешәр түңәрәктәр яһап торалар һәм түңәрәк буйлап йөрөгәндә йырлап әйләнәләр. Һуңғы һүҙҙе әйтеү менән балалар күмәкләшеп уртаға ҙур түңәрәк яһап йырҙы дауам итеп тыпырлашып әйләнәләр.Көй бөткәс ултырғыста ятҡан яулыҡ менән тирмә яһайҙар.
Беҙ күңңеле, шат балалар
Уйнайбыҙ ҙа бейейбеҙ
Ҙур түңәрәккә йыйылып
Матур тирмә яһайбыҙ
Лә, лә,лә,лә!
Әбей. Көймәләре һәнгелсәк,
Арбалары ҡалтырсаҡ.
Ҡарға туйы булды тамам,
Инде килде ҡайтыр саҡ.
Арғы яҡта- һаҙ һайын,
Бирге яҡта- аҙ ҡайын.
Имен торһон донъялар
Күрешербеҙ яҙ һайын,
Хушығыҙ, хушығыҙ!
Йыл һайын яланда үткәрелә торған йола байрамы.
Атым егелгән, әҙер. Өйҙән милли кейем кейгән ҡыҙ сүмес,бешкәктәрҙе тотоп сыға. Өйҙән малай сыға. Ул тоҡ менән ярма алып сыға.Балалар һәм өлкәндәр арбаға тейәләләр. Өләсәй: Бутҡалыҡтар тейәлде, Яланға барып еткәс, арбанан кәрәк-яраҡтарҙы бушаталар. Балалар ҡуҙғалаҡ, йыуа алып киләләр. Ауыҙ асырға йыйыналар. 1-се әбей Килеп еттек яланға, (һәр юлды балалар ҡабатлай). 2-се әбей Йәгеҙ әле балалар, Балалар: Иҫке ҡорһаҡ-яңы аш, (бөтәһе лә ҡуҙғалаҡ,йыуанан ауыҙ итәләр). Балалар: Былары инде йыуалар, 2-се бала: Әскелт-әскелет тәмлекәй, Балалар: Ҡуҙғалаҡ.
Бер бала: “ Һөйөнсе! Һөйөнсе! “-тип югереп килә. Әбейҙәр: Ауыҙыңа бал да май! Бала: Килде таҡмаҡсы әбей, Таҡмаҡсы әбей: Ҡотло булһын байрамдар, Әбейҙәр бер яҡ ситтә ҡаҙан аҫып ,бутҡа бешерә башлайҙар. Аш-һыу: ҡурмас, ҡымыҙ, талҡан, көлсә,ҡабартма әҙерләйҙәр.Ҡыҙҙар 5-әр кеше булып “Сылбыр” бейеүен бейейҙәр. “Байыҡ” таҡмағы әйтелә. Малайҙар бер яҡ ситтәрәк уйнайҙар. Ай-һай ,ҡыҙыл бирсәткә Бейер әле,бейер әле, Иҫке шырпы ҡабы, Ҡыҙҙар теҙелешеп ҡубыҙ сиртәләр. “Ҡубыҙ” йыры башҡарыла. Бдин-бдиң,бдин-бдиң,бдин-бдиң. Өләсәй: Был байрамға килгәндәр Уртаға йә атаһы,йә әсәһе булмаған балалар саҡырыла. Алдан әҙерләнеп 1-се әбей: Балам, балдай татлы бул, Өләсәй ( бутҡа болғата, үҙе йырлай) .
2-се әбей Аштау тулы бутҡа һалдым, Ҡыҙҙар югереп барып малайҙарҙың алдына бутҡа ҡуя.ҡара-ҡаршы таҡмаҡ әйтешәләр. Ҡыҙҙар: Эй,малайҙар, малайҙар, Малайҙар: Батыр булып үҫербеҙ, Ҡыҙҙар: Эй, малайҙар, малайҙар, 1 се ҡыҙ: Теләһәгеҙ- күбек май. Өләсәй: Был табында ниҙәр бар? “Ҡымыҙ” бейеүе башҡарыла.Бейегәндә “ҡыу-ҡыу-ҡыу” тигән дәртләндергес һүҙ әйтелә. Өләсәй: Һикерәңләп тау буйлап 1- се әбей: Эй, тәбиғәт, барса йән эйәләре, 2-се әбей: Эй, хоҙайым, һинән һорайым, Ҡыҙҙар урындарынан тороп, һыу һибешәләр.(һамаҡлайҙар). Оло ҡатындар таштарға-май, ботаҡтарға бутҡа һала-һала китәләр. Ҡоштарға.
|
Бутҡа бешкәндер инде.
Тәмле икән бутҡаһы,
Ауыҙ итәйек әле
Матур яҙҙы ҡаршылап,
Байрам итәйек әле.
Балалар. Һалҡын ағай кит-кит!
Ҡояш апай сыҡ-сыҡ!
Һөтлө һыйыр яланда, яланда;
Майлы бутҡа ҡаҙанда, ҡаҙанда;
Тәтәй ҡалаҡ баҙарҙа, баҙарҙа;
Ҡояш апай сыҡ, сыҡ!
Әбей. Әйҙәгеҙ балалар яҙ тураһында йыр йырлап алайыҡ.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 proekt_bepembe_2.docx | 543.15 КБ |
Предварительный просмотр:
Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение центр развития ребенка – детский сад «Бэпембэ» села Акъяр муниципального района Хайбуллинский район Республики Башкортостан
Педагогический проект на тему:
«Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края в образовательном пространстве ДОО»
Автор– составитель:
Байчурина З.А.
2019 год
Актуальность:
Одним из основных положений, рассматриваемых в ФГОС ДО, является - «…приобщение детей к социокультурным нормам, традициям семьи, общества, государства…». В проекте «Национальной доктрины образования Российской Федерации» подчеркивается, что «система образования призвана обеспечить воспитание патриотов России». Чтобы дать новый импульс духовному оздоровлению народа, для развития чувства патриотизма очень важно дать детям начальные знания о Родине, народе, обычаях, истории, культуре. Содержание регионального компонента образования призвано способствовать формированию у дошкольников духовно-нравственных ориентаций, развитию их творческого потенциала, толерантности в условиях современного мира.
Для дошкольного периода характерны наибольшая обучаемость, податливость педагогическим влияниям, сила и глубина впечатлений.
Данный отрезок жизни наиболее благоприятен для эмоционально-психологического воздействия на ребёнка, так как детские образы восприятия очень ярки и сильны и поэтому остаются в памяти надолго.
В дошкольном возрасте начинают развиваться те черты характера, которые незримо связывают маленького человека со своим народом, со всей страной. Возможности для такого воспитания заложены в народных песнях, музыке, играх, игрушках, впечатлениях о природе родного края, о труде, быте, нравах и обычаях людей, среди которых живёт ребёнок.
В дошкольный период происходит формирование духовно-нравственной основы ребёнка, его эмоций, чувств, мышления, механизмов социальной адаптации в обществе, т.е. начинается процесс осознавания себя в окружающем мире. Эти первые эмоции в дальнейшем становятся основой для возникновения более сложных социальных чувств.
Детский коллектив является условием, средством и местом формирования личности каждого ребенка. И наша задача – научить детей видеть проявления нравственных качеств в жизни, различать добро и зло, чуткость и равнодушие.
В настоящее время эта работа актуальна и особенно трудна, требует большого такта и терпения, так как в молодых семьях вопросы нравственного воспитания не считаются важными, и зачастую вызывают лишь недоумение.
Начиная работу по воспитанию любви к родному краю, педагог обязан и сам его хорошо знать. Он должен продумать, что целесообразнее показать и рассказать детям, особо выделив наиболее характерное для данной местности.
Следует подчеркнуть, что трудности в ознакомлении детей с бытом, традициями, отдельными историческими моментами вызваны тем, что дошкольникам свойственно наглядно-образное мышление. Поэтому необходимо использовать не только художественную литературу, иллюстрации, шутку и т.д., но и "живые" наглядные предметы и материалы (национальные костюмы, старинную мебель, посуду, орудия труда и т.д.).
Результаты анкетирования показали, что родители затрудняются в определении понятий «нравственность», «патриотизм». Родители не считают нравственно - патриотическое воспитание важной частью работы ДОО, считая главным – развитие речи.
Многие не находят времени для организации культурного досуга с детьми (посещение музеев, выставок), ссылаясь на высокую загруженность делами, усталость.
В связи с этим, возникла необходимость создания данного проекта.
Гипотеза: Предположим, что если мы будем проводить работу по приобщению к истории и культуре родного края в воспитательно – образовательном процессе, который будет осуществляться в определенных условиях, то это будет способствовать воспитанию любознательного, общительного, имеющего представления о себе и обществе ребенка, что обеспечит в дальнейшем успешную социализацию в современном постоянно развивающемся обществе.
Вид проекта: познавательно – творческий.
Цель проекта: Создание в дошкольной образовательной организации условий для приобщений детей дошкольного возраста к истокам региональной культуры, обеспечение процесса развития познавательно – речевой сферы ребенка в различных видах совместной деятельности через приобщение детей к истории и культуре родного в сочетании с традиционными средствами педагогического воздействия.
Задачи:
Образовательные:
- Формировать интерес к слушанию произведений разных жанров и тематики – народную сказку, рассказ, стихотворения башкирских писателей и поэтов народов Башкортостана, малые формы фольклора, рассматриванию иллюстрированных изданий детских книг, эмоционально реагировать на содержание, выразительному их воспроизведению.
- Способствовать использованию родного языка для инициирования общения в игровом взаимодействии со сверстниками. Формировать навыки пользования разнообразными формулами речевого этикета – помогать детям доброжелательно общаться со сверстниками, подсказывать как можно порадовать друга, поздравить его, как спокойно высказать свое недовольство его поступкам, извиниться. Обогащать словарь, совершенствовать культуру речи.
- Способствовать сохранению здоровьесбережения каждого воспитанника через создание условий в образовательном пространстве ДОУ, а именно сохранение и развитие положительного эмоционального отклика в процессе приобщения к истокам народной культуры.
- Создавать условия для участия родителей в образовательном процессе.
Развивающие:
- Развивать интерес детей к родному языку, посредством создания ситуаций успеха, использования информационных компьютерных технологий, организации различных видов детской деятельности.
- Способствовать развитию познавательных процессов у детей старшего дошкольного возраста, обогащать знания о природе, обществе, культуре и традициях родного края.
- Способствовать развитию речи как средства мыслительной деятельности посредством расширения активного словаря, использования в работе малых фольклорных форм.
- Развивать творческие способности детей в продуктивной и музыкальной деятельности на местном материале, знакомить с народными промыслами.
- Способствовать развитию эмоциональности, любознательности, активности, общительности посредством погружения в особую предметную среду.
Воспитывающие:
- Продолжать пополнять и активировать словарь детей на родном языке на основе углубления знаний о ближайшем окружении. Воспитывать привычку грамматически правильно говорить, излагать свои мысли на родном языке.
- Воспитывать нравственно - патриотические чувства у детей старшего дошкольного возраста.
Формы реализации:
1. ООД по познавательному развитию.
2. Беседы с детьми и родителями.
3. Игровая деятельность.
4. Художественно – эстетическое развитие.
5. Театрализованная деятельность. Организация совместных с родителями развлечений.
6. Чтение специально подобранной литературы.
Основные средства:
1.Информирование родителей о задачах и содержании проекта.
2.Оформление наглядного материала для родителей.
3. Обогащение предметно-развивающей среды.
4.Включение детских работ в эстетически развивающую среду, окружающую детей.
Ожидаемый результат:
Для детей:
- Воспитание ребенка эрудированного, общительного, имеющего представления о себе, обществе, культуре;
- Развитие интереса к истории и культуре родного края;
- Успешная социализация ребенка в обществе.
Для родителей:
- Возможность участвовать в организации воспитательно- образовательного процесса в ДОУ;
- Возможность получения информации о грамотном всестороннем подходе к процессу воспитания ребенка в семье.
Участники проекта: дети группы «Аҡ сәскә», родители и педагоги ДОО
Срок реализации проекта: 3 года.
1 ЭТАП – ПОДГОТОВИТЕЛЬНЫЙ
Цель: Создание организационной основы для реализации проекта.
Направления, задачи | Мероприятия |
1. Программно – методическое обеспечение |
|
2. Работа педагога |
|
3. Работа с родителями
|
|
2 ЭТАП – ПРАКТИЧЕСКИЙ
Цель: Отработка базисных направлений деятельности, обеспечивающих познавательно – речевое развитие детей.
- Работа с детьми:
Провести различные виды организованной образовательной деятельности, фольклорные праздники, тематические праздничные развлечения, театрализованные представления, согласно составленному плану работы.
Реализация проектной деятельности по теме: «Культура народов Башкортостана»
Тема проектной работы «Культура народов Башкортостана» подразделяется на подтемы в соответствии с возрастными особенностями детей со старшей группы.
Подтемы по возрастным группам:
СТАРШАЯ ГРУППА | ПОДГОТОВИТЕЛЬНАЯ ГРУППА |
«Семь чудес Башкортостана» | «Жилище народов Башкортостана» |
«Промыслы и занятия народов Башкортостана» | «Устное творчество народов Башкортостана» |
«Орудия труда народов Башкортостана» | «Хоровод народов Башкортостана» |
«Обычаи и традиции народов Башкортостана» | «Музыкальные инструменты народов Башкортостана» |
«Моя родословная» | «Декоративно – прикладное искусство народов Башкортостана» |
Средняя группа (4- 5 лет): | |
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно-ролевые игры: бытовые - “ Гостеприимство башкир”, производственные - “ Кукла Салима в парикмахерской”, общественные – “ Имя наречение”. Игры - фантазирования: “ Небылица” (сочинить вместе с ребенком невероятную историю, не похожую на реальность с содержанием регионального компонента). Театрализованные игры: игры-имитации, ролевые диалоги на основе текста по знакомым мотивам башкирских народных сказок. Режиссерские игры: с игрушками – персонажами по содержанию стихотворения Г.Давлетова ” Гуси и Мунира”. Дидактические игры: “ Что лишнее?”(башкирская национальная одежда), “ Назови улицы своего села”,“ Накроем стол к обеду”(башкирская национальная посуда),“ Собери юрту”,“ Собери цветок курая.” Интеллектуальные игры: игра – упражнение на установление причинно – следственной связи: “ Что было сначала, что потом”( серийные картины башкирская народной сказки” Сарбай”) |
Коммуникативная деятельность | Свободное общение в игровом взаимодействии со сверстниками на родном языке с использованием разнообразных форм речевого этикета. |
Познавательно – исследовательская деятельность | Театрализованные игры: игры-имитации, ролевые диалоги на основе текста по знакомым мотивам башкирских народных сказок. |
Восприятие художественной литературы | с игрушками – персонажами по содержанию стихотворения Г.Давлетова ” Гуси и Мунира”. |
Изобразительная деятельность | “ Что лишнее?”(башкирская национальная одежда). “ Назови улицы своего села”, “ Накроем стол к обеду”(башкирская национальная посуда), “ Собери юрту”,“ Собери цветок курая.” |
Конструктивная деятельность | Оригами «Лодка», «Шапка» башкир по мотивам башкирских народных сказок. Конструирование из природного материала: «Птицы» из башкирских народных сказок. Конструирование из строительных материалов «Горка » |
Двигательная деятельность | Башкирские народные игры «Наза», «Липкие пеньки» |
Музыкальная деятельность | Слушание «Родина», музыка Ф. Гершовой. Музыкально –ритмические движения: игра «Юрта» Танцевальное творчество «Хороводная плясовая - Ляля» Пение: «Моя куколка», музыка М.Валиева. Байрам сараһы « Сәскәләр байрамы», « Кәкүк сәйе». |
Старшая группа (5- 6 лет):
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно – ролевые игры: «Занятие башкир», «Ковроделие»; Театрализованная игра: драматизация башкирской народной сказки «Клубок» с использованием разных видов деятельности; Режиссерская игра: «Повседневная работа башкирских женщин»; Дидактические игры: с предметами – «Угадай на чем играют»; настольно – печатные – «Мой родной край», «Природные богатства родного края»; словесные – игровой диалог по содержанию стих –я Г.Тукая «Дети и бабочки», речевая игра «Мой, мое, моя», «Собери флаг Башкортостана»; Интеллектуальные развивающие игры: лабиринты – «путешествия «Путешествие по тропам нашей малой родины – Хайбуллинский район», «Путешествие по стране сказок», «Путешествие в прошлое вещей». |
Коммуникативная деятельность | Свободное общение на родном языке в повседневной жизни, в играх. Художественно – речевая деятельность: сочинение рассказа «Мое родное село», «Улицы моего села», придумывание сценария для театрализованных игр – инсценировок «Труд пчеловода», «Труд животновода»; Специальное моделирование ситуаций общения: «Телеканал детского сада представляет»; Коммуникативные игры: «Передай настроение», «Комплимент»; Подвижные игры с диалогом «Гуси - лебеди», «Краски»; Дидактические словесные игры: «Занятие народов Башкортостана»; Викторина «Промыслы башкирского народа»; Оформление тематических выставок: «Путешествие по легендам башкирского народа». Белем биреү эшмәкәрлеге « Башҡортостаным - илем» |
Познавательно – исследовательская деятельность | Создание мнемотаблицы к башкирской народной сказке «Шумбай». Рассматривание иллюстраций, фотографий в познавательных книгах и детских иллюстрированных энциклопедиях по темам «Травы Башкортостана», «Кураисты», «Национальные напитки», «Природа природного края», «Птицы нашего края» Создание тематических альбомов, коллажей: «Знаете ли вы?», «Этот удивительный мир диких животных»; Оформление тематических выставок: «Семь чудес Башкортостана», «Орудие труда народов Башкортостана»; Создание коллекций: гербарии «Лекарственные травы родного края». Дидактические, интеллектуальные, развивающие игры: «Назови город» на заданный звук, «Найди имя Салавата» (ориентировка на карте Башкортостана); Проектная деятельность: «Детская киностудия» создание мультфильма по литературному произведению Ф. Губайдуллиной. |
Восприятие художественной литературы | Свободное общение на родном языке на тему литературного произведения. Дидактические игры по литературному произведению: «Найди автора», «Подскажи словечко» Чтение стихотворений М.Гали «Курай», М.Тайсиной «Мой край родной», А.Игебаева «Курай», рассказа Ф.Губайдуллиной «Моя мама солнышко». Рассказывание башкирских народных сказок «Лиса и петух», «Камыр батыр», «Отцовская мудрость»; сказки Г.Тукая «Шурале»; башкирских легенд «Происхождение башир», «Кэкук»; пересказ рассказа С.Злобина «Мальчишка или девчонка?». Заучивание стихотворений Н.Исанбат «Мама», Б.Нугуманова «Хоть и тесен твой дом», К.Даяна «Башкортостан», Д.Кадыра «Елка», Х.Габитова «Наша семья», С.Юлаева «Стрела»; баширских пословиц о труде: «Если в руках работа, то некогда скучать», «Без труда не появится еда», «Без работы ума не наберешься», «У кого есть работа, у того и сила». |
Изобразительная деятельность | Рисование по замыслу: «Сказочные батыры Урала», Лепка: “Кураист Юлдыбай”, из башкирской народной сказки; Аппликация: “Дом на нашей улице”, Сюжетное рисование: “Лед тронулся” |
Конструктивная деятельность | Оригами: «Кони башкирские на параде», Из геометрических фигур: «Батыры» |
Двигательная деятельность | Игра-соревнование: «Кто больше назовет народных примет, признаков месяца» Башкирские народные игры-соревнования: «Перетягивание каната», «Самые ловкие». Подвижные игры: сюжетные- «Лиса и зайцы», «Минлебай» (башкирские народные игры); Игры с элементами соревнований – «Кто скорее соберет?», «Кто успеет определить?», «Успей запомнить». |
Музыкальная деятельность | Пение: «Настала осень», музыка М.Бикбовой, слова А.Игебаева. Музыкально-ритмическое движение: игра «Сапожник», башкирская народная песня А.Кубагушева Байрам сараһы « Дуҫлыҡ байрамы» Встречи в мини – музее «Башкирская юрта» «Путешествие в заказник Шайтантау» |
Подготовительная группа (6 - 7 лет): | |
Содержание образовательной области «Речевое развитие в разных видах деятельности» | |
Игровая деятельность | Сюжетно-ролевые игры: бытовые- занятие башкир «Бортничество», «Охота», общественные- праздник «День Республики Башкортостан» Театрализованные игры: ролевые диалоги на основе текста –разыгрывание по ролям пьес «Почему Ворона не договаривает свое имя?», «Лев и заяц». Режиссерские игры: «Интересные эпизоды из сказки», «Мы - режиссеры» (режиссерская игра со строительным и дидактическим материалом). Дидактические игры: «Мой родной край», «Жилище народов Башкортостана», «Символика Российской Федерации и Республики Башкортостан», «Заповедники Башкортостана», «Знаменитые люди Башкортостана». Развивающие игры: «Города России и Башкортостана», «Красная книга Башкортостана», «Правила заповедника». |
Коммуникативная деятельность | Художественно-речевая деятельность: Сочинение сказок, рассказов, стихов, загадок, пословиц на родном языке; Коммуникативные игры: «Мои друзья», «Происхождение башкир», «Чьи имена носят улицы». Режиссерская игра: « Я исследователь редких растений Башкортостана». Игра-фантазирование: «Я – сказочник»- придумывание сказок о дружбе. Дидактическая игра: «Волшебный кубик –узнай и расскажи»; Викторина: «Мой родной Башкортостан» Литературная викторина: «Путешествие в страну башкирских народных сказок и легенд» Белем биреү эшмәкәрлеге « Данлыҡлы яҡташыбыҙ - Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин», «Йыл миҙгелдәре» |
Познавательно – исследовательская деятельность | Просмотр познавательных мультфильмов, видеофильмов, детских телепередач с последующим обсуждением Рассматривание иллюстраций, фотографий в познавательных книгах и детских иллюстрированных энциклопедиях - альбома «Мой Башкортостан», «Природа Башкортостана», иллюстраций «Уральские горы», Оформление тематических выставок: «Богатства Республики Башкортостан», «Моя родословная». Создание коллекций: гербарии. Дидактические игры, интеллектуальные развивающие игры: «Карта Башкортостана», «Народы мира». Сюжетно-ролевые, режиссерские игры-путешествия: «Путешествие в здравницы Башкортостана» Поисково-исследовательские проекты: «Красная книга Башкортостана». |
Восприятие художественной литературы | Чтение башкирской народной сказки «Доброе слово дороже золота», «Молодой охотник и Мяскяй», «Петух-батыр», «Агзам», русской народной сказки «Морозко». Чтение стихотворений Д.Юлтыя « В пекарне», «Наставление матери», М.Карима «О березовом листе», М.Гали «Сабантуй», А.Игебаева «Хлеб всего вкусней», Б.Бикбая «Наш дедушка». Чтение рассказов: Г.Зайцева «Цветы и пчелы», «Лесная девочка» Ф.Исянгулова. Рассказывание башкирской легенды «Асылыкуль», «Подснежник (Умырзая)», «Поющий журавль», «Милосердная жена», «На воре шапка горит». Заучивание башкирских поговорок «На Родине и полынь благоуханна», «Мудрость народа -что водопад», «Пойдешь поперек -не будешь рад». Заучивание стихотворений Ф.Губайдуллиной «Флаг моей республики», Г.Гумера «Буду как мама», Д.Юлтыя «В пекарне», С.Юлаева «Юноше-воину». Дидактические игры по литературному произведению: «Я начну, а ты закончи», «Из какой легенды», «Назови сказку». Проектная деятельность: «Малая Родина». |
Изобразительная деятельность | Рисование: «Украшение бочонка меда башкирским орнаментом», «Подарок маме -платок» на основе башкирской народной сказки «Ленивый сын». Лепка: «Мы лепим настольный театр» (персонажи из башкирских народных сказок). Аппликация: «Изобрази себя» из готовых трафаретов. |
Конструктивная деятельность | «Сказочные птицы из башкирской народной сказки» из природного и бросового материала. |
Двигательная деятельность | Башкирские народные игры: «День и ночь», «Возьми птичку, не дам птичку», «Съедобное - несъедобное», «Бабуля, бабуля, что копаешь?», «Имеешь саблю, руби?». Русские народные игры: «Фанты», «Горелки», «Здравствуй, догони». |
Музыкальная деятельность | Пение: «В школу», «Я знать хочу». Песенное творчество: «Аниса певица», музыка А.Каримова. |
Народные обряды, обычаи народов,
населяющих Республику Башкортостан
Праздники | «Нардуган», «Сөмбөлә», «Сабантуй», «День Республики» |
«Тематические праздничные развлечения» | «Кәкүк сәйе», «Ҡурайға бәйләү», “Ҡул эше оҫталары” |
Обычаи и обряды | «Гостеприимство», «Бәпес туйы», «Ҡатыҡ тәмләшеү», “һуғым ашы” |
Театрализованные представления | Драматизация башкирских народных сказок, настольный театр, рисуночный театр, постановка спектакля ( в подготовительной группе) |
- Работа с родителями
- Родительские собрания на темы: «Семейные традиции – залог уважения в семье», «Нравственно – патриотическое воспитание в семье и ДОО»,
« Балаларҙы тәрбиәләүҙә әсә теленең көсө»,«Милләт – күрке әҙәп»
- Консультации для родителей на темы: «Знакомство детей с природой родного края», «Роль книги в жизни ребенка», «Устное народное творчество его роль в воспитании детей», «Приобщение детей к народным традициям»
- Работа с педагогами
- Доклад на педагогическом совете «Использование регионального компонента в работе ДОО»
- Мастер – класс для коллег «Яулыҡ театры»
- Кружковая работа «Әкиәт илендә»
- Проведение консультации для педагогов .
- Оформление уголка «Родного края» в группе
- Составление картотеки игр и упражнений, направленных на формирование и развитие представлений детей дошкольного возраста о родном крае
- Разработка конспектов организованной образовательной деятельности, направленной на познавательно – речевое развитие старших дошкольников посредством приобщения к народной культуре и истории
- Проведение мониторинга уровня развития региональных представлений у детей дошкольного возраста (промежуточный, контрольный)
- Проведение различных видов деятельности познавательно – речевого направления посредством развития представлений о истории родного края
- Пополнение картотеки занятий в мини – музее «Башкирская юрта»
- Создание фото- и видеоматериалов организованной деятельности.
3 ЭТАП – ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЙ
Цель: результативность проектной деятельности по достижению цели.
- Определить уровень реализации проекта
- Подведение итогов по реализации этапов проекта
- Определение уровня развития каждого воспитанника
- Мониторинг развития представлений детей о родном крае
- Мониторинг развития интегративных качеств детей
Планируемые ориентиры дошкольного образования на этапе завершения проекта.
Ребенок к семи годам:
- Осознает свои характерные особенности и предпочтения, понимает свою уникальность и неповторимость. Уважительно относится к себе, к своему полному имени, членам своей семьи, своему народу и его традициям, людям разных национальностей, к своей республике. Знает некоторые традиции, обряды и обычаи народа.
- Сформированы нравственные качества личности: доброта, отзывчивость, сопереживание, любовь к Отчеству, гордость за неё и за народ.
- Проявляет интерес к народной игре и игровому общению со сверстниками, играет в народные игры, игры с элементами соревнования.
- Обладает знаниями об истории, культуре, традиции, архитектуре и природе родного края Башкортостана.
- Владеет речью как средством общения и культуры, сформировании интерес к родному языку, общается на родном языке, владеет нормами и правилами родного языка..
- Знает различные жанры детской литературы писателей Республики Башкортостан и родного города (села), фольклор башкирского и русского народа, различает на слух тексты различных жанров детской литературы.
- Знаком с башкирским народным декоративно-прикладным искусством народов Башкортостана, с произведением художников Башкортостана, художниками иллюстраторами республиканских детских книг, журналов.
- Знает и интересуется мировым музыкальным наследием башкирского народа и музыкальным искусством народов Башкортостана.
- Воспринимает здоровый образ жизни как ценность, имеет представления о гигиенической культуре, о здоровом питании с учетом национальных особенностей своего народа.
- Знает свое шежере и его отличительные признаки, семейные традиции, историю, духовную и материальную культуру башкирского народа, а также других народов, компактно проживающих на территории РБ.
- Диагностика развития речи
- Подведение итогов, обобщение и анализ результатов проектной деятельности.
- Определение перспектив дальнейшей работы
- Описание хода и результатов работы над проектом
- Корректировка действий
- Подготовка и проведение консультаций для педагогов
- Привлечение педагогов ДООУ к использованию материалов проекта в собственной работе
- Трансляция педагогического опыта
- Выступление на педагогическом совете «Итоги проектной деятельности»
- Публикация материалов на сайте МАДОУ ЦРР ДС «Бэпембэ» с. Акъяр, на собственном сайте, в СМИ.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
За год работы по проекту «Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края в образовательном пространстве ДОО » можно сделать такие выводы:
- Расширился и активизировался словарный запас детей на родном языке.
- Дети активно участвуют в играх-драматизациях по мотивам знакомых сказок.
- У детей сформировался интерес к народным сказкам, рассказам, эмоционально реагируют на их содержание и учатся выразительно их воспроизводить. Знают писателей и поэтов.
- Мои дети свободно общаются на родном языке.
ИСПОЛЬЗУЕМАЯ ЛИТЕРАТУРА:
- Федеральный государственный образовательный стандарт дошкольного образования (приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17.10.2013 го. № 1155).
- От рождения до школы. Примерная основная образовательная программа дошкольного образования (пилотный вариант)/Под ред. Н.Е. Вераксы, Т.С. Комаровой, М.А. Васильевой.-3-е изд., испр. И доп.- М.: Мозаика – синтез, 2016.
- Г.Г. Галиева, З.Г. Нафикова «Программа комплексного обучения и воспитания детей в башкирских детских садах», Уфа: Китап, 2009.
- Азнабаева Ф.Г., Фаизова М.И., Агзамова З.А. Академия детсва: Региональная программа для дошкольных образовательных организаций Республики Башкортостан, 2016.
- Гасанова.Л.Н Гасанова.Р.Х. Словесное творчество старших дошкольников на основе национальной культуры башкирского народа.
- Давлетбаева.Р.Г, Азнабаева.Ф.Г, Галиева.Г.Г. Методические рекомендации по обучению детей русской разговорной речи в башкирских детских дошкольных образовательных учреждениях.
- Агишева Р.Л. Фольклор и литература Башкортостана. Учебная хрестоматия для детей дошкольного возраста и младшего возраста, Уфа,2011.
- Туғыҙбаева Ф.Х. Беҙ уҡырға өйрәнәбеҙ. Мәктәпкәсә һәм кесе йәштәге уҡыусы балалар өсөн уҡыу китабы. –Өфө; Китап, 2008.
- Галяутдинонов И.Г. Башкирские народные игры (на башкирском и русском языках). –Изд.3-е- Уфа; Китап, 2006.
Ҡушымта
Тема: “Икмәк бөтәһенә лә баш”
Белем биреү бурысы: балаларҙы икмәктең көндәлек аҙыҡ икәненә төшөндөрөү, икмәк аҙыҡтары менән таныштырыу, икмәктең баҫыуҙан өҫтәлгә тиклем үтеү юлын нығытыу.
Үҫтереүсе бурыс: ҡыҙыҡһыныу һәм танып белеү активлығын, телмәр, һүҙ байлығын үҫтереү, тәбиғәтте яҡлау һәм һаҡлау теләге үҫтереү.
Тәрбиәүи бурыс: өлкәндәрҙең хеҙмәтенә хөрмәт, икмәккә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү
Йыһазландырыу: икмәк аҙыҡтары һәм игенселәр иллюстрациялары, бойҙай, таштар, башаҡ
Дәрес барышы:
Сәләмләү.
Алтын ҡояш, һаумы!
Зәңгәр һауа, һаумы!
Шаян елкәй, һаумы!
Кескәй имән, һаумы!
Беҙ йәшәйбеҙ бер ерҙә –
Сәләмләйбеҙ һеҙҙе лә!
Төп өлөш.
- Балалар, беҙ һеҙҙең менән бөгөн “Башаҡ” магазинына барабыҙ. Ҡарағыҙ әле, бында күпме икмәк аҙығы. Әйтеп ҡарағыҙ әле. (икмәк, батон, булка, бублик, киптерелгән икмәк, рогалик, слойка, торт, ватрушка һ.б.)
- Балалар, бындай төрлө икмәк аҙыҡтары гел булмаған. Кеше ҡасандыр иген сәйнәп ҡараған һәм бик тәмле тойолған. Шунан кешеләр игенде таш менән ыуалап, он эшләргә өйрәнгәндәр, ондан ҡамыр баҫҡандар. Икмәк ауыр һәм тупаҫ булған, бөгөнгө һымаҡ тәмле лә булмаған. Торараҡ икмәкте ойотолған ҡамырҙан бешерә башлағандар.
Икмәкһеҙ бер табын да булмаған. Ул һәр ваҡыт хөрмәт һәм почет менән файҙаланылған. Рустарҙы икмәк һәм тоҙ менән, ә башҡорттарҙы икмәк һәм ҡымыҙ менән ҡаршы алғандар. Икмәк тураһында мәҡәлдәр ҙә бар. Әйтеп ҡарағыҙ әле. (Эше ҡаты, икмәге татлы. Икмәк – ил байлығы. Икмәктән оло булма. Икмәк аша атлама. Икмәктең валсығын да ергә ташлама. Икмәк сәйнәмәйенсә йотолмай. Икмәк-тоҙҙан баш тартма. Икмәкте хурлама, ҙурла. Икмәктән оло аш юҡ. Ил ҡеүәте — икмәктә. Икмәк — илдән, һыу — күлдән. Икмәк юлда йөк түгел.)
Элек арыш (ҡара) икмәге генә бешергәндәр.
Икмәк - илдең кеүәте,
Беҙҙең бөтмәҫ ғорурлыҡ.
Был донъяла байлыҡтың
Икмәктән дә ҙуры юҡ.
(Ш. Бикҡол)
- Балалар, ваҡытында арыш икмәге алтындан да ҡиммәтерәк булған. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында икмәктең мәғәнәһе бөйөк булған. Иген юҡ саҡта, икмәкте билсән, ҡағыҙҙан һ.б. бешергәндәр. Шундай икмәкте бәләкәй киҫәк (125 г) менән биргәндәр.
Бөгөн магазинда йәнең теләгән икмәкте һатып алырға була, әммә һәр киҫәккә хөрмәт менән ҡарарға кәрәк, икмәктең артығын алып, ташларға ярамай. Магазин кәштәләренә килеп эсығыр алдынан, икмәк күп юл үткән. Ә баҫыуҙа иген үҫтереү буйынса кем шөғөлләнә? (Игенселәр)
Игендән дә изге нәмә бармы,
Бар изгелек ята игендә.
Игенсе һин,
Бәхет игеүсе һин,
Бөтә тормош – һинең иңеңдә.
(И. Кинйәбулатов)
Ял минуты
“Бәлеш бешереү” (музыка аҫтында)
Еңдәрҙе күтәрәбеҙ – он иләйбеҙ – һыу ҡоябыҙ – тоҡ өҫтәйбеҙ – йомартҡа һытабыҙ – болғайбыҙ – ҡамыр баҫабыҙ – йәйәбеҙ – киҫәбеҙ – бәлеш әүәләйбеҙ – табаға теҙәбеҙ – мейескә оҙатабыҙ – бешеп сыҡты, еҫкәп ҡарайбыҙ – ҡулдарға алыбыҙ – ашап ҡарайбыҙ – ай-һай, тәмле килеп сыҡҡан!
Икһеҙ-сикһеҙ баҫыуҙарҙа игенселәр иген үҫтерә. Көн һайын балар баҡсаһында, мәктәптәрҙә, магазиндарҙа хуш еҫле икмәк еҫе сыға. Ҡала заводтарында әллә нисә төрлө икмәк аҙығы бешерәләр.
- Балалар, икмәк булдырыу өҫтөндә ҡайһы һөнәр эйәләре эшләйҙәр икән? (агроном, тракторсы, комбайнсы, шофер, йөк ташыусы, тирмәнсе, бешереүсе һ.б.)
Көҙ һайын игенселәр киләсәк иген тураһында хәстәрләйҙәр. Ҡыш етеүгә тракторсылар ер йомшаҡ булһан өсөн һөрәләр, ә яҙын, ҡар ирегәс, ер ағын һыу һеңдереп ала. Иртә яҙҙа ерҙе эшкәртеп, ашламалар индерәләр һәм орлоҡ сәсәләр.
- Башаҡтар өлгөрөп нығынғас һәм ауырайғас, уңыш йыйыуҙың ҡыҙыу мәлендә игенселәр иртә таңдан төнгә тиклем эшләйҙәр. Комбайндарҙан оҙон рәт булып йөк ташыусы машиналар теҙелеп китә, элеваторҙарға иген оҙаталар. Иген унда оҙаҡ йылдар һаҡлана ала.
- Баҫыуҙан беҙҙең өҫтәлгә тиклем икмәктең үтеү юлы оҙон. Ысынлап та, икмәк булһын өсөн күпме ҡулдар ҡағылған уға? (агроном, тракторсы, комбайнсы, йөк ташыусы, шофер, тирмәнсе, бешереүсе, кондитер, һатыусы һ.б. ҡулдары)
- Балалар, үҙең бешергән икмәк иң тәмле килеп сыға. Ә һеҙҙең әсәйҙәргеҙ бешерәме, һеҙ ярҙам итәһегеҙме? (балаларҙың яуаптары)
Икмәк
— Әпәкәйҙе ҡалай бешерәләр?
— Ҡояш төштө уҙғас, баш әҙерлә.
— Ҡайнар һыуҙа ондо иҙеп ҡуйҙым.
— Сөпрә ҡуш та ултырт йылы ергә.
— Әсәй, ҡояш офоҡтарға сумды...
— Бисмиллалап, балам, ҡамыр туғы.
— Нисаҡлыраҡ итеп самалайым?
— Бер сүмесе — бер таба тиң һыуҙы.
Ипләп кенә мейес башына ҡуй,
Бәпес кеүек итеп өҫтөн көплә.
Изге ниәттән тип, ҡояш менән
Уятырһың үҙен. Йоҡлап китмә.
Майлап ҡына яйлап ҡамыр баҫһаң,
Мейес һүрелгәнсе күтәрелер.
— Алһыу ғына бейек әпәкәйем!
— Икмәк өҫтө — ҡояш төҫтәрелер. (Т.Ғәниева)
Әкиәт ҡарау “Әтәс менән ялҡау бесәйҙәр”
Йомғаҡлау
- Балалар, бөгөн дәрестә нимә тураһында һөйләштек?
- Оҡшанымы һеҙгә?
- Ялҡау бесәйҙәр һымаҡ булыр инегеҙме? (балаларҙың яуаптары)
12 февраль
Ҡоролмалар ҡороу
- “Тылсымлы тирмән”
Бурыстар: ташландыҡ материал менән эшләү оҫталығын дауам итеү, аш салфеткаһының үҙәгенән (втулка) эшләү тирмән ысулын күрһәтеү; һыҙма нигеҙендә тирмән ҡороуға ҡыҙыҡһыныу тыуҙырыу һәм уның төҙөлөшө, тәғәйенләнешен күҙаллау; ижади күҙаллауҙы, конструктив фекерләүҙе, коммуникатив һәләтте үҫтереү; ҡәнәғәтләнеү, эшләгән эшең өсөн шатлыҡ хисе тойғоһо, игенселәрҙең хеҙмәтенә хәрмәт тәрбиәләү.
- “Умарталыҡ”
Бурыстар: балаларҙың башҡорт халҡының солоҡсолоҡ һәм умартасылыҡ кәсептәре хаҡындағы белемдәрен киңәйтеү; материалдар һәм ҡоролма төҙөү ысулдарын ирекле һайлау мөмкинлеге булдырыу; тиҫтерҙәр менән уртаҡ эшмәкәрлек һөҙөмтәһендә композициялар эшләү тәжрибәһен формалаштырыу; матурлыҡты күрә белеүҙе, киң фекерләүҙе һәм аралаша белеүҙе үҫтереү; патриотик тойғолар һәм умартасылар хеҙмәтенә ихтирамлылыҡ тәрбиәләү.
Мәктәпкә әҙерлек төркөмө өсөн “ Данлыҡлы яҡташыбыҙ - Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин” темаһына эшмәкәрлек конспекты.
Төп белем биреү өлкәһе: телмәр үҫеше.
Белем биреү өлкәләрен интеграциялау : танып белеү үҫеше, социаль - коммуникатив үҫеш, художестволы - эстетик үҫеш.
Интеграцияланған бурыстар.
Белем биреүсе: балаларҙы данлыҡлы яҡташыбыҙ, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормошо, яу юлы менән таныштырыу, һүҙ байлығын яңы һүҙҙәр менән арттырыу.
Үҫтереүсе: балаларҙың аң- зиһенен, хәтерҙәрен, телмәрҙәрен үҫтереү.
Тәрбиәүи: тыуған яғының батырына ҡарата ғорурлыҡ, илһөйәрлек тәрбиәләү.
Алдан үткәрелгән саралар. Район үҙәге тарих һәм крайҙы өйрәнеү музейына, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшинға ҡуйылған бюст янына сәйәхәт ойоштороу, әңгәмә үткәреү, йыр, бейеү өйрәтеү, шиғырҙар ятлау, Шайморатов генерал тураһында белешмә биреү, уның тураһында йыр өйрәнеү.
Йыһазландырыу: Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормош юлын яҡтыртҡан, яу яланын һүрәтләгән слайдтар.
Һүҙлек эше: батырлыҡ, һал, дошман, арҙаҡлы шәхес, миҙал,Советтар Союзы.
Эшмәкәрлек барышы. (Балалар түңәрәк яһап баҫып торалар)
1. Ойоштороу. Сәләмләү.
Мин иртә менән
Баҡсаға киләм,
Иптәштәремдең
Хәлдәрен беләм
Иҫәнмеһегеҙ?
Һаумыһығыҙ?
Һеҙгә, дуҫтарым
Иртәнге сәләм!
2. Артикуляция күнегеүҙәре: “ Бәүелсәк” , “Ат сабыу”.
3. Телмәр зарядкаһы.
Ҙа- ҙә- ҙо- ҙу-ҙы
ғә-ғо-ғы-ға- ғу.
4.Бармаҡ уйыны
Теләһәң, усыңды йом,
Йә,сәпәкәй ит ҡулың.
5. Дидактик уйын'' Һүҙ уйла''
Һа-һа-һа - һалдат ...
Мо- мо- мо - моряк...
Ха- ха-ха - хат...
- Балалар, нимә ул хат? Уны күргәнегеҙ бармы?(балаларҙың яуабы)
- Юҡмы, улайһа тыңлағыҙ әле. Элек радио, телевизор, компьютер булмаған, алыҫҡа киткән кешеләр бер - береһенең хәлен хат аша белгәндәр, ә хаттарҙы өйрәтелгән күгәрсендәр ташығандар.
- Уй, балалар, ҡарағыҙ әле, күгәрсендәр беҙгә лә хат алып килгәндәр (төркөмгә һауа тултырылған шарҙарға бәйләнелгән өсмөйөшлө хат осоп килеп инә)
- Балалар, был бит яу яланынан яҙылған һалдат хаты. Әйҙәгеҙ, уны уҡыйыҡ.
- Әйҙәгеҙ.
- Улайһа, урындарығыҙға ултырығыҙ һәм матур итеп тыңлағыҙ.
''Ҡәҙерле, туғандарым! Алыҫ араларҙы яҡынайтып, һеҙгә суҡтан-суҡ һалдат сәләмдәре ебәреп хат яҙа Ҡәйүм улығыҙ.Һеҙҙең хәлдәрегеҙ нисек?
Мин әлегә имен-һау ғына хеҙмәт итеп йөрөйөм.Дошмандарҙы көн дә тар - мар итәбеҙ. Тыуған илде уларҙан азат итмәйенсә тыуған яҡҡа ҡайтмайым.
Сәләм менән рядовой Ҡәйүм Әхмәтшин.''
-Балалар, кем ул Ҡәйүм Әмәтшин?
-Ул батыр.
- Ә ниндәй батырлыҡ эшләгән?
-Тыуған илде дошмандарҙан һаҡлаған.
- Һай, афарин, ә беҙҙең тыуған илебеҙ нисек атала?
- Әйе, беҙҙең тыуған илебеҙ Хәйбулла районы, Аҡъяр ауылы. Ошо изге еребеҙҙе дошмандарҙан һаҡлап, бик күп ағайҙар, олатайҙар яуға киткәндәр. Шуларҙың береһе данлыҡлы, арҙаҡлы яҡташыбыҙ, Советтар Союзы Геройы Ҡәйүм Әхмәтшин.
- Ә һеҙ уның тураһында нимәләр беләһегеҙ?(балаларҙың яуабы)
- Һай, афарин, ә уға ни өсөн Советтар Союзы Геройы исеме бирелгәнен белгегеҙ киләме?
- Әйе.
- Мин һеҙҙең шундай зирәк икәнегеҙҙе белеп, бөгөн Ҡәйүм олатайығыҙҙың ҡыҙы Флүрә инәйегеҙҙе ҡунаҡҡа саҡырҙым, хәҙер оҙаҡламай үҙе лә килеп етер әле.
Ишек шаҡыған тауыш ишетелә. Флүрә Ҡәйүм ҡыҙы балаларҙан һаулыҡ һорашып, үҙе менән таныштырып килеп инә.
- Флүрә инәй, беҙгә бик ҡыҙыҡ булып китте , ни өсөн Ҡәйүм олатайға Советтар Союзы Геройы исеме бирелеүе тураһында һөйләгеҙ әле?(Флүрә Ҡәйүм ҡыҙы һөйләгәндә яу яланы, Ҡәйүм Әхмәтшиндың тормош юлын сағылдырған слайдтар күрһәтелә)
- Һай-һай , һеҙ бик аҡыллылар икәнһегеҙ. Балалар, ул ваҡытта мин дә һеҙҙең һымаҡ бәләкәй генә булғанмын, атайымды яҡшылап иҫләмәйем, уның тураһында әсәйемдең һөйләгәненән , аҙаҡ инде олатайығыҙ тураһында яҙылған китаптарҙы уҡып ҡына беләм.
Минең атайым, Ҡәйүм Әхмәтшин Хәйбулла районы, Ҡаракөсөк ауылында тыуған. Һеҙҙең һымаҡ теремек, аҡыллы малай тыуған илен, ерен яратып үҫә, мәктәптә белем ала, армия сафында хеҙмәт итә. Ә илебеҙгә дошмандар баҫып ингәс, ул бер нимә лә уйлап тормайынса үҙ теләге менән яуға китә һәм 112-се Башҡорт атлы дивизияһында ,Шайморатов генерал етәкселегендә хеҙмәт итә, береһенән - береһе ҡаты алыштарҙа ҡатнаша.
- Флүрә инәй, беҙ Шайморатов генерал тураһында йыр беләбеҙ.
- Йә, улайһа йырлап ишеттерегеҙ әле (балалар "Шайморатов генерал" йырын йырлайҙар).
- Афарин, балалар йырҙа әйтелгәнсә һалдаттар дошмандар менән бик ҡыйыу көрәшәләр һәм шундай ҡаты алыштарҙың береһендә, уларға Днепр йылғаһы аша сығып, йылға аръяғындағы ҡалҡыулыҡты алырға тигән бойороҡ бирелә.Йылға аша кемдәрҙер кәмә, ҡайһылары һалға ултырып сығып барғанда дошман көслө ут аса һәм уның иптәштәренең кәмәһен снаряд ярсығы тишә һәм кәмә бата башлай. Ҡәйүм олатайығыҙ бер нимә уйлап тормайынса, көҙгө һалҡын көндә үҙенең кейемен сисеп кәмәнең тишеген ҡаплай һәм пилоткаһы менән кәмәләге һыуҙы түгешергә ярҙам итә.Ул шулай иптәштәренең ғүмерен һаҡлап алып ҡала, улар юғалтыуһыҙ ярға сығалар, бойороҡто үтәйҙәр.Ошо күрһәткән батырлығы өсөн уға Советтар Союзы Геройы исеме бирелә.
Балалар, был исем беҙҙең районда бер генә кешегә бирелгән.Уның исемен балалар белһендәр, иҫләһендәр өсөн беҙҙең Аҡъяр ауылы урамына, Әбеш ауылы мәктәбенә ҡушҡандар, уға Еңеү паркында бюст эшләгәндәр.
- Рәхмәт һеҙгә, Флүрә инәй, беҙ ҙә ҙур үҫкәс һалдат булабыҙ, илебеҙҙе һаҡлайбыҙ.
- Афарин, балалар ,ә һеҙ беләһегеҙме һалдат булыр өсөн нимә эшләргә кәрәк икәнлеген?
- Әйе, спортты яратырға, сәләмәт булырға, яҡшы уҡырға кәрәк.
Ял минуты . “Ат сабышы ” уйыны.
Дидактик уйын “Ғәскәр төрҙәрен төҙө”.
-Афарин, ә хәҙер, малайҙар Флүрә инәйегеҙгә'' Батырҙар ''бейеүен бейеп күрһәтәйек әле
- Ә кем шиғыр һөйләп күрһәтер.
- Хәҙер, балалар Флүрә инәйегеҙгә ләлә сәскәһе эшләп бүләк итәйек (балалар оригами ысулы менән сәскә эшләйҙәр, уны ҡунаҡҡа бүләк итеп, эшмәкәрлекте тамамлайҙар ) .
Ҡулланылған әҙәбиәт.
1. И.Ғ.Ғәләүетдинов ''Башҡорт халыҡ уйындары'',
2. М.Сәлмәнов ''Балалар өсөн йырҙар '',
3. М.Б.Юлмөхәмәтов ''Йәйғор'',Өфө,
4. Р.А. Белов'' Путь мужества и славы'',Уфа,1995.
5. М.Бикбова ''Шат бейеүҙәр'',
“ Бутҡа бирәм ҡарғаға,муллыҡ теләп еремә”
Фольклор байрамы.
Интеграцияланған бурыстар:
Белем биреүсе : Балаларҙа башҡорт халҡының байрамдарына, йолаларына ғөрөф- ғәҙәттәренә ҡыҙыҡһыныу уятыу.
Үҫтереүсе: Һүҙлек запасын байытыу, бәйләнешле телмәр үҫтереү
балаларҙа етеҙлек, талапсанлыҡ,ныҡышмалылыҡ,тапҡырлыҡ, сослоҡ,
зирәклек тәрбиәләү,әҙәплелек ҡағиҙәләрен нығытыу.
Тәрбиәүи: Тәбиғәттең һәр мәленә иғтибар итеү. Тәбиғәтте буйһондорорға түгел, ә уға хеҙмәт итергә тырышырға, экологик белем үҫтереү.
Йоланың әһәмиәте:
Башҡорт халҡы борон-борондан изге йолаларың теүәл үтеп, төрлө ырымдарға ышанып йәшәгән. Яҙ етеп, ҡара ҡарғалар тыуған яғына ҡайтҡас “ Ҡарға бутҡаһы” байрамы өйөшторола. Был йола тәбиғәткә, ҡоштарға һәм ата- бабалар рухына мөрәжәғәт итеп муллыҡ һәм именлек, уңыш һәм уңдырышлылыҡ һорап изге теләктәр әйткәндәр. Байрам көнө йәштәр, бала-саға матур итеп кейенеп туғайға сығып шунда бутҡа бешерер булғандар.
Иртәнән кискә тиклем унда көлкө йыр дауам иткән.Бала –саға ,йәштәр ағастара төрлө суҡтар, тәңкәләр таҡҡандар.
Үткәрелеү ваҡыты: Яҙ- йәй(апрель аҙағынан, июнь уртаһына тиклем)
Әҙерлек эше: йола йырҙарын,уйындарын, әйтемдәрен өйрәнеү, бейеү хәрәкәттәрен өйрәнеү.
Күргәҙмәлек: Башҡорт халыҡ кейемдәре, ҡатырғанан эшләнгән ҡара ҡарғалар, ҡаҙан, уҫаҡ яғыу өсөн утын,ашьяулыҡ, һауыт-һаба, аҙыҡ- түлек: бал, ҡорот, бутҡа, төрлө төҫтәге таҫмалар, яулыҡтар, мунсаҡтар, ағас бутофорияһы.
Байрам барышы:
Сәхнәгә башҡорт халыҡ кейемдәге балалар, һәм ҡарға булып ҡысҡыры-ҡысҡыра ҡулдарын елпеп малайҙар инә.
Малайҙар: Ҡарр, ҡарр, ҡарр
Ҡарғатуйға барр, барр,барр!
Ҡарғатуйға бармағандың
Күңеле булыр тарр,тарр,тарр!
Ҡарғатуйға барр,барр!
Әбей. Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар “ Ҡарға бутҡаһы” байрамына рәхим итегеҙ!
Ишетәһегеҙме ҡарғалар ҡысҡыра, тимәк яҙ килә, тәбиғәт уяна.
Әбей. Изге хәбәрҙәрегеҙ өсөн ауыҙығыҙға бал яғам.(малайҙарға бал ҡаптыра)
Малайҙар. Рәхмәт әбей, рәхәт йәшә.
Әбей. Хәйерле хәбәрегеҙ өсөн бал һуңынан ҡорот ҡап, ҡорот ҡап та тороп сап.( ҡорот ҡаптыра)
Малайҙар. Рәхмәт әбей, рәхәт йәшә.
Әбей. Эйе,ҡара ҡарғалар ҙа йылы яҡтан ҡайтты “ Ҡарға бутҡаһы”на саҡырырға ваҡыт етте. “ Ҡарға бутҡаһы” –халыҡ байрамы, уны ҡарҙар иреп, шарлауыҡтар аҡҡан мәлдә байрам иткәндәр.Балалар ауыл буйлап йүгереп йөрөп ҡунаҡ саҡырған, аҙыҡ- тулек йыйған, һунынан йылға буйына йыйылышып байрам иткәндәр. Тәмле бутҡа бешкәнсе күңел асҡандар.
Балалар. Шулай, шулай.
Әбей. Инде яуҙар булмаһын, имен-аман ғумер итергә яҙһын.
Балалар. Шулай, шулай
Балалар йыр башҡара “Яҙ килә” Ә Дауытов һүҙҙәре һәм музыкаһы.
Туҡ- туҡ, туҡ- туҡ ,
Кем ҡаҙаҡ ҡаға
Тып- тып, тып-тып,
Тамсылар тама
Тамсылар хәбәр бирә
Яҙ килә тип. Яҙ килә!
Сыр-сыр, сыр-сыр.
Талпына турғай
Яҙ килә тип,
Шатлана буғай
Талдар ебәк бөрөләр
Көмөш нурға төрөнә
Урамға сыҡ, ағасҡа ҡара,
Ҡар- ҡар, ҡар-ҡар,
Ти ҡара ҡарға
Ҡайттым ҡанат ҡағынып,
Тыуған ерҙе һағынып.
Әбей. Хәҙер инде, ҡыҙҙарым,
Теләк теләр мәл етте.
Ҡыҙҙар берәм- берәм теләк теләйҙәр. Теләк теләгәндә ағас ботаҡтарына таҫмалар,
тәнкәләр тағалар.
1-се бала. Яуындар яуһын,яуһын,
Аллам рәхмәтен һалһын.
2-се бала. Бар булайыҡ, бай булайыҡ
3-се бала. Татыу рәхәт торайыҡ.
4-се бала. Сәскәләр нурлы булһын
5-се бала. Йылғаларға һыуҙар тулһын
Әбей. Әй, ҡөҙрәтле хоҙайҡайым,
Ҡабул ит теләктәрҙе.
Әбей. (бутҡа болғата, үҙе йырлай)
Бутыр, бутыр бутҡа бешә,
Уртаһына май төшә.
Килгән ҡунаҡ беҙгә төшә,
Беҙҙә тәмле бутҡа бешә.
Их, тәмле еҫе бутҡаның
Таралды урман, ҡырға
Бутыр, бутыр бутҡа бешә!
Әйҙәгеҙ, бутҡа бешкәнсе, тәнде яҙып, ҡанды ҡыҙҙырып ала торайыҡ.
Балалар. Әйҙәгеҙ, әйҙәгеҙ!
Бала. Таянабыҙ бөйөргә,
Тотонабыҙ бейергә,
Тыпыр-тыпыр тыпырлатып
Әйләнәбеҙ беҙ бергә.
Балалар “ Парлы бейеү” башҡаралар
Әбей. Сәләмләйек ер- һыуҙы.
Бына тағын йыл уҙҙы
Ҡабатлағыҙ, балалар,
Күтәрегеҙ ҡулдарҙы:
Бөтәһе бергә: Ямғыр яу, яу, яу,
Иген үҫ,үҫ,үҫ.
Көтә һине ер,ер,
Тәмле икмәк бир,бир!
Ямғыр яу,яу,яу.
Тауҙай иген ырҙында.
Бутҡа бешкән ҡаҙанда
Тәтәй ҡалаҡ баҙарҙа,
Һөтлө һыйыр яланда.
Тамсы көсө болотта,
Күп яуырға онотма!
Әбей. Ярай, рәхмәт, балалар, Теләктәр ҡабул булһын.
Бутҡабыҙ беште бығыр-бығыр.
Ҡарғалар көтә ығыр-ығыр.
Ҡоштар һайрай, өмөт итә
Һәммә һенә был һый етә
Бутҡа ашай башлайҙар. Ашап бөткәс, төрлө ергә һалғандай итәләр, һамаҡлайҙар.
Бала. Ҡара ҡарға ашамаһа,
Ала ҡарға ашаһын.
Ала ҡарға ашамаһа
Ҡара ҡарға ашаһын
Ҡарға килмәй- ҡар китмәй
Ҡарға килмәй- яҙ етмәй.
Ҡабул ит йыйынды
Ҡабул ит һыйымды,
Бала. Ҡарға әйтә ҡарр, ҡарр,
Һеҙгә бутҡа бар, бар
Ботаҡ һайын боролош,
Әйҙә ҡарға осоп төш
Һеҙгә һалабыҙ, һеҙгә һалабыҙ.
Теләктәрҙә ҡалабыҙ, теләктәрҙә ҡалабыҙ!
Әбей. “ Тирмә” уйынын уйнап алайыҡ әле.
Балалар дүртешәр түңәрәктәр яһап торалар һәм түңәрәк буйлап йөрөгәндә йырлап әйләнәләр. Һуңғы һүҙҙе әйтеү менән балалар күмәкләшеп уртаға ҙур түңәрәк яһап йырҙы дауам итеп тыпырлашып әйләнәләр.Көй бөткәс ултырғыста ятҡан яулыҡ менән тирмә яһайҙар.
Беҙ күңңеле, шат балалар
Уйнайбыҙ ҙа бейейбеҙ
Ҙур түңәрәккә йыйылып
Матур тирмә яһайбыҙ
Лә, лә,лә,лә!
Әбей. Көймәләре һәнгелсәк,
Арбалары ҡалтырсаҡ.
Ҡарға туйы булды тамам,
Инде килде ҡайтыр саҡ.
Арғы яҡта- һаҙ һайын,
Бирге яҡта- аҙ ҡайын.
Имен торһон донъялар
Күрешербеҙ яҙ һайын,
Хушығыҙ, хушығыҙ!
Йыл һайын яланда үткәрелә торған йола байрамы.
Атым егелгән, әҙер. Өйҙән милли кейем кейгән ҡыҙ сүмес,бешкәктәрҙе тотоп сыға. Өйҙән малай сыға. Ул тоҡ менән ярма алып сыға.Балалар һәм өлкәндәр арбаға тейәләләр. Өләсәй: Бутҡалыҡтар тейәлде, Яланға барып еткәс, арбанан кәрәк-яраҡтарҙы бушаталар. Балалар ҡуҙғалаҡ, йыуа алып киләләр. Ауыҙ асырға йыйыналар. 1-се әбей Килеп еттек яланға, (һәр юлды балалар ҡабатлай). 2-се әбей Йәгеҙ әле балалар, Балалар: Иҫке ҡорһаҡ-яңы аш, (бөтәһе лә ҡуҙғалаҡ,йыуанан ауыҙ итәләр). Балалар: Былары инде йыуалар, 2-се бала: Әскелт-әскелет тәмлекәй, Балалар: Ҡуҙғалаҡ.
Бер бала: “ Һөйөнсе! Һөйөнсе! “-тип югереп килә. Әбейҙәр: Ауыҙыңа бал да май! Бала: Килде таҡмаҡсы әбей, Таҡмаҡсы әбей: Ҡотло булһын байрамдар, Әбейҙәр бер яҡ ситтә ҡаҙан аҫып ,бутҡа бешерә башлайҙар. Аш-һыу: ҡурмас, ҡымыҙ, талҡан, көлсә,ҡабартма әҙерләйҙәр.Ҡыҙҙар 5-әр кеше булып “Сылбыр” бейеүен бейейҙәр. “Байыҡ” таҡмағы әйтелә. Малайҙар бер яҡ ситтәрәк уйнайҙар. Ай-һай ,ҡыҙыл бирсәткә Бейер әле,бейер әле, Иҫке шырпы ҡабы, Ҡыҙҙар теҙелешеп ҡубыҙ сиртәләр. “Ҡубыҙ” йыры башҡарыла. Бдин-бдиң,бдин-бдиң,бдин-бдиң. Өләсәй: Был байрамға килгәндәр Уртаға йә атаһы,йә әсәһе булмаған балалар саҡырыла. Алдан әҙерләнеп 1-се әбей: Балам, балдай татлы бул, Өләсәй ( бутҡа болғата, үҙе йырлай) .
2-се әбей Аштау тулы бутҡа һалдым, Ҡыҙҙар югереп барып малайҙарҙың алдына бутҡа ҡуя.ҡара-ҡаршы таҡмаҡ әйтешәләр. Ҡыҙҙар: Эй,малайҙар, малайҙар, Малайҙар: Батыр булып үҫербеҙ, Ҡыҙҙар: Эй, малайҙар, малайҙар, 1 се ҡыҙ: Теләһәгеҙ- күбек май. Өләсәй: Был табында ниҙәр бар? “Ҡымыҙ” бейеүе башҡарыла.Бейегәндә “ҡыу-ҡыу-ҡыу” тигән дәртләндергес һүҙ әйтелә. Өләсәй: Һикерәңләп тау буйлап 1- се әбей: Эй, тәбиғәт, барса йән эйәләре, 2-се әбей: Эй, хоҙайым, һинән һорайым, Ҡыҙҙар урындарынан тороп, һыу һибешәләр.(һамаҡлайҙар). Оло ҡатындар таштарға-май, ботаҡтарға бутҡа һала-һала китәләр. Ҡоштарға.
|
Бутҡа бешкәндер инде.
Тәмле икән бутҡаһы,
Ауыҙ итәйек әле
Матур яҙҙы ҡаршылап,
Байрам итәйек әле.
Балалар. Һалҡын ағай кит-кит!
Ҡояш апай сыҡ-сыҡ!
Һөтлө һыйыр яланда, яланда;
Майлы бутҡа ҡаҙанда, ҡаҙанда;
Тәтәй ҡалаҡ баҙарҙа, баҙарҙа;
Ҡояш апай сыҡ, сыҡ!
Әбей. Әйҙәгеҙ балалар яҙ тураһында йыр йырлап алайыҡ.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Конспект непосредственной образовательной деятельности по познавательно-речевому развитию детей старшего дошкольного возраста "И ты увидишь мир прекрасен!""
Основные задачи. раскрываемые в данной деятельности: Закрепить ранее полученные знания о писателе-природоведе В Бианки;Расширить и углубить представления детей об окружающем мире посредство...
Непосредственно образовательная деятельность по познавательно-речевому развитию детей старшего дошкольного возраста «Россия – родина моя»
Формирование патриотических чувств на основе беседы о родном городе и стране.Решаются программные задачи: закрепить знания о нашей стране и государственной символике; познакомить детей с картой ...
Международный день птиц Познавательно-речевое развитие детей старшего дошкольного возраста Непосредственно образовательная деятельность с использованием ИКТ и технологий: детское экспериментирование, оригами.
На протяжении долгого времени дети проводили наблюдения на территории детского сада и в лесопарке Александрино, развешивали кормушки в зимнее время и подкармливали птиц. Прочитали много книг о птицах....
Проект «Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста через приобщение к истории и культуре родного края»
Познавательно – речевое развитие детей старшего дошкольного возраста...
Методическая разработка образовательного мероприятия по познавательно-речевому развитию детей старшего дошкольного возраста с ОНР Тема: "Приключения Буратино"
Закрепить навыки порядкового и количественного счёта в пределах 10; Закрепить умение правильно отвечать на вопросы:...
Отчет по самообразованию на тему "Развитие речевой активности у воспитанников в процессе приобщения к истории и культуре родного края"
Данный материал будет интересен педагогам-дошкольникам, которые разрабатывают темы по краеведению со своими воспитанниками, и тем, кому нужна помощь в обобщении материала....
«Формирование нравственно-патриотических чувств у детей старшего дошкольного через ознакомление с историей и культурой родного»
сформированность нравственных ценностей является важнейшим показателем целостной личности, подлинно самостоятельной и ответственной, способной создать собственное представление о своем будущем жизненн...